“Cuốn sách ngày không dạy bạn tiếng Pháp, tiếng Đức hay bất cứ thứ tiếng nào… Nó dạy bạn cách học thần tốc mọi ngoại ngữ trên đời”. Đây chính là lời nhận khen mà Gary Marcus – tác giả sách bán chạy nhất trên New York Times dành cho cuốn sách “Fluent Forever - Cách học ngoại ngữ nhanh và hiệu quả”. Và đây không phải là một lời phóng đại quá mức nhằm quảng bá cho cuốn sách, mà nó đơn giản chỉ là một lời cảm thán chân thành bởi tính “thực dụng, thực nghiệm và thực tế” mà cuốn sách đem đến cho độc giả.

Tôi thực sự bất ngờ khi cầm trên tay cuốn sách hướng dẫn học ngoại ngữ được viết bởi một ca sỹ opera chuyên nghiệp. Cái mà Gabriel Wyner – tác giả của cuốn sách – mang đến cho người đọc không phải là những bài giảng học thuật, cũng không phải là những lời động viên sáo rỗng kiểu “cần cù bù thông minh” khi học ngoại ngữ, thay vào đó, tác giả chia sẻ những trải nghiệm quý giá trong suốt hành trình học sáu ngoại ngữ của chính mình. Câu chuyện về con đường phát triển phương pháp học ngoại ngữ (nhằm đáp ứng tính chất công việc là một ca sỹ opera quốc tế) của chính tác giả đã được giãi bày từng chút một và kèm theo đó là những lời khuyên về cách học ngoại ngữ đơn giản nhưng độc nhất vô nhị.

Chương 1 - Lời giới thiệu: Đâm, đâm, đâm

Thật đặc biệt khi tác giả lại dùng ví dụ về cách đấu kiếm để so sánh với điểm bắt đầu khi học ngoại ngữ! Và cách so sánh này thực sự lại không hề khập khiễng chút nào, bởi, với những người bắt đầu cần phải trang bị mọi thứ cần thiết, chuẩn bị tốt mới có thể hướng đến con đường phía trước và lần lượt đánh đổ các chướng ngại vật trên con đường chinh phục ngoại ngữ.

"Học ngoại ngữ cũng như là một môn thể thao… Việc bạn tấn công đối phương bằng vũ khí đầu nhọn và học ngoại ngữ cũng có khá nhiều điểm tương đồng. Mục tiêu của bạn trong môn đấu kiếm là tự động ‘đâm’ trúng đối thủ. Bạn bỏ công ghi nhớ tên vũ khí cùng cách chơi, luyện tập thuần thục từ dáng đứng, thế phòng thủ, thế phản công, thế bổ nhào. Cuối cùng, bạn vào cuộc, đến thời khắc thăng hoa quên đi hết thảy: Bạn vung kiếm lên, gạt phăng đường kiếm đến, và đâm thẳng vào ngực đối phương. Ghi điểm!”

Chương 2 – Tải ngoại ngữ vào trí nhớ: Năm nguyên tắc để ngừng quên

Công nghệ ngày nay chưa thể tải trực tiếp nhu thuật vào não bộ, nhưng đã có cách giúp chúng ta tiếp thu nhanh hơn, và theo tác giả, sức mạnh của nó nằm ở năm nguyên tắc ghi nhớ sau đây:

Nguyên tắc 1: Làm cho ký ức trở nên đáng nhớ hơn

Não của mỗi người có bộ lọc tinh vi, khiến những thông tin hời hợt trở nên dễ quên và những thông tin có ý nghĩa trở nên đáng nhớ. Các từ ngữ “xa lạ” thường rơi vào nhóm “dễ quên”, bởi chúng dường như vô nghĩa và không liên quan gì tới chúng ta.

Bạn có thể lách qua bộ lọc này bằng cách làm cho từ/thông tin đó trở nên đáng nhớ hơn, cụ thể bằng việc học hệ thống phát âm của ngoại ngữ; kết nối các âm đó với hình ảnh cụ thể; kết nối hình ảnh đó với một ký ức cá nhân.

Nguyên tắc 2: Tối đa hóa sự lười biếng

Học bằng cách “nhai đi nhai lại” rất nhàm chán, và phương pháp này gần như không có tác dụng đối với trí nhớ dài hạn. Thay vào đó, các bạn chắc chắn sẽ thích chọn con đường lười biếng nhưng hiệu quả: học một khái niệm cho tới khi bạn có thể thốt nhiên bật ra nó. Xét cho cùng, “lười biếng” chỉ là một cách nói khác của “hiệu quả”.

Nguyên tắc 3: Đừng xem lại! Hãy tập nhớ lại!

Trích nguyên văn lời của một học giả nổi tiếng: “Ở trường, chúng ta được học về mọi thứ, sau đó làm bài kiểm tra. Trong cuộc sống, chúng ta làm bài kiểm tra trước rồi mới học về mọi thứ.” Và đối với việc học ngoại ngữ, khi cố gắng nhớ lại điều gì đó sẽ đồng thời khởi động điệu nhảy hóa học phức tạp trong não giúp kích thích việc lưu giữ ký ức dài hạn. Chính vì vậy, chúng ta phải ưu tiên dành nhiều thời gian tập nhớ lại, chứ không phải tập đọc lại, để tối đa hóa hiệu quả ôn tập.

Nguyên tắc 4: Khoan đã! Khoan đã! Đừng nói cho tôi biết vội!

Những gì khó nhớ, cũng sẽ khó quên. Bài kiểm tra trí nhớ đạt hiệu quả cao nhất khi có tính thử thách. Bạn càng gần với việc quên hẳn một từ, nó sẽ càng khắc sâu hơn vào trong tâm trí cho tới khi bạn nhớ ra.

Nếu bạn có thể liên tục kiểm tra trí nhớ của mình trước khi kịp quên, bạn sẽ tăng được gấp đôi hiệu quả của mỗi bài kiểm tra.

Nguyên tắc 5: Tái tạo ký ức

Mỗi lần bạn nhớ thành công, nghĩa là bạn đã tái tạo được trải nghiệm trong quá khứ, bổ sung vào ký ức cũ những mảnh nhỏ hiện tại, tạo thành một ký ức mới với nhiều liên kết hơn. Bằng việc kết nối âm thanh, hình ảnh và kết nối cá nhân vào mỗi từ mới học, bạn sẽ có trải nghiệm ban đầu sâu sắc, điều này giúp bạn tối ưu thời gian lúc tập nhớ lại. Còn trong trường hợp khi bạn đã thực sự lãng quên, điều cần thiết là phải sử dụng phản hồi tức khắc để “hồi sinh” lại ký ức.

Năm quy tắc nhắc tới phía trên sẽ cho phép bạn ghi nhớ nhiều hơn, nhanh hơn. Khi kết hợp với nhau, chúng tạo thành một hệ thống có thể đưa sâu vào tiềm thức não bộ hàng nghìn từ mới và quy tắc ngữ pháp. Tuyệt vời nhất là hệ thống này có thể tận dụng thời gian rảnh rỗi mỗi ngày của bạn và liên tục chuyển thành ngoại ngữ hữu dụng.

Trong chương này tác giả cũng sử dụng tới khái niệm Hệ thống nhắc lại cách quãng (Spaced Repetiton Systems). Đây là một phần không thể thiếu trong quá trình ghi nhớ, bằng cách tự động giám sát quá trình học của bạn hàng ngày, sau đó sử dụng những thông tin đó để thiết kế ra danh sách từ cần học mỗi ngày, được tùy chỉnh cho cá nhân bạn, chứa cả những từ mới cần học và những từ cũ để ôn lại.

Chương 3 – Chơi với các âm

Luyện tai và thiết lập lại não bộ

Não bộ của con người được thiết lập sẵn để bỏ qua sự khác biệt giữa những âm nghe có vẻ lạ lẫm. Để thiết lập lại nó, hãy nghe băng ghi âm các cặp từ tối thiểu trong ngoại ngữ của bạn (những cặp từ gần giống hệt nhau, khi nghe không kỹ dễ bị nhầm lẫn với nhau) và thử tự kiểm tra lại, cho tới khi não bộ của bạn thích ứng với những âm mới này.

Bằng việc luyện tập, bạn sẽ dễ dàng nhận ra từ mới khi giao tiếp, và bạn sẽ dễ ghi nhớ các từ mới đó hơn.

Luyện miệng và có được ngữ điệu tốt

Tạo ấn tượng tốt là việc quan trọng, và ngữ điệu là thứ tạo ấn tượng đầu tiên với mọi ngôn ngữ. Ngữ điệu tốt có thể tạo nên sự khác biệt của cuộc nói chuyện. Việc cải thiện ngữ điệu có thể thành công thông qua việc học những nguyên liệu cơ bản (vị trí của môi, lưỡi, dây âm thanh) đối với mỗi âm mới bạn cần phát âm. Nếu bạn gặp phải cụm âm khó đọc, hãy lần ngược lại từng chữ từ cuối lên cho đến khi lưỡi bạn có thể phát âm tự động.

Luyện mắt và thấy được những quy luật

Mỗi ngôn ngữ đều chứa các quy luật kết nối giữa cách viết chính tả và cách phát âm. Người học sẽ tiết kiệm được rất nhiều công sức nếu có thể thuần thục các quy luật đó và làm cho chúng trở nên tự động. Và cách đơn giản nhất để thuần thục các quy luật đó là dùng Hệ thống nhắc lại cách quãng. 

Việc tiếp cận những âm mới và những quy luật phức tạp ở nhiều góc độ thực sự là một ý tưởng hay ho, từ cách viết đến cách phát âm, thậm chí đến từng vị trí của miệng cho mỗi âm. Và tác giả cũng chia sẻ về một kinh nghiệm hết sức đáng mừng, đó là càng học được nhiều mảnh nhỏ, bạn càng tốn ít công sức để học chúng.

Chương 4 – Chơi với các từ và bản giao hưởng của từ

Do có sự khác nhau giữa các ngôn ngữ, nhưng có một số sự trùng lặp nhất định trong các từ thường gặp nhất của mọi ngôn ngữ. Chúng ta sẽ sử dụng sự trùng lặp này để tiết kiệm thời gian. Nó có nghĩa là, những từ được sử dụng thường xuyên hơn (so với các từ khác) thì cần phải được học trước.

Bạn có thể ghi nhớ từ mới bằng hai cách: tìm hiểu câu chuyện của chúng với công cụ kể chuyện hay nhất từng được phát minh là Google Hình ảnh; kết nối những câu chuyện đó với cuộc sống của chính bạn. Cũng đừng quên rằng, đối với các danh từ trừu tượng, bạn lại phải cần đến bộ óc sáng tạo của chính mình.

Chương 5 – Chơi với các câu

Sức mạnh của ngôn ngữ đầu vào nằm ở cỗ máy ngôn ngữ của bạn.

Bạn sẽ học rất nhanh nếu biết tận dụng cỗ máy học ngôn ngữ của mình – thứ xử lý các quy tắc ngữ pháp đã giúp bạn học tiếng mẹ đẻ. Cỗ máy này chạy bằng các ngôn ngữ đầu vào dễ hiểu – những câu nói mà bạn có thể hiểu – vì vậy bạn sẽ phải tìm một nguồn cung cấp các câu tốt, đơn giản, rõ ràng, với các bản dịch và giải thích.

Hãy dùng những câu đầu tiên từ sách ngữ pháp. Bằng cách này, các câu của bạn có thể làm hai nhiệm vụ: Dạy cho bạn mọi quy tắc ngữ pháp một cách có ý thức, trong khi cỗ máy ngôn ngữ của bạn vẫn hoạt động ở chế độ tự động phía sau, tạo ra cho bạn khả năng hiểu ngữ pháp bằng trực giác, tự động, nhanh chóng đưa bạn đến sự lưu loát.

Đơn giản hóa: Biến những quả núi thành tổ mối

Các ngôn ngữ thường có những nhóm “bất quy tắc” cùng tuân theo một quy luật giống nhau. Dù bạn dễ dàng học từng quy luật với sự giúp đỡ của những câu chuyện minh họa, bạn sẽ vẫn cần tìm cách nhớ xem từ nào tuân theo quy luật nào.

Bất cứ lúc nào bạn gặp phải một quy luật phức tạp, hãy lựa chọn một người, một hành động, hoặc một đối tượng giúp bạn ghi nhớ. Đối với các quy luật về động từ, hãy chọn một người hoặc một đối tượng nhớ mẹo. Đối với các quy luật về danh từ, hãy sử dụng một người hoặc một hành động. Các tính từ phù hợp với các đối tượng, và các trạng từ phù hợp với các hành động. Việc sử dụng thuật nhớ mẹo khiến những trường hợp rối rắm trở nên dễ nhớ và thú vị hơn rất nhiều.

Tự tạo ra các câu của riêng bạn

Viết lách chính là lãnh địa của bạn. Đó là nơi bạn có thể chơi với các từ cũng như các quy tắc ngữ pháp mà bạn đã học được, đồng thời xem bạn có thể tạo ra những gì từ chúng. Hãy thường xuyên viết về mọi thức quanh mình nếu bạn muốn, về cuộc sống, công việc, sở thích, điểm yếu hoặc bất cứ điều gì khác.

Chương 6 – Trò chơi ngôn ngữ

“Mỗi lĩnh vực sử dụng một ngôn ngữ riêng. Các học giả sử dụng từ ngữ khác với chính trị gia, và nhạc sỹ sử dụng những từ ngữ khác với nông dân. Trong ngôn ngữ mẹ đẻ, chúng ta đã học được một lượng đủ vốn từ vựng để giao tiếp thoải mái trong một loạt các bối cảnh khác nhau. Chúng ta có thể thoải mái nghe các bài diễn văn chính trị, dự các buổi thuyết giảng chuyên môn, và đi vào tiệm cắt tóc. Thỉnh thoảng, chúng ta sẽ gặp khó khăn với một bài phê bình nghệ thuật sâu sắc, hay bài viết khó hiểu về vật lý hạt nhân, nhưng đa phần, vốn từ vựng chúng ta đủ sức ‘phục vụ’ trong bất cứ môi trường nào.”

Để học từ vựng hiệu quả, lời khuyên mà Gabriel Wyner dành cho mọi người đó là bắt đầu với việc học 1000 từ đầu tiên trong ngoại ngữ đích. Nếu hướng đến mức độ thành thạo nâng cao, hãy tiếp tục cho đến khi bạn biết khoảng 2000 từ đầu tiên.

Một khi bạn đã hoàn tất việc xây dựng một nền tảng vững chắc, hãy lựa chọn các từ ngữ bổ sung dựa trên nhu cầu cá nhân của bạn. Bạn có thể tìm thấy những từ này bằng cách đọc lướt qua một cuốn tổng hợp từ vựng theo chủ đề, hay tìm kiếm các từ khóa cho mỗi bối cảnh – du lịch, thể thao, mỹ thuật…

Hóa ra, chúng ta cũng học được phần lớn các từ thông qua việc đọc. Đọc vì thích thú và đọc vì lợi ích! Đọc sách không dùng từ điển là cách đơn giản và dễ nhất để phát triển vốn từ vựng thụ động của người học. Tính trung bình, mỗi cuốn sách sẽ dạy cho bạn 300–500 từ mới chỉ nhờ ngữ cảnh. Chỉ cần đọc một cuốn sách bằng ngoại ngữ, bạn sẽ khiến tất cả các sách và bất kỳ loại văn bản nào mà bạn đọc trong tương lai trở nên dễ đọc hơn.

Khả năng nghe hiểu cho những kẻ lười biếng

Lắng nghe là một kỹ năng có nhịp độ nhanh mà đôi khi có thể khiến bạn cảm thấy bị ngợp. Hãy bắt đầu với những bước nhỏ và dần dần tăng mức thử thách lên cho đến khi bạn có thể đương đầu được với tất cả những thử thách nghe hiểu nhanh và khó khăn nhất.

Hãy dành thời gian với một loạt phim truyền hình nước ngoài thú vị, được lồng tiếng nhưng không có phụ đề. Bạn có thể giảm bớt khó khăn bằng cách đọc bản tóm tắt nội dung của các tập phim trước khi xem, để chuẩn bị cho mình từ vựng và tình tiết trong kịch bản của mỗi tập phim. Khi mức độ thoải mái của bạn tăng dần, hãy từ bỏ các bản tóm tắt, bắt đầu xem và nghe những phương tiện truyền thông có độ khó cao hơn.

Trò chơi từ cấm kỵ

Với sự ra đời của Internet tốc độ cao ở khắp mọi nơi, chúng ta có thể có được những buổi tập nói ngoại ngữ chất lượng dù ở bất cứ đâu và bất cứ khi nào. Khi ấy, hãy thực hiện theo quy tắc vàng của trò chơi “Từ cấm kỵ”, nghĩa là không được phép sử dụng tiếng mẹ đẻ. Bằng việc luyện tập theo cách này, bạn sẽ phát triển khả năng nói thành thạo và thoải mái bằng những từ và những quy tắc ngữ pháp đã biết.

Chương 7 – Hồi kết: Những lợi ích và niềm vui từ việc học một ngoại ngữ

Nếu liệt kê hết, bạn sẽ thấy mình nhận được rất nhiều từ việc học thêm một ngoại ngữ.

Về mặt kinh tế, bạn đã mở ra cho mình những cơ hội việc làm cả ở trong và ngoài nước. Thậm chí, nếu không thay đổi nghề nghiệp, thì khả năng mức lương của bạn sẽ tăng lên là rất cao, bởi kỹ năng ngôn ngữ như một dấu hiệu của trí thông minh và năng lực làm việc, và các nhà tuyển dụng thì đặc biệt thích điều này.

Khi học một ngoại ngữ, bạn vĩnh viễn cải thiện trí nhớ của mình (bạn có thể ghi nhớ nhanh và dễ dàng hơn). Những người biết nhiều thứ tiếng thường giỏi tập trung hơn. Họ sáng tạo hơn. Họ giải quyết các vấn đề tốt hơn.

“Học ngoại ngữ bồi bổ cho tâm hồn bạn”. Nó kết nối bạn với những con người mới và một nền văn hóa mới theo những cách bạn không bao giờ có thể tưởng tượng được. Bạn sẽ được nhìn thấy những mặt khác của con người và nền văn hóa – những mặt không thể thấy được khi nhìn từ thế giới thu nhỏ chỉ nói tiếng mẹ đẻ. Bạn thậm chí sẽ được nhìn thấy những mặt khác của chính mình.

“Đôi khi, bạn có thể cảm thấy ngôn ngữ nước ngoài cũng giống như một chiếc mặt nạ. Đó là một trò chơi “giả vờ”. Bạn đang đóng vai trò là một anh chàng Pháp, và bạn đang đóng cảnh trò chuyện với một vài người bạn. Trong những khoảnh khắc như thế, bạn phát hiện ra mình đôi khi nói những điều sẽ không bao giờ nói bằng tiếng mẹ đẻ. Bạn cởi mở hơn. Bạn nói chuyện thoải mái hơn. Xét cho cùng, đó không thực sự là bạn; đó chỉ là một trò chơi thôi. Nhưng điều đó không hoàn toàn đúng. Đó chính là bạn. Và bạn chỉ có thể gặp gỡ gương mặt đó của mình trong một ngôn ngữ khác mà thôi.”

Không ai có thể cho bạn một ngoại ngữ, bạn phải tự mình tìm kiếm lấy nó. Chiêm nghiệm của tác giả về cách học hiệu quả mà ông áp dụng hoàn toàn là trải nghiệm cá nhân, và tôi không khẳng định việc sử dụng cuốn sách này sẽ khiến bạn “trăm phần trăm” thành thạo hay thành công trong việc học một ngôn ngữ mới. Thế nhưng, phải khẳng định rằng, có trong tay một cuốn cẩm nang hướng dẫn mới mẻ, vui nhôn và đầy hấp dẫn, không phải thực sự rất quý giá hay sao?

Cuốn sách không chỉ dừng lại ở việc dạy ngoại ngữ đơn thuần, bởi trong khi viết sách, tác giả đã “vô tình” lồng ghép những kiến thức mà không phải ai cũng biết. Và điều này làm tôi thực sự thích thú. Ví dụ đơn giản như:

“Mỗi nơ-ron trong hàng trăm tỷ nơ-ron não bộ kết nối với khoảng 7000 nơ-ron khác tạo thành mạng lưới dày đặc với hơn 150000 km sợi thần kinh. Thật quá sức tưởng tượng! Lượng dây này đủ lớn để quấn ba vòng quanh Trái Đất.”

Hay một ví dụ khác như:

“Những bộ não biết hai thứ tiếng có khả năng chống chịu lại tác hại của tuổi tác tốt hơn. Nghiên cứu cho thấy có một sự chậm trễ đáng kể trong việc phát triển bệnh mất trí nhớ và bệnh Alzheimer ở những người nói hai thứ tiếng. Tính trung bình, những người biết hai thứ tiếng sẽ có triệu chứng mất trí nhớ muộn hơn tới năm năm so với những người nói một thứ tiếng, và nếu họ đã học được nhiều hơn hai ngôn ngữ, thì ảnh hưởng thậm chí sẽ còn mạnh hơn nữa.”

Phải dành thêm cho tác giả một lời khen nữa là ông đặc biệt “có tâm” khi cung cấp thêm cho độc giả các hướng dẫn tự làm công cụ học ngoại ngữ (làm bộ thẻ từ vựng, làm bộ công cụ luyện phát âm…); các tài liệu học ngoại ngữ cụ thể; ước tính độ khó của từng ngoại ngữ; các tài liệu về hệ thống nhắc lại cách quãng, 625 từ đầu tiên cần phải học…

Đây có thể nói là cuốn sách đặc biệt “có 1-0-2” dành cho những người nghìn lần gục ngã trên con đường học ngoại ngữ. Tác giả Gabriel Wyner đã thực hiện hết mọi công việc vất vả, còn độc giả đơn giản chỉ nhàn nhã hưởng thụ quá trình học ngoại ngữ độc, lạ và hiệu quả này. Tôi tin rằng cuốn sách kỳ diệu này sẽ đem đến nhiều sự thay đổi. Thay đổi bạn! Và, thay đổi mọi thứ!

 

Tác giả: Nguyễn Nhiên - Bookademy

---

Trở thành CTV viết reviews sách để có cơ hội đọc và nhận những cuốn sách thú vị cùng Bookademy, gửi CV (tiếng Anh hoặc Việt) về: [email protected]

Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về các cuốn sách hay tại link: https://www.facebook.com/bookademy.vn