Mỗi ngày, chúng ta đều có 1440 phút, 86400 giây, ai cũng đều có 24 tiếng đồng hồ để sử dụng, nhưng nếu dùng không hợp lý, ta sẽ cảm thấy sao thời gian trôi đi quá nhanh, khi công việc thì vẫn như một mớ hỗn độn xếp chồng cao ngất nhưng ta vẫn chưa giải quyết đến đâu cả. Việc tư duy theo một lối mòn, theo phương pháp truyền thống mà trước giờ bạn từng thực hiện đã không còn phù hợp cho bạn và cho việc tồn tại trong cuộc sống quá đỗi hiện đại như hôm nay nữa đâu. Một là thay đổi lối tư duy để phát triển bản thân, mở cho mình một con đường mới, còn không bạn sẽ mãi nhốt mình vào lãnh địa của chính bản thân mình. “6 Chiếc mũ tư duy” của tác giả Eward de Bono – chuyên gia hàng đầu về tư duy sáng tạo là một lưa chọn tuyệt vời cho bạn. Quyển sách đề cập đến lối tư duy song song: chủ thể sẽ quan sát sự việc đó ở nhiều góc độ, nhiều khía cạnh, và cuối cùng đưa ra quyết định một cách “tròn trịa”, toàn diện nhất. Bằng việc ẩn dụ những chiếc mũ với những màu sắc: trắng, đỏ, đen, vàng, xanh lục, xanh lam để gán cho những loại hình suy nghĩ, người đọc sẽ không phải đau cả đầu để nhớ những cái tên dài ngoằn, đọc líu cả lưỡi, hay nhăn mặt nhíu mày để suy nghĩ nữa. Bạn chỉ việc vận dụng, sử dụng những chiếc mũ vào những thời điểm thích hợp một cách dễ dàng.

Sau khi ra mắt không lâu, tư duy song song trong phương pháp tư duy 6 chiếc mũ đã nhanh chóng thay thế cho cách thức tư duy tranh luận trên toàn thế giới - Từ những quản trị viên cao cấp của các tập đoàn hàng đầu thế giới như Siemens, NTT, Prudential (US) cho đến những đứa trẻ còn ngồi trên ghế nhà trường; Từ những ngôi làng tại Campuchia cho đến những quan chức chính phủ cao cấp.

Không hề có một định nghĩa cụ thể, rõ ràng cho mỗi một chiếc mũ, chúng cho phép bạn tự do sử dụng, giải quyết vấn đề theo cách của của chính mình.

CHIẾC MŨ MÀU TRẮNG

Tượng trưng cho những dữ liệu, số liệu chính xác, những thông tin mang tính khách quan.

Với việc hướng tới thu thập những thông tin cần thiết phục vụ cho việc giải quyết vấn đề, bạn phải nổ lực thật nhiều, luyện tập thật nhiều để có thể sử dụng chiếc mũ ấy thành thạo và hiệu quả. Nếu chiếc mũ trắng được sử dụng đúng thời điểm, đúng hoàn cảnh thì chủ thể không phải nhọc công trong cuộc chiến tranh luận, mà chỉ việc ngồi đó quan sát và ghi nhận lại những thứ cần thiết để khi cần thì lấy ra mà sử dụng.

Nếu bạn đã từng tham gia vào những cuộc họp của người Nhật, bạn sẽ thật sự bất ngờ với cách họ thể hiện trong suốt cuộc họp. Không một lời tranh luận nào cả, mục đích của họ đến với cuộc họp chỉ là để lắng nghe. Và cứ thế từng bước một tấm bản đồ được hoàn thành. Điều này không phủ nhận tác dụng của việc tranh luận để có thể đạt được kết quả cuối cùng. Mỗi người đều có một quan điểm riêng nhưng phải thực sự lý trí khi thốt ra bất kì việc gì. Đôi lúc, càng tranh luận chỉ càng khiến cho cái tôi của bản thân càng phản công, càng muốn chứng tỏ rằng quan điểm của mình và dần mất đi cả lý trí và sự khách quan để giải quyết vấn đề.

Hằng ngày, có vô vàn những thông tin bạn được tiếp nhận, từ nhiều nguồn khác nhau nhưng độ chuẩn xác thì không thể đảm bảo 100%. Cùng một vấn đề nhưng nếu ta nhìn ở góc độ này, ta sẽ có kết quả khác, còn ở gốc độ kia thì sẽ thu được một kết quả khác. Nếu để khắng định một việc chỉ toàn vẹn 100% mà không có ngoại lệ thì tôi không dám chắc điều đó, vẫn có những trường hợp hi hữu mà các nhà khoa học vẫn chưa tìm được lời giải đáp. Vì thế hãy nhớ rằng: chẳng gì là tuyệt đối trong kiểu tư duy theo chiếc mũ trắng. Nó đóng vai trò là người chỉ đường và những pần còn lại là tùy ở chính bạn.  

CHIẾC MŨ MÀU ĐỎ

Màu đỏ tượng trưng cho sự giận dữ, đam mê. Chiếc mũ này là đại diện của ngọn lửa cảm xúc và cảm giác. Trong công việc, khi giải quyết vấn đề, chúng ta không được để cảm xúc chủ quan của mình xen vào, nhưng dù sao nó vẫn ở đó. Chiếc mũ màu đỏ cho phép ta bộc lộ những dự cảm và linh cảm. Dù dự cảm có thể không hoàn toàn đúng nhưng nó sẽ định hướng cảm xúc để giải quyết vấn đề.

Cần phải hiểu rõ mục đích mà chiếc mũ đỏ hướng tới, nếu không bạn sẽ lạc đường. Đó là “nắm bắt ấn tượng cảm xúc phát lộ tức thì chứ không yêu cầu chủ thể tư duy phải lý giảu hay phán xét cảm xúc đó”.

Hoàn toàn trái ngược với chiếc mũ trắng, mục tiêu của chiếc mũ đỏ mang đậm tính chủ quan. Bất kỳ ai muốn bày tỏ những thông tin dưới dạng cảm xúc cá nhân đều có thể dùng chiếc mũ đỏ. Nhiều người vẫn thường bảo rằng: khi giải quyết vấn đề thì không nên để tình cảm, cảm xúc xen lẫn, kẻo “xôi hỏng bỏng không”. Nhưng chính cảm xúc sẽ tác động lên suy nghĩ của con người, nó cũng là một yếu tố cùng bạn đi đến đích cuối cùng chứ không hề là một thành phần thừa thải.

Thông thường, con người đã luôn có những định kiến từ những việc họ trải qua trong quá khứ cũng như cách họ mọng đợi một sự việc nào đó diễn tiến, ta quá vội vàng trong việc đưa ra những nhận xét cảm tính, rồi tự trói buộc mình vào cái lối tư duy đó. Chiếc mũ màu đỏ sẽ mở đường cho những cảm xúc để chúng được bộc lộ một cách trực tiếp ngay khi chúng nhen nhớm, nó sẽ là một phương tiện hữu hiệu trong việc đưa những cảm xúc đi về đúng quỹ đạo của chúng.

 

Khi bạn dùng chiếc mũ đỏ thì đồng nghĩa với việc bạn không cần phải giải thích hay biện minh cho những xúc cảm của mình và cũng không phải đưa ra lý lẽ để thuyết phục cho cảm xúc ấy.

CHIẾC MŨ MÀU ĐEN

Mặc dù mang cái tên khá tiêu cực nhưng nó lại là chiếc mũ được sử dụng nhiểu nhất. Chính vì vậy mà tác giả và những ai từng sử dụng phương pháp này đều thống nhất đây là chiếc mũ quan trọng nhất. Khi đội chiếc mũ đen lên bạn sẽ bước vào với một tâm thế thận trọng, cảnh giác. Nó phát ra tín hiệu cảnh báo những yếu kém của vấn đề, buộc chủ thể phải đề phòng.

Tư duy theo chiếc mũ đen là kiểu tư duy đa chiều, ở đó, bộ não của chúng ta sẽ vận hành, tìm kiếm những nguy cơ tiềm tàng, những khó khăn và trở ngại. Nó khuyến khích ta tìm kiếm những điểm đen tối, tiêu cực của vấn đề.

Sự phê phán thường xuất hiện trong những cuộc tranh luân nhưng chiếc mũ đen không cho phép điều đó, nó chỉ cho phép phê phán những điểm sai lầm trong phương pháp luận mà thôi. Ai cũng có cái tôi riêng của mình, nhất là khi bước vào một cuộc tranh luận, vì thế, người lãnh đạo phải biết phát huy vai trò điều phối của mình. Nhưng vì chiếc mũ đen có vai trò phê phán nên đã có nhiều người lạm dụng quá mức. Qủa thật, việc đưa ra lời phê phán có thể nói là dễ như trở bàn tay, nhưng nếu bắt tay vào làm thì có mấy ai làm được. Muốn đi đến kết quả như mong đợi, thì đừng mãi vạch lá tìm sâu, hãy tập trung vào những điểm còn chưa tốt và giải quyết nó. Sẵn sàng đón nhận cơ hội và chứng tỏ mình cũng có khả năng nhìn nhận vấn đề dưới nhiều góc độ khác nhau.

Khi tư duy theo chiếc mũ đen, ta cần hết sức cẩn trọng, và tránh lạm dụng trong quá trình tư duy đa chiều. Mọi việc sẽ trở về điểm bắt đầu hoặc thậm chí là hủy hoại giá trị của chiếc mũ đen cũng như cả hệ thống tư duy của “Phương pháp 6 chiếc mũ tư duy”. Nó sẽ giống như việc bạn đang lái xe lưu thông trên đường, sai một li bạn sẽ gây ra tai nạn, đe dọa tính mạng của những người xung quanh và nay chính bản thân mình.

CHIẾC MŨ MÀU VÀNG

Đối lập hoàn toàn với chiếc mũ màu đen, màu vàng tượng trưng cho ánh sáng lạc quan. Tuy nhiên, đây là chiếc mũ khó sử dụng hơn rất nhiều bởi chúng ta có xu hướng nhạy cảm và đề phòng hơn là nhận ra những điểm tích cực của vấn đề. Vì thế, nó đòi hỏi người ta phải bỏ thời gian để tìm kiếm và phát hiện ra các giá trị.

Một lối sống lạc quan, một tinh thần lạc quan là điều mà chiếc mũ vàng đòi hỏi. Ta có thể lựa chọn mặt tươi sáng của vấn đề để khai thác, còn khi nhìn vào mặt xấu, ta có thể tránh những sai lầm, những nguy cơ tiềm ẩn. Chiếc mũ vàng hướng ta xây dựng kế hoạch tương lai, dù không thể biết trước tương lai nhưng nó chính là tiền đề để ta phấn đấu thực hiện, rút ra những kinh nghiệm, những bài học có ích để sau này có thể áp dụng. Thế nhưng, đôi lúc con tàu ấy lạc đường, không theo đúng những gì hoạch định. Người ta thường tích cực khi họ thấy kết quả : là họ có lợi gì? Họ được gì? Tính vụ lợi đã thấm nhuần vào tâm trí của rất nhiều người khi nhắc đến tư duy tích cực. Và đó không phải mục tiêu mà chiếc mũ vàng được tạo ra lúc đầu. Tư duy tích cực ở đây là nhận ra quá trình tìm kiếm và nhận định về giá trị.

Những ý tưởng sẽ mãi là ý tưởng nếu bạn chỉ biết ngồi đấy và mơ mộng, luôn có một niềm tin mãnh liệt rằng thành công sẽ đến với bạn mà bạn không có một chút hành động nào thì nó sẽ chỉ là một mớ ý tưởng bỏ đi mà thôi. Đấy không phải là lạc quan mà mù quáng, và bạn thậm chí không thể thành công. Nhưng bạn cũng đừng vì thế mà bi quan vì xét cho cùng thì thành công sẽ đến với những ai có những thiết tha mong mỏi điều gì đó sẽ xảy ra.

Tầm nhìn phải đi trước, trên cơ sở đó mới quyết định hình thức và kế hoạch đầu tư chi tiết, nó cũng phải bao gồm cả khả năng sinh lợi và những điều kiện khà thi của dự án, tức là nó phải được thực hiện và xứng đáng với những nỗ lực đầu tư.

Tầm nhìn góp phần định hướng suy nghĩ và hành động của bản thân. Những ai có đã có tầm nhìn thì phải biết tận dụng hết mức, còn những ai chưa có và đang loay hoay không biết nó đang ở đâu ? Đừng tìm đâu xa, hãy từng ngày rèn luyện học hỏi từng chút một. Tôi có một người thầy, thầy ấy bảo tôi rằng: “Hiện tại em chưa là người khổng lồ, nhưng ba mẹ , thầy cô của em đã là người khổng lồ, để trở thành người khổng lồ, em phải đứng trên đôi vai của họ, khi đó em sẽ có tầm nhìn của người khổng lồ”. Đừng lo lắng, vì ở thế giới ngoài kia, vẫn có khối người giống bạn, họ vẫn còn đang loay hoay không biết tiếp theo mình phải làm gì, mình phải sống như thế nào ? Nếu bạn chấp nhận cuộc sống hiện tại, bạn sẽ có một cuộc đời tầm thường. Còn nếu chấp nhận thay đổi, nổ lực hết sức mình thì bạn sẽ có một cuộc đời phi thường. Tùy ở bạn !

Nhiều người vẫn hay nhầm lẫn rằng người có tư duy lạc quan là người có óc sáng tạo. Nhưng đó không hẳn đúng hoàn toàn. Mục tiêu hướng tới của chiếc mũ vàng chỉ dừng lại ở tính hiệu quả chứ không phải là phát kiến.

Tóm lại, chiếc mũ vàng ngoài hướng tới lối tư duy lạc quan, nó còn mang tính xây dựng, đồng thời dự đoán và tìm kiếm cơ hội. Nó đề cao vai trò của tầm nhìn và ước mơ.

CHIẾC MŨ MÀU XANH LỤC

Nhắc đến màu xanh lục, ta lại liên tưởng đến hình ảnh của những chồi non, của những thửa ruộng bậc thang hùng vĩ, của những đồi chè thơm ngát, của những cánh rừng bạc ngàn… Chiếc mũ màu xanh lục là chiếc mũ của năng lượng, của những ý tưởng mới mẻ, đầy sáng tạo, là nơi ta thỏa sức tung bay với những ý tưởng của mình.

Bạn là người không có óc sáng tạo ? Bạn khó có thể nghĩ ra một ý tưởng mới mẻ? Đừng lo, chiếc mũ xanh lục cho phép bạn làm mọi thứ, nó ưu ái tất cả mọi người, bất kể bạn là ai. Nó giúp con người thoát khỏi thói quen tư duy lối mòn để chinh phục những con đường mới.

Đa số mọi người ưa thích sự an toàn. Họ thích thấy mình bao giờ cũng đúng. Nhưng sáng tạo lại đòi hỏi sự phá cách, đôi lúc phải biết chấp nhận mạo hiểm. Tương lai là thứ ta không được quyền biết trước nhưng ta lại có quyền hi vọng vào những việc sẽ xảy ra ở tương lai. Không giống như những chiếc mũ khác, chiếc mũ màu xanh lục đòi hỏi ta phải nỗ lực để đưa ra những ý tưởng nhưng không hề gượng ép, buộc bạn phải ngay lập tức đưa ra sáng kiến của mình. Mục tiêu của nó là mong muốn mọi người dành nhiều thời gian suy nghĩ để có những sáng kiến mới.

Khi học Toán, bạn lần lượt thực hiện các phép tính và tìm ra đáp số. Đến cuối cùng, bạn sẽ cho nó vào quá khứ và tiếp tục giải một bài toán mới mà không hề để tâm đến nó. Nhưng lối tư duy khi giải toán không thể áp dụng vào tư duy đời thường được. Vì lý thuyết luôn xa rời thực tế, một vấn đề thường có nhiều giải pháp và nhiệm vụ của bạn là tìm giải pháp ưu việt nhất để áp dụngViệc bạn cứ áp đặt rằng với vấn đề này sẽ giải quyết như thế này mà không tự mở ra một lối đi riêng để có những đột phá, những phát kiến mới thì cuộc sống sẽ tẻ nhạt làm sao ! Tôi chắc rằng bạn không muốn có một cuộc sống như vậy chút nào ! .“Thái độ sẵn sàng tìm kiếm và đón nhận các giải pháp khác nhau…chính là phần quan trọng nhất của chiếc mũ màu xanh lục.”

Qua chiếc nón này, tác giả đã nhấn mạnh tầm quan trọng của tư duy đa chiều. Việc vận dụng lối tư duy vận dụng thái độ, hình thức và thái độ, để tạo ra những cái mới và nhận thức mới.

“Cần phải vượt ra ngoài những điều đã biết, những gì rõ ràng và những gì làm ta thỏa mãn.”

CHIẾC MŨ MÀU XANH LAM

Chiếc mũ cuối cùng mang màu xanh biếc của bầu trời, sau khi vận dụng hết những chiếc mũ, ta tiếp tục dùng chiếc mũ màu xanh để nhìn nhận mọi thứ từ trên xuống dưới. Trong quá trình tư duy, chiếc mũ này duy trì kỉ luật để đảm bảo thực hiện đúng chức năng của những chiếc mũ khác, nó kiểm soát tổng thể quá trình vì “bầu trời bao trùm lên tất cả”.

Nó giúp ta xác định rõ trọng điểm của vấn đề một cách dứt khoát, rõ ràng, và đảm bảo “con tàu” không đi chệch hướng quỹ đạo ban đầu,

Thay vì cố gắng đi tìm một định nghĩa hoàn hảo nhất cho một vấn đề, bạn hãy dự trù nhiều định nghĩa khác nhau cho cùng một vấn đề xem sao.

Giống như một người đứng đầu của một tổ chức, nó giúp mọi suy nghĩ của các luồng tư duy được thông suốt. Thường những người đứng đầu sử dụng chiếc mũ này để chỉ huy người khác, đó là chiếc mũ lâu dài. Ngoài ra, chiếc mũ xanh lam còn được sử dụng để tổng kết quá trình tư duy. Nó tóm tắt, kết luận hoặc đưa ra 1 quyết định ảnh hưởng tới tất cả toàn bộ sự việc chúng ta đang hướng tới.

Trong khi bạn còn loay hoay, mơ hồ không biết mình phải làm gì, phải áp dụng chiếc mũ nào vào hoàn cảnh nào vì ranh giới giữa những chiếc mũ quá mỏng manh. Đừng lo lắng vì phương pháp “6 chiếc mũ tư duy” sẽ không bắt chẹt bạn đâu ! Mục đích Edward de Bono đưa ra phương pháp tư duy này không phải muốn bạn thêm rối loạn, không biết xoay sở ra làm sao mà bản chất của nó là giúp bạn định hướng và thoát khỏi lối tư duy truyền thống. Hiểu được quy luật của trò chơi thì cơ hội bạn giành chiến thắng sẽ cao hơn, khi ấy hoạt động tư duy sẽ trở nên lí thú , hào hứng và hiệu quả hơn.

Tác giả: Anh Thi - Bookademy

------------

Trở thành CTV viết reviews sách để có cơ hội đọc và nhận những cuốn sách thú vị cùng Bookademy, gửi CV (tiếng Anh hoặc Việt) về: [email protected]

Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về các cuốn sách hay tại link: https://www.facebook.com/bookademy.vn