Bạn đã để mắt tới vị trí quản lí từ lâu, và bạn rất siêng năng làm việc để đạt được mục tiêu đó. Bạn nghe theo lời khuyên của ông chủ về cách cải thiện các chứng chỉ của mình. Bạn làm việc trong nhiều giờ và vô số lần tăng ca. Khi vị trí quản lí cuối cùng cũng được mở ra, bạn chắc chắn nó thuộc về bạn.

Sau đó, ông chủ thông báo ông sẽ cất nhắc đồng sự Brent trẻ tuổi hơn bạn vào vị trí đó. Tất nhiên, Brent có một ngoại hình điển trai như tài tử điện ảnh và một tài hùng biện thu hút tất cả mọi người. Nhưng cậu ta chưa gắn bó với công ty đủ lâu như bạn, và anh ta làm việc không chăm chỉ bằng bạn. Bạn thực sự xứng đáng cho sự thăng chức đó.

Bạn không chỉ thất vọng vì không đạt được vị trí đó. Bạn còn cảm thấy ghét Brent kinh khủng, một cảm giác mà bạn chưa bao giờ có trước đây. Bạn phẫn nộ với thực tế là cậu ta có những gì bạn mong muốn đã lâu. Bạn nhận ra bản thân đang có những bình luận tiêu cực về Brent với các đồng sự khác. Và bạn mơ mộng về cách loại trừ Brent thay vì làm việc của mình.

Lòng đố kị là một cảm xúc xã hội phức tạp. Nó bắt đầu với nhận thức rằng ai đó có những thứ giá trị mà bạn không có. Nhưng nhận thức này còn đi kèm với một cảm giác đau đớn và khó chịu. Ở góc độ tiến hóa, sự đố kị đem đến cho bạn những thông tin về địa vị xã hội của chúng ta và động cơ cải thiện vị trí đó trong xã hội. Ở khía cạnh này, một số hình thức đố kị nguyên thủy  còn được trải nghiệm bởi những động vật không phải người, đặc biệt giữa những loài mới có tham vọng leo lên trong tôn ty xã hội.

Nhưng đố kị cũng có mặt tối. Thay vì tập trung vào nỗ lực của chính mình để có được những thứ ta muốn trong cuộc sống, ta nghiền ngẫm về những thứ ta không có và bực bội với những người có thứ ta muốn. Trải nghiệm đố kị có hại gấp đôi khi ta không chỉ cảm thấy tồi tệ về bản thân, mà ta còn nuôi dưỡng những ý muốn tiêu cực về người khác, những người không làm gì có lỗi với chúng ta. Không có gì ngạc nhiên khi lòng đố kị được coi là một trong bảy tội lỗi lớn của loài người.

Về mặt truyền thống, lòng đố kị được nhìn nhận bởi những người đứng đầu trong tôn giáo, các triết gia, và những nhà tâm lí như một con quỷ mà chúng ta cần đấu tranh để được giải thoát khỏi nó. Nhưng trong những năm gần đây, một số nhà tâm lí học tranh luận rằng lòng đố kị có thể có mặt tốt, đặc biệt khi chúng ta sử dụng cảm giác đố kị như động lực để nâng cao bản thân. Lòng đố kị “lành tính” này ngược lại với lòng đố kị “ác tính”, thứ đố kị mà ta được thúc đẩy để làm hại người tốt hơn chúng ta.

Khi Brent có được vị trí bạn muốn, nó khá tự nhiên khi bạn cảm thấy đố kị. Bạn có thể âm mưu làm nhục cậu ta, trong trường hợp đó bạn đang trải qua cảm giác đố kị “ác tính”.

Hoặc bạn có thể học hỏi từ Brent và ganh đua với thành công của cậu ta. Có thể bạn nên chấp nhận thái độ vui vẻ, thân thiện của cậu ta thay vì lúc nào cũng nghiêm túc. Và có lẽ bạn có thể học hỏi Brent cách xem xem nhiệm vụ nào thực sự cần bạn toàn tâm cố gắng, thay vì cố gắng làm tốt nhất mọi thứ. Đó là những gì thuộc về đố kị “lành tính”.

Trong những năm gần đây, sự khác biệt giữa đố kị “lành tính” và “ác tính”  kích thích rất nhiều nghiên cứu về loại cảm xúc xã hội phức tạp này. Tuy nhiên, các nhà tâm lí Yochi Cohen -Charash và Elliot Larson cho rằng sự tương phản dẫn đến sự thiếu chắc chắn hơn sáng tỏ. Cụ thể hơn, họ giữ vững quan điểm rằng những nhà tâm lí học đứng về phía hai loại đố kị này đang kết hợp bản thân xúc cảm này với những hành vi nó thúc đẩy.

Cảm xúc là những cảm nhận khơi dậy trong những tình huống cụ thể, và chúng biểu diễn hai chức năng. Đầu tiên, chúng cho ta những thông tin nhanh về hoàn cảnh hiện tại, đặc biệt là sự hiện diện của những đe dọa hoặc cơ hội. Một sự ồn ào kì lạ hoặc một hành động đột ngột có thể báo hiệu một kẻ săn mồi hoặc những nguy hiểm khác, và nó gây ra một cảm giác sợ hãi. Tương tự, chúng ta phấn khích bởi sự hiện diện của đồ ăn ngon hoặc một người bạn hấp dẫn.

Thứ hai, cảm xúc dẫn lối hành động. Khi chúng ta sợ hãi, ta hành động để tự vệ. Nhưng khi ta vui vẻ, ta có động lực để theo đuổi những cơ hội mới và mở rộng mạng lưới xã hội của ta. Và khi ta buồn, ta rút khỏi các hoạt động để ngôi nhà tinh thần của ta được bình ổn.

Tóm lại, cảm xúc cho ta biết về tình huống hiện tại và cách phản ứng với tình huống đó. Nhưng điều quan trọng là phải phân biệt được chính những trải nghiệm cảm xúc đó với những hành vi nó sinh ra. Đây là lí do tại sao Cohen-Charash và Larson cho rằng sự khác biệt giữa đố kị “lành tính” và “ác tính” bị hiểu nhầm.

Nếu đố kị “lành tính” và ác tính thực tế là hai cảm xúc tách biệt, thì nên có những khác biệt giữa hai trải nghiệm. Ví dụ, cả nỗi sợ hãi và tức giận là phản ứng cảm xúc cho những đe dọa, nhưng nỗi sợ hãi hướng ta đến việc tránh né nguy hiểm, trong khi sự tức giận hướng chúng ta đến việc tấn công. Sẽ có hai kết quả khác nhau cho hành vi này, nhưng hai cảm xúc cũng được trải nghiệm theo cách khác nhau – sợ hãi và tức giận là không giống nhau. Tuy nhiên, điều tương tự không đúng với đố kị “lành tính” và “ác tính”. Thay vào đó, trải nghiệm đau đớn ban đầu khi biết ai đó có thứ bạn muốn là tương tự, bất chấp cách ta phản ứng thế nào với nó.

Khi ta nói cảm xúc điều khiển hành vi của chúng ta, nó như thể ta không là gì ngoài những nạn nhân không may của những xúc cảm mạnh mẽ của chính mình. Điều này có thể rất đúng với động vật khác, nhưng con người chúng ta có khả năng suy nghĩ lại về cảm xúc của mình. Chúng ta có thể để nỗi sợ hãi biến chúng ta thành những kẻ nhút nhát, hoặc ta có thể biến nỗi sợ hãi thành lòng dũng cảm và đối mặt với thách thức của chính mình.

Và điều đó cũng tương tự với lòng đố kị. Bản thân cảm xúc cho ta những thông tin quan trọng về địa vị của ta trong trật tự xã hội. Nhưng chúng ta cũng có lựa chọn cho riêng mình. Chúng ta có thể để lòng đố kị gặm mòn ý thức về giá trị bản thân và sự lành mạnh trong các mối quan hệ xã hội của ta. Hoặc ta có thể biến cảm xúc mạnh mẽ của đố kị thành sức mạnh để nâng cao bản thân.

Theo whypsy.com