Khánh Huyền@Viện Sách - Bookademy
6 năm trước
[Bookademy] Review Sách "Trí Tuệ Giả Tạo": Internet Có Giúp Chúng Ta Thông Minh Hơn?
Chúng ta luôn tự nhủ với bản thân rằng cách con người sử dụng công nghệ mới là điều quan trọng, những công cụ vô tri sẽ tiếp tục vô tri khi chúng ta gạt sang một bên. Trong khi con người tưởng rằng mình mới là người làm chủ, chúng ta lại đang học tập cách tư duy của những công cụ mình đang dùng, hay nói cách khác, chúng ta đang trở thành một cỗ máy bằng xương bằng thịt.
Internet là một phát minh kì diệu và tuyệt vời, nhưng cũng gây ra cuộc tranh cãi dường như không có hồi kết về những ảnh hưởng của nó đến cuộc sống con người. Vào thời điểm Internet bắt đầu phát triển mạnh mẽ, những người ủng hộ nói về một thời đại bùng nổ của thông tin và sự chia sẻ, trong khi phe đối lập mường tượng một kỷ nguyên u ám tầm thường.
Nhưng người ta đã quá quan tâm vào nội dung mà Internet mang đến, trong khi bỏ quên việc nó tác động tới cách tư duy và hành xử của con người. Chúng ta luôn tự nhủ với bản thân rằng cách con người sử dụng công nghệ mới là điều quan trọng, những công cụ vô tri sẽ tiếp tục vô tri khi chúng ta gạt sang một bên. Với vốn hiểu biết sâu rộng về công nghệ, lịch sử, văn hóa, Trí tuệ giả tạo của Nicholas Carr đã đưa ra một sự thật hùng hồn, rằng Internet đang tạo ra “thời điểm chuyển tiếp giữa hai cách thức tư duy khác nhau”. Khi đã quen với tốc độ tìm kiếm nhanh chóng gần như ngay lập tức của Internet, chúng ta tư duy ngắt quãng, không liền mạch và mất khả năng đọc một cuốn sách hay đoạn văn dài. Khi những tiếng thông báo email mới hay Facebook vang lên trong lúc làm việc hằng ngày, chúng ta đã trở nên quen thuộc với việc bị gián đoạn và phân tâm. Internet cung cấp thông tin cho suy nghĩ, nhưng đồng thời định hình suy nghĩ của chúng ta. Trong khi con người tưởng rằng mình mới là người làm chủ, công nghệ lại đang ảnh hưởng ngược lại, chúng ta lại đang học tập cách tư duy của những công cụ mình đang dùng, hay như Nicholas Carr viết, chúng ta đang trở thành một cỗ máy bằng xương bằng thịt.
Bộ não của chúng ta
Trước kia, người ta tin rằng bộ não sẽ biến đổi dựa theo những gì ta trải qua và quá trình đó sẽ dừng lại khi ta trưởng thành. Điều đó có nghĩa là sau thời niên thiếu, bộ não sẽ không phát triển thêm và cũng không bị mất đi khả năng gì, nó đã là một vật thể cứng nhắc và “kiên cố”. Ngược lại, có những người cho rằng bộ não vẫn tiếp tục thay đổi theo những trải nghiệm của chúng ta cho đến khi ta chết đi, nó linh động và mềm dẻo. Qua vô vàn nghiên cứu khoa học khác nhau về bộ não, ngày nay, chúng ta đã biết rằng ý kiến thứ hai đã đúng.
“Tính mềm dẻo đó giảm dần theo tuổi tác của chúng ta - bộ não có lúc trì trệ nhưng nó không bao giờ đứng lại. Các tế bào thần kinh không ngừng phá vỡ các kết nối cũ và hình thành các kết nối mới, và luôn có các tế bào thần kinh mới được tạo ra. Olds nhận định rằng “bộ não có khả năng liên tục tự lập trình lại chính nó, thay đổi cách nó hoạt động.””
Bộ não của chúng ta không phải là một cỗ máy, mặc dù những bộ phận của nó được phân công chức năng rất trật tự như máy móc. Gen của chúng ta quy định các kết nối thần kinh, những khuôn mẫu hành vi trong bộ não. Nhưng quá trình sống của chúng ta lại quy định tính bền vững của những kết nối đó, hay nói cách khác, chúng có khả năng tái định hình và lập ra những khuôn mẫu mới.
Tính mềm dẻo của bộ não là khả năng tuyệt vời, giúp chúng ta thích nghi khi môi trường và sinh lý biến đổi. Nhưng cũng chính tính mềm dẻo này là lý giải cho việc công nghệ có thể tác động sâu sắc đến bộ não như thế nào. Thói quen xấu hay tốt đều có khả năng thay đổi các kết nối thần kinh của chúng ta, những kết nối được sử dụng sẽ ngày càng mạnh mẽ, những kết nối bị bỏ quên sẽ yếu đi và vì thế, không gian của kỹ năng này có thể chuyển thành không gian của kỹ năng khác. Như vậy, “kẻ sinh tồn” sẽ là những “kẻ bận rộn” nhất.
Công nghệ tác động thế nào đến tư duy?
Trong Trí tuệ giả tạo, Nicholas Carr đã chia công nghệ thành bốn nhóm, dựa trên sự tác động của nó tới khả năng của con người. Một nhóm giúp tăng cường thể chất, sự khéo léo hay sự dẻo dai của chúng ta. Nhóm thứ hai mở rộng biên độ và độ nhạy bén của chúng ta như kính hiển vi, máy khuếch đại,… Nhóm thứ ba cho phép chúng ta biến đổi tự nhiên để phục vụ cho nhu cầu của mình như thực vật biến đổi gen, bể chứa nước. Nhóm cuối cùng gồm những công cụ giúp chúng ta tăng cường sức mạnh trí tuệ của mình, phân loại thông tin, trình bày ý tưởng, khả năng ghi nhớ, đong đếm, chia sẻ kiến thức, mà tác giả đã dành ra bảy trang để phân tích hai ví dụ tiêu biểu là bản đồ và đồng hồ.
Nhóm công nghệ thứ tư, theo tác giả, chính là những thứ có tác động sâu sắc nhất đến việc chúng ta nghĩ gì và như thế nào. Khi một công nghệ tri thức trở nên phổ biến, người ta thường chỉ chú ý đến giá trị sử dụng của nó mà không nhận thấy cách trí tuệ, tư duy của chúng ta thay đổi và hoạt động như thế nào với công nghệ đó. Ví dụ như chiếc đồng hồ vốn được phát minh để con người có thể biết chính xác thời gian. Ban đầu, đồng hồ mặt trời, đồng hồ nước hay những dụng cụ đơn giản như vậy có độ chia lớn, vì thế con người cũng chỉ chia hoạt động theo giờ hay nửa giờ. Nhưng khi đồng hồ được cải tiến hơn, con người có thể biết chính xác đến từng phút, từng giây thì các hoạt động cũng được sắp xếp và chia nhỏ hơn. Sự tranh luận về vai trò của công nghệ trong việc định hình nền văn minh đã diễn ra hàng thế kỉ:
“Karl Marx chia sẻ quan điểm này khi viết: “Cối xay gió cho bạn xã hội với địa chủ phong kiến; máy hơi nước cho bạn xã hội với nhà tư bản công nghiệp.” Ralph Waldo Emerson nhận định quả quyết hơn: “Đồ vật đang nắm quyền/ Con người bị sai khiến”…Vai trò thiết yếu của chúng ta là sản sinh ra nhiều công cụ phức tạp hơn nữa - để “thụ thai” cho máy móc như ong thụ phấn cho cây hoa – cho tới khi công nghệ đạt tới khả năng tự tái sản xuất được. Tới lúc đó, sự tồn tại của chúng ta sẽ trở thành không cần thiết.”
Tất nhiên, chúng ta có quyền lựa chọn mình sử dụng công cụ gì và sử dụng chúng như thế nào. Nhưng mặt khác, sẽ là khiên cưỡng nếu chúng ta nói rằng mình quyết định dùng đồng hồ hay quyết định dùng Internet, như thể chúng ta có khả năng lựa chọn không dùng chúng vậy. Việc sử dụng công nghệ sẽ làm tăng cường một số mạch thần kinh và làm yếu đi một số mạch thần kinh. Mạch thần kinh nào mạnh hơn hay yếu đi phụ thuộc vào công nghệ mà chúng ta sử dụng, hay có thể nói, công nghệ đang làm bộ não của chúng ta thay đổi và định hình theo cách thức tư duy của nó.
Sách và sự ảnh hưởng của Internet đến việc đọc sách
Các giác quan của chúng ta rất nhạy bén với sự thay đổi, một đặc điểm tự nhiên giúp chúng ta tránh bị tấn công bất ngờ và phát hiện ra nguồn thức ăn ở gần. Việc đọc sách đi ngược với sự tự nhiên đó, nó đòi hòi sự tập trung, tránh xao nhãng và tạm quên đi những thứ xung quanh mình. Trong một không gian tĩnh lặng, người đọc sẽ tạo ra những mối liên hệ, suy luận, tưởng tượng và cảm xúc bên trong mình. Một nghiên cứu tại Đại học Washington chỉ ra rằng, con người tái lập những gì xảy ra trong lời kể, vùng não được kích hoạt khi đọc trùng với vùng não được sử dụng khi chúng ta làm những điều tương tự trong thế giới thật. Những độc giả khắt khe với những con chữ đòi hòi các nhà văn cũng phải khắt khe hơn với những luận điểm, từ ngữ trong tác phẩm của mình.
Nicholas Carr cho rằng sách là phương tiện chống lại sự ảnh hưởng của Internet nhiều nhất, nhưng cũng không thể thoát khỏi sức mạnh này bởi sự phát triển của các thiết bị đọc điện tử. Sự thay đổi từ sách sang các thiết bị này có thể dẫn đến sự thay đổi trong cách đọc và cả cách viết. Người đọc bị bao quanh bởi các liên kết, tính liền mạch không còn nguyên vẹn và lo sợ rằng chúng ta sẽ đọc chỗ này một ít, chỗ kia một ít giống như đọc tạp chí, các mẩu tin. Các nhà văn thay vì tập trung vào cảm xúc của người đọc, giờ đây sẽ phải nghĩ thêm cách để từng trang giấy từng chương lọt vào kết quả tìm kiếm của Google. Những tờ báo, tạp chí phải thay đổi hình thức để đem lại cảm giác như đang lướt web, rút ngắn các bài báo để phù hợp với các độc giả đã quen với việc đọc trên Internet.
Internet và tác động đến bộ não
Internet thay thế cho các phương tiện truyền thông khác trong lịch sử: máy in, truyền hình và phát thanh, thư tín,… Nhưng một đặc điểm khiến Internet nổi trội hơn những phương tiện mà nó thay thế chính là tính hai chiều: gửi và nhận, trao đổi thông tin, tải lên, tải xuống.
Văn bản có ở khắp các trang web và thời gian chúng ta dành cho nó không hề nhỏ, nên có thể nói chúng ta đang đọc nhiều hơn. Từ ngữ trên màn hình máy tính hoàn toàn giống với từ ngữ trên giấy in, nhưng việc đọc lại hoàn toàn khác nhau. Tính tương tác, siêu liên kết, khả năng tìm kiếm và đa phương tiện đem đến sự hấp dẫn cho Internet, nhưng nó cũng đồng thời làm ta sao nhãng và đánh mất sự tập trung có được khi đọc sách giấy.
Bằng một loạt các dẫn chứng chi tiết và nghiên cứu khoa học, tác giả nhận định rằng Internet kích thích thần kinh của chúng ta mạnh hơn, cùng một lúc thu hút mọi giác quan của chúng ta - trừ vị giác và khứu giác, giống như đang tập thể dục cho não bộ. Nếu việc đọc sách làm giảm mong muốn được kích thích của bộ não thì Internet đưa chúng ta trở về trạng thái phân tâm tự nhiên của mình.
Tuy nhiên, Nicholas Carr viết:
“Chính sự thật rằng đọc sách “làm giảm các kích thích giác quan” khiến hoạt động này có lợi cho trí óc. Đọc sâu cho phép chúng ta loại bỏ các phiền nhiễu, tạo không gian yên tĩnh cho chức năng giải quyết vấn đề của thùy trước, do vậy đọc sâu là một dạng tư duy sâu. Trí óc của người đọc sách lão luyện luôn điềm tĩnh chứ không nhốn nháo. Về việc kích thích tế bào thần kinh, thật sai lầm khi cho rằng nhiều hơn thì tốt hơn.”
Qua các nghiên cứu về cách thức hoạt động của bộ não, ông chỉ ra rằng chúng ta đang tiếp nhận thông tin ở mức quá tải, và giảm đi khả năng đọc hiểu sâu những thông tin đó. Chúng ta đọc lướt các thông tin, liên tục chuyển hướng và mong muốn bị ngắt quãng bởi những thông báo. Chúng ta khao khát những thông tin mới, tiếng báo của email, facebook,..., cho dù chúng ta biết rằng cái mới tầm thường chứ không cần thiết.
Những thay đổi trong cách đọc dẫn đến sự thay đổi trong lối tư duy của chúng ta như một điều tất yếu. Những dây thần kinh dùng để đọc lướt và đa nhiệm ngày càng mạnh mẽ hơn, trong khi những liên kết dùng để đọc hiểu sâu, tập trung bền bỉ đang yếu đi.
“Những chức năng thần kinh đang thua trong trận chiến tế bào não “ai bận rộn nhất thì sống” là những chức năng thần kinh hỗ trợ suy nghĩ tuần tự, bình tĩnh… Kẻ chiến thắng là những chức năng giúp chúng ta nhanh chóng xác định, phân loại và đánh giá các mẩu thông tin khác nhau ở nhiều dạng, giúp chúng ta duy trì tinh thần khi đang bị quá tải bởi các tác nhân kích thích. Không phải tình cờ khi những chức năng này tương tự chức năng của máy tính, được lập trình để nhanh chóng truyền tải dữ liệu ra và vào bộ nhớ. Một lần nữa, chúng ta dường như đang học tập các đặc tính của một công nghệ trí tuệ mới phổ biến.”
Trí tuệ giả tạo
Máy tính và Internet khiến chúng ta cảm thấy mình thông minh hơn. Chúng ta có thể tìm kiếm thông tin mình cần bất cứ lúc nào, tốc độ nhanh chóng và dữ liệu khổng lồ. Nhưng có thật là chúng ta đang trở nên thông minh hơn? Những tri thức mà chúng ta có thể có liệu có phải là tri thức mà bộ não của chúng ta sở hữu? Cuốn sách Trí tuệ giả tạo sẽ đem đến một câu trả lời mở, bằng những tư tưởng sắc bén và chứng cứ khoa học, đây chính là một phần của cuộc tranh luận không có hồi kết về sức mạnh lẫn mối họa của Internet, của công nghệ tới cuộc sống con người.
Tác Giả: Khánh Huyền - Bookademy
---
Trở thành CTV viết reviews sách để có cơ hội đọc và nhận những cuốn sách thú vị cùng Bookademy, gửi CV (tiếng Anh hoặc Việt) về: [email protected].
Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về các cuốn sách hay tại link: https://www.facebook.com/bookademy.vn
----------------------------
Hợp Tác Cùng YBOX.VN Truyền Thông Miễn Phí - Trả Phí Theo Yêu Cầu tại http://bit.ly/YBOX-Partnership
1,816 lượt xem