Ngữ điệu là gì, và làm sao bạn có thể cải thiện phương diện này trong phát âm khi tự học IELTS? Fazle Muniem, giáo viên của British Council tại Bangladesh sẽ giải thích cho bạn.

Hãy tưởng tượng, bạn đang hỏi một lái xe taxi rằng liệu ông ta có thể đưa bạn đến một trung tâm mua sắm cách đây 5 km được không. Và ông ta trả lời – với một tông giọng  trầm, bẹt và lạnh lùng nhất mà bạn từng nghe – “Được thôi. Lên xe đi’. Thì bạn có lên xe không?

Bây giờ hãy tưởng tượng có một chiếc xe khác phía sau ông ta. Bạn hỏi cùng một câu hỏi, lần này người ấy trả lời lại một cách vui vẻ, với một giọng nói du dương dễ chịu. Vậy lần này bạn có lên xe không? Nếu bạn chọn chiếc taxi thứ hai, có lẽ lí do là vì ngữ điệu của người lái xe đã khiến bạn cảm thấy mình được chào đón hơn: “Ồ, anh ta trông có vẻ thân thiện hơn”, có thể bạn đang nghĩ trong đầu như thế. Nhưng rốt cuộc ngữ điệu thực sự là gì? Có phải chỉ là người nói có gây được thiện cảm với người nghe hay không, hay là còn nhiều điều hơn thế?

Ý nghĩa của ngữ điệu

Ngữ điệu (intonation) là một phương diện của phát âm, xuất hiện trong tất cả các ngôn ngữ trên thế giới. Một số phương diện khác của phát âm là trọng âm, nhịp điệu, sự nối âm và chất giọng. Cũng giống như các phương diện khác, ngữ điệu liên quan nhiều hơn đến cách chúng ta nói như thế nào, chứ không phải là chúng ta đang nói về cái gì.

Nói một cách đơn giản nhất thì ta có thể miêu tả ngữ điệu như là ‘âm nhạc của lời nói’. Những thay đổi hoặc biến thể trong sự du dương (hoặc âm vực) của lời nói có thể ảnh hưởng đến ý nghĩa của những gì chúng ta đang nói ra. Vì vậy, chúng ta có thể coi ngữ điệu như là cách sử dụng âm vực để thể hiện những ý nghĩa hoặc thái độ nhất định trong lời nói.

Những chức năng khác nhau của ngữ điệu trong tiếng Anh

Có khá nhiều lý thuyết liên quan đến chức năng của ngữ điệu và cách ngữ điệu được sử dụng trong tiếng Anh. Chúng ta hãy cùng xem hai chức năng chính của nó:

• Thể hiện thái độ

Trong nhiều ngôn ngữ nói trên thế giới – đặc biệt là tiếng Anh Anh – sẽ khá dễ để người nghe hiểu được thái độ của người nói: chán nản, quan tâm, ngạc nhiên, tức giận, coi trọng, vui vẻ, vân vân, bởi vì chúng được thể hiện qua ngữ điệu.

Chẳng hạn, nếu một người phục vụ tại một nhà hàng hỏi ‘Bà thấy chiếc muffin sô-cô-la này như thế nào, thưa bà?’ Và khi bạn trả lời ‘mMMmmmm’ với ngữ điệu lên ở giữa và xuống ở cuối câu, người phục vụ sẽ gật đầu với một nụ cười. Vì sao? Bởi vì bạn vừa thể hiện sự đánh giá của mình đối với sản phẩm thông qua âm điệu trong giọng nói – dù không có từ nào có nghĩa được thốt ra.

Một ví dụ khác về ngữ điệu có thể là khi bạn nhận được một chiếc bánh sinh nhật bất ngờ tại nơi làm việc. “Cái này là dành cho tôi sao?” có thể bạn sẽ nói như vậy – giọng điệu lên ở cuối câu, nhấn vào chữ ‘me’ ở cuối, thể hiện sự ngạc nhiên và thích thú.

Cảm giác chán nản hoặc thờ ơ, mặt khác, có thể được thể hiện bằng một giọng đều đều, (hãy nghĩ đến một con robot). Hãy so sánh khi bạn nói “thank you” bằng tông giọng bình thường với một người đến đưa cho bạn hóa đơn tiền điện nước, và khi bạn nói “thank you” bằng tông giọng đầy cảm xúc với một ai đó giúp bạn sửa chiếc lốp xe bị xẹp ở trên đường. Ngoài sử dụng các từ ngữ cụ thể, chúng ta cũng thường sử dụng ngữ điệu để bày tỏ lòng biết ơn và các cảm xúc khác.

• Thể hiện chức năng ngữ pháp

Có nhiều mô hình ngữ điệu trong tiếng Anh, và chúng thường có liên quan đến mô hình của các cấu trúc ngữ pháp nhất định. Ví dụ điển hình nhất là các dạng câu hỏi wh-questions (câu hỏi bắt đầu bởi ‘who’, ‘what’, ‘why’, ‘where’, ‘when’, ‘which’, và ‘how’), chúng thường có ngữ điệu xuống giọng ở cuối câu.

Khi trò chuyện với một người bạn học mới, những câu hỏi sau đây sẽ nghe tự nhiên nhất với ngữ điệu đi xuống ở cuối câu: ‘What’s your name?’, ‘Where are you from?’, ‘Why did you choose this school?’, ‘How long will you study here?’.

Với câu hỏi mà câu trả lời là ‘yes’ hoặc ‘no’, thì chúng thường có ngữ điệu đi lên ở cuối câu. Trong cùng cuộc trò chuyện với bạn cùng lớp ấy, giọng nói của bạn sẽ đi lên khi kết thúc những câu hỏi sau: ‘Have you studied here before?’, ‘Do you like the teacher?’, ‘Will you come back tomorrow?’.

Các cách giúp bạn cải thiện ngữ điệu nói của mình

Cách tốt nhất để cải thiện ngữ điệu chỉ đơn giản là để ý hơn đến nó. Khi bạn nghe bản ghi âm một cuộc hội thoại một cách cẩn thận (có thể dễ dàng tìm thấy những bản ghi như thế trên Youtube), bạn sẽ dần dần chú ý hơn đến cách người khác sử dụng ngữ điệu để diễn đạt điều mình muốn.

Một cách khác là ghi âm lại giọng nói của chính bạn. Thời buổi hiện đại, ngay cả những điện thoại di động đơn giản nhất cũng được trang bị chức năng ghi âm trong đó. Nghe giọng nói của chúng mình luôn là một việc làm thú vị (dù có thể đôi khi bạn không chịu nổi), vì chỉ khi tự tai nghe bạn mới phát hiện giọng nói của mình rất khác biệt so với những gì bạn đã từng nghĩ! Hãy thử thu âm một cuộc đối thoại với một người bạn, (bạn có thể sử dụng một kịch bản từ sách giáo trình hoặc cảnh từ một bộ phim). Rồi bây giờ lắng nghe ngữ điệu của bạn. Nghe có tự nhiên không? Nó đã thể hiện được thái độ mà bạn muốn bày tỏ chưa?

Với các bản ghi âm, bạn luôn có thể quay lại từ đầu để nghe lại lần nữa, và thử một phiên bản mới. Ghi âm như thế này là một cách tuyệt vời để theo dõi sự tiến bộ của bạn. Chúng sẽ cho bạn thấy mình đã tiến bộ qua thời gian.

Các nguồn tài liệu để giúp bạn cải thiện ngữ điệu của mình tại nhà

Hầu hết các giáo trình tiếng Anh đều có các phân mục giúp bạn rèn luyện ngữ điệu cho mình, nhưng Internet sẽ là nơi lý tưởng để bạn có thể dễ dàng tìm được những ví dụ chân thực và thú vị nhất về ngữ điệu tiếng Anh. Một địa chỉ hay ho để bạn có thể tìm tới là danh mục podcast của British Council. Đối với các học sinh có trình độ cao hơn, các podcast của BBCcũng là nơi bạn có thể tìm thấy đủ thông tin về đủ mọi lĩnh vực khác nhau, và bạn chắc chắn sẽ tìm thấy một lĩnh vực mà mình có hứng thú.

YouTube cũng là một nguồn tài liệu tuyệt vời. Nếu bạn, giống như tôi, là fan của các TV series, và muốn biết nhiều hơn về các nhân vật yêu thích của mình trên màn ảnh nhỏ, hãy thử tìm nghe các đoạn phỏng vấn ngắn với những diễn viên đóng vai đó. Hãy lắng nghe xem họ lần lượt trả lời như thế nào với những câu hỏi hài hước, các chủ đề nghiêm túc và những vấn đề khó trả lời. Hãy để ý cách ngữ điệu trong giọng nói của họ thay đổi với từng chủ đề.

Dù sao thì bạn vẫn sử dụng đúng ngữ điệu rất nhiều trong khi nói

Mọi người có lẽ đã thấy được ngữ điệu là một phương diện vô cùng quan trọng của phát âm, nhưng cũng nên ghi nhớ rằng khả năng cao là bạn vẫn đang sử dụng chính xác ngữ điệu của mình trong rất nhiều trường hợp. Kể cả khi ngữ điệu của bạn nghe đơn điệu và nhàm chán như một con robot, giống như trường hợp của tài xế taxi mà chúng tôi đã kể trên đây, thì bạn cũng có thể yên tâm là nó sẽ không ảnh hưởng nghiêm trọng đến giao tiếp và việc truyền đạt thông tin của bạn.

Nhưng, nếu bạn muốn tự tin hơn về ngữ điệu tiếng Anh của mình, và đặc biệt nếu bạn muốn nói tiếng Anh với một ngữ điệu chính xác và tinh tế, thì chắc chắn bạn sẽ phải dành thời gian để ý xem người khác sử dụng ngữ điệu của họ như thế nào, bắt chước họ, và nghe lại bản ghi âm giọng nói của mình khi bạn thực hành lại. Đây cũng là cách tự học IELTS rất hiệu quả giúp mọi người cải thiện điểm IELTS Speaking của mình nữa nha!

Người dịch: Lan Hương

Nguồn: britishcouncil.org