Thì hiện tại, với triền miên những khủng hoảng, bất ổn chính trị và nơm nớp sợ hãi, khiến nhiều người ngày nay không còn mấy mặn mà với nó. Còn thì tương lai, nơi sự thống trị của những tiến bộ công nghệ đe họa làn sóng thất nghiệp sâu rộng và mối nguy đến từ thảm kịch biến đổi khí hậu, cũng không sáng rạng hơn là mấy. Đó là lý do phần lớn chúng ta thèm khát một quá khứ hoài niệm đầy dễ chịu trong tưởng tượng.

“Sống ở thì hiện tại”, một khẩu hiệu tự cổ vũ bản thân, nghe qua thì đong đầy cảm hứng, nhưng cũng lặng lẽ vụt vào lãng quên. Thế sống ở thì hiện tại nghĩa là sao? Sống mỗi ngày như thể đó là ngày cuối của bạn, và đừng ngợi nghĩ về tương lai, về cơ bản là một lời khuyên tệ, một công thức cho sự bất cần. Mặc định rằng một người có thể đề kháng với mọi biến cố xảy ra chỉ bằng cách tách rời khởi mọi thứ trừ hiện tại là một ảo tưởng vô trách nhiệm.

Dù vậy, có một cách cắt nghĩa lối sống thì hiện tại, được khởi xướng bởi Aristotle, có thể giúp chúng ta đối mặt vói khủng hoảng hiện tại và những cuộc khủng hoảng của chật vật và thất bại trong cuộc sống. Những khẩu hiệu self-help đại chúng thật ra cũng có chiều sâu triết học ẩn giấu.

Trước hết, cần nghĩ về những gì chúng ta đang làm. Chúng ta tham gia vào mọi loại hoạt động: đọc báo, ngẫm ngợi về cuộc sống, tham gia cuộc phản kháng, chuẩn bị bản báo cáo, nghe nhạc, lái xe về nhà, chuẩn bị bữa tối, dành thời gian với gia đình và bè bạn. Mặc dù những hoạt động này đều tốn thời gian, xong chúng liên hệ tới khoảnh khắc hiện tại theo những cách rất khác biệt. Sử dụng các thuật ngữ trong ngành ngôn ngữ học, chúng ta có thể phân các hoạt động thành hai loại cơ bản. Hoạt động telic – bắt nguồn từ chữ “telo”, một từ Hy Lạp chỉ tính chất có mục đích- là những hoạt động nhắm tới trạng thái sau cùng, tức giai đoạn chúng đã hoàn thiện. Nghĩ về đọc bài báo hoặc lái xe từ nhà xem. Khi bạn kết thúc thì hoạt động đó cũng hoàn thành bởi khi này bạn đã đạt được mấu chốt của hoạt động. Bạn có thể thực hiện thêm nhiều lần nữa, nhưng đó chỉ là sự lặp lại. Tuy nhiên, cũng có những hoạt động atelic, tức phi mục đích, vô mô đích: Nó không nhắm vào trạng thái cuối. Dù bạn suy ngẫm về cuộc đời hay dành thời gian với gia đình nhiều đến đâu, bạn không thể hoàn thành những hoạt động đó. Mặc dù cuối cùng thì bạn sẽ ngừng thực hiện chúng, nhưng sự kết thúc đó không phải là mục đích sau cùng của hoạt động.

Aristotle cũng phân loại hai nhóm hành động hoặc thói quen đối lập nhau: kinesis và energeia. Những hoạt động ở nhóm một thì có mục đích và vì thế, là vô tận. Aristotle từng viết trong cuốn “Siêu hình học”: ‘Nếu bạn đang học thì cùng lúc đó, bạn vẫn chưa học xong.” Khi bạn quan tâm đến các hoạt động và kế hoạch có tính mục đích, như viết báo cáo, kết hôn hoặc chuẩn bị bữa tối, niềm thỏa mãn luôn nằm ở tương lai hoặc quá khứ, tức chưa kịp đạt được thì đã trôi qua. Các hoạt động telic là những hoạt động “đi đến cùng”, thực tế, chính sự “đi đến cùng” đó mới là cái nó nhắm tới. Do đó, nó biểu trưng cho sự tự đào thải theo cách chưa từng thấy. Chúng ta học hỏi và theo đuổi các hoạt động này, cốt để cho xong, để chúng biến mất khỏi cuộc đời của chúng ta.

Các hoạt động phi mục đích thì ngược lại, về bản chất không có một điểm kết thúc, tức không bao giờ hoàn thành. Trong quá trình định hình những hoạt động đó, chúng ta có thể chú trọng đến tính vô hạn ở chỗ chúng không nhắm tới một trạng thái cuối. Nhưng chúng ta có thể cũng chú trọng, giống như Artistotle, tới việc: những hoạt động đó đều được cảm nhận trọn vẹn ở thì hiện tại. “Cùng lúc đó, một người đang nhìn và đã nhìn, đang nghĩ và đã nghĩ, đang hiểu và đã hiểu”. Điều duy nhất bạn cần làm để thực hiện những hoạt động phi mục đích này đó là cứ tiếp tục làm cái bạn đang làm hiện tại. Nếu những gì bạn quan tâm là suy ngẫm về cuộc sống và dành thời gian với gia đình hoặc bạn bè, thì bạn vẫn đang làm nó chứ không phải đang nhắm tới mục đích của nó. Đơn giản bởi bạn đã chạm tới nó rồi.

Thế sống ở thì hiện tại có nghĩa là gì, và đem lại gì cho chúng ta?Sống ở thì hiện tại là trân quý giá trị của những hoạt động phi mục đích như đi dạo, nghe nhạc hay dành thời gian với gia đình và bạn bè. Đắm chìm trong những hoạt động này không có nghĩa là xóa sổ chúng khỏi cuộc đời bạn. Giá trị của nó không được đảm bảo bởi tương lai hay chuyển giao cho quá khứ mà tồn tại ở đây và bây giờ. Quan tâm tới quá trình thực hiện chứ đừng chỉ quan tâm tới đối tượng công việc bạn đặt mục tiêu hoàn thành. Lời khuyên này có thể bị hiểu sai. Sống ở thì hiện tại không có nghĩa là phủ nhận giá trị của các hoạt động có mục đích cũng như giá trị của việc tạo ra sự khác biệt trên thế giới này. Như vậy là sai lầm nghiêm trọng. Chưa kể, chúng ta cũng không thể né tránh việc tham gia vào các hoạt động đó. Nhưng nếu đối tượng công việc mới là cái ta màng tới thì cuộc sống, do nhắm tới việc dập tắt những nguồn cội của ý nghĩa nội tại, mà tự tiêu biến từ bên trong. Sống ở thì hiện tại là khước từ sự lún sâu vào đối tượng công việc, vào thành tích và kết quả, tức những cái không chứa đựng giá trị trải dài ở quá trình thực hiện.Sống ở thì hiện tại không có nghĩa là né tránh lao lực hay xung đột. Song song với các đối tượng công việc giữ bạn chặt với công việc, với đời sống chính trị hay với các hoạt động có mục đích quan trọng với bạn, là quá trình lên án sự bất công hay thực hiện công việc một cách phi mục đích. Chú trọng tới quá trình không phải để vượt thoát khỏi công việc hay khỏi việc tham gia chính trị. Đó là lý do sống ở thì hiện tại không phải là sự rõ bỏ nghĩa vụ đạo đức hay là công thức cho sự tách biệt. Tập trung vào kết quả là tập trung, thường vào, sự xa vời và chơi vơi của mục đích như cung cấp chăm sóc sức khỏe cho tất cả, hay chấm dứt sự trỗi dậy của chủ nghĩa thượng đẳng da trắng, hoặc nỗ lực hạ nhiệt trái đất đi 2 độ. Kết quả quan trọng, nhưng các hoạt động nhắm tới kết quả cũng quan trọng không kém. Mục đích của khởi nghĩa chính trị là để thay đổi thế giới nhưng quá trình khởi nghĩa cũng quan trọng tương đương. Đứng lên đấu tranh cho lẽ phải, hoặc đình công hay diễu hành trên đường phố, dẫu có đi đến thất bại, không có nghĩa những hành động đó sẽ mất dần giá trị. Chúng ta phản kháng, một phần vì bế tắc trong lựa chọn hướng đi, một phần vì mong muốn thì hiện tại vẫn có ý nghĩa của riêng nó, dù cho tương lai có ra sao đi chăng nữa.

Nguồn: http://tramdoc.vn/

------

Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về các cuốn sách hay tại link: https://www.facebook.com/bookademy.vn/

Trở thành CTV viết reviews sách để có cơ hội đọc và nhận những cuốn sách thú vị cùng Bookademy, gửi CV (tiếng Anh hoặc Việt) về: [email protected]