Tôi đã ấp tủ entry về chủ đề này từ rất lâu, làm sao có thể thống kê hết các cách ngụy biện một cách dễ nhớ và dễ hiểu nhất trong khi sách, trang web về chủ đề này cũng rất nhiều. Sau một thời gian ủ mưu, tích tụ kiến thức và rất nhiều lần bắt đầu mà cuối cùng chỉ lưu ở dạng draft thì nay mạnh bạo làm vài entry về chủ đề này. Trước khi bàn về chủ đề vô cùng hay ho này, ta hãy bắt đầu từ  những câu hỏi để tạo cảm hứng.

Người ta sử dụng ngụy biện khi nào?

Khi đối tượng A cần thuyết phục đối tượng B chấp nhận một việc hay suy nghĩ nào đó. Ví dụ người bán hàng thuyết phục khách hàng mua sản phẩm, Chính trị gia thuyết phục cử tri về năng lực của anh ta, các chính sách mà anh ta đã thực thi.., bố mẹ ta thuyết phục ta, con cái thuyết phục ta,… Tóm lại là thuyết phục xuất hiện trong mọi cuộc giao tiếp.

Khi nào người ta ngụy biện?

Khi đối tượng A không đủ mọi dẫn chứng cần thiết để thuyết phục đối tượng B thì anh ta sẽ sử dụng ngụy biện để lấp chỗ trống còn thiếu đó nhằm đạt được mục đích của mình.

Ai hay dùng ngụy biện?

Ngụy biện được áp dụng bởi tất cả mọi người từ những người dưới đáy xã hội tới những chính trị gia cao nhất. Sử dụng ngụy biện nhiều nhất gây ra tầm ảnh hưởng lớn nhất là báo chí.

Tại sao nên học về ngụy biện?

Chúng ta đang sống trong một thế giới ô nhiễm thông tin, nếu chúng ta không biết chắt lọc thông tin chui vào đầu thì chúng ta sẽ rất dễ hình thành những niềm tin sai lầm. Nên nhớ rằng sologan của chuyên mục quảng cáo trên VTV là “Kết nối thẳng tới tiềm thức”, nếu chúng ta không thể lọc các thông tin tiềm thức chúng ta nhận được thì chúng ta sẽ hành xử sai lầm theo hướng không có lợi cho ta.

Giao tiếp là hoạt động ta thực hiện hàng ngày. Hiểu các thủ thuật ngụy biện tai sẽ biết cách thuyết phục người khác và biết nhận ra khi nào thì người đối diện đang sử dụng ngụy biện.

Nên nhìn nhận ngụy biện là tích cực hay tiêu cực?

Ngụy biện chỉ là một thủ thuật, tiêu cực hay tích cực là phụ thuộc vào mục đích của thuyết phục là tốt hay xấu. Ví dụ như một loại thuốc không thể chữa bệnh nhưng người bán hàng sử dụng thuật ngụy biện để ta tin rằng nó có thể chữa bệnh. Nhưng nếu như loại thuốc đó thực sự hữu hiệu nhưng người bán không đủ dẫn chứng, không đủ kỹ năng để thuyết phục người mua; lúc đó người bán sử dụng ngụy biện thì không có gì sai.

Có những cách ngụy biện nào?

Có rất nhiều cách ngụy biện, entry này dựa trên kinh nghiệm của cá nhân tôi nên có thể không sắp xếp theo các cuốn sách dày cộp trên giá nhưng đảm bảo rằng nó vô cùng dễ hiểu. Chỉ cần sau khi đọc xong chúng ta chịu khó tìm kiếm sự ngụy biện trong các bài báo, trong các cuộc giao tiếp, dần dần ta sẽ thấy hết sức thú vị vì phát hiện ra là chúng ta đang đối diện với ngụy biện hàng ngày mà không biết.

Bắt đầu thôi!

1. Giả định

Giả định là phương pháp ngụy biện được phổ biến nhất bởi tính dễ dùng và hiệu quả của nó. Giả định được phát biểu như sau: Y sẽ xảy ra nếu như X xảy ra.

Ví dụ:

• Mỹ nói rằng: Irac có khả năng có vũ khí hủy diệt hàng loạt vì vậy phải tiêu diệt chế độ của Sadam.

• Mỹ cũng nói rằng: Triều tiên phát triển vũ khí hạt nhân có thể là nguyên nhân khiến cho các nước chạy đua vũ khí hạt nhân vì vậy chúng ta phải chừng phạt, phong tỏa cấm vận thậm chí là tiêu diệt.

• Chính trị gia nói: Hãy bầu cử cho tôi, tôi sẽ giải quyết dứt điểm nạn thất nghiệp, đưa kinh tế đi lên.

• Các nhà biên soạn hiến pháp nói: Việc các vụ kiện đất đai xảy ra nhiều không phải là ta không chấp nhận sở hữu tư nhân đất đai mà vì do bộ máy thực thi đã không tốt, vì vậy đất đại vẫn phải thuộc sở hữu toàn dân mà Nhà nước làm đại diện.

• Chúng ta nói: Tôi đảm bảo anh sẽ trở nên vô cùng khỏe mạnh nếu như uống thuốc này hàng ngày.

• Bố mẹ chúng ta nói: Con sẽ trở thành người giỏi sau này nếu như con học chăm.

• Các nhà chính trị cũng nói: “Bình Nhưỡng cũng hiểu rằng nếu họ thực hiện cuộc chiến tranh toàn diện chống lại Hàn Quốc, họ sẽ thất bại. Mặc dù một cuộc chiến như vậy sẽ khiến Hàn Quốc chịu nhiều tổn thất, nhưng sự kết hợp sức mạnh quân sự Mỹ và Hàn Quốc là quá đủ để đẩy lùi sự tấn công từ phía Triều Tiên và thậm chí làm thay đổi cả chế độ. Và vì vậy việc Mỹ và Hàn ký thỏa ước, tập trận, tập trung vũ khí gần… Trung quốc là hoàn toàn hợp lý.

Mở bất kỳ một bài báo nào nên chúng ta có thể dễ dàng nhìn thấy các kiểu giả định. Dựa vào một khả năng chưa chắc đã xảy ra để biện minh cho một hành động ở hiện tại. Khả năng tương lai đó lại rất khó để bác bỏ và vì ta đang bàn tới việc Y nên tâm trí ta chỉ chú ý tới Y mà không tự hỏi sự đúng đắn của X.

Trong tiếng Anh, mệnh đề “Nếu Y xảy ra thì X xảy ra” có ở ba dạng thức:

• Dạng thức ở Quá khứ: Nếu như anh uống thuốc này cách đây hai tháng thì anh đã khỏi rồi (vì vậy anh đừng chần chừ mà không dùng ngay);

• Dạng thức ở Hiện tại: Nếu như anh uống thuốc này thì anh sẽ khỏi trong vòng 2 tháng nữa (và vì vậy cũng nên dùng ngay);

• Dạng thức ở Tương lai: Trong trường hợp anh bị bệnh này trong tương lai thì anh nên uống thuốc này ( quảng cáo thuốc hay dùng cách này vì người xem lúc đó có thể không bị bệnh nên không quan tâm, nhưng khi bị bệnh anh ta sẽ nhớ tới đoạn quảng cáo này).

Dạng thức Quá khứ rõ là hiệu quả hơn vì nó đụng đến sự tiếc nuối, con người rất nhạy cảm với tiếc nuối với câu “giá như”: "Giá như tôi dùng loại thuốc này sớm hơn thì giờ tôi đã khỏi rồi."

Cần phân biệt giả định với lập luận đúng đắn. Nhớ rằng người ta dùng ngụy biện khi người ta không đủ thông tin để thuyết phục bạn hoặc người ta biết rằng thực sự thì giả định đó chắc chắn không xảy ra nhưng người ta vẫn cứ bảo bạn nên làm để có lợi cho họ. Nếu như tôi dùng giả định mà giả định đó đã được chứng minh, được thử nghiệm bởi rất nhiều người, tôi biết rõ rằng bạn có khả năng kiểm chứng thông tin đó thì lúc đó tôi không phải là đang ngụy biện.

2. Sử dụng căn cứ thông tin không thể kiểm chứng, thông tin mập mờ không rõ ràng, sử dụng người có quyền

• Nếu như người bán biết rằng người mua không thể kiểm chứng một thông tin nào đó do không đủ năng lực, thời gian,... thì người bán sẽ dùng nó. Ví dụ, sản phẩm của tôi đã có mặt trên toàn thế giới, nó được sử dụng rất phổ biến ở Campuchia nơi có môi trường hoạt động, đặc điểm người dùng tương tự vì vậy anh nên dùng sản phẩm này cho ngôi nhà của mình.

• “Trong chè có chất tanin giúp chống lại quá trình ô xy hóa vì vậy nên uống chè thường xuyên. Đặc biệt với công nghệ thu hái, chế biến độc quyền của chúng tôi mà giúp cho chất tanin này được giữ lại trong thương hiệu X của chúng tôi nhiều hơn so với các loại chè khác.”

• “Tuy nhiên, một cuộc thống kê gần đây cũng cho biết rằng chất cafein trong cafe, chè là những chất kích hoạt một tác nhân gây ung thư vì vậy không nên dùng cafe, chè thường xuyên.”

• Darwin đã nói rằng, Stephen Job đã nói rằng, Bingate đã nói rằng, Sếp đã nói rằng…

Khi người ta sử dụng căn cứ này chúng ta rất khó phản bác trừ khi chúng ta biết rõ người đó không phát biểu câu đó. Nhưng thường thì chúng ta không chắc được là những người kia đã không nói. Vì những người đó lại là chuyên gia trong lĩnh vực của họ, sử dụng lời nói của họ để chứng minh cho lập luận sẽ khiến cho lập luận đứng rất vững.

Khoa học đã chứng minh rằng, thực tiễn cuộc sống đã chứng minh rằng, lịch sử đã chứng minh rằng, kinh nghiệm chỉ ra rằng, các cuộc thử nghiệm đã chỉ ra rằng,… Câu này thì đúng là bó tay chấm com, chắc như đinh đóng cột.

3. Sử dụng kẽ hở trong logic (Quan hệ đối lập)

Công thức: A sai, vậy phủ định của A là đúng. Giả sử như A = A1 + A2 +... Ai +... An và B = B1 + B2 + ... Bi + ... Bm.

Trong thực tế nghiên cứu khoa học rất nhiều tình huống ta phải chứng minh  A thông qua việc phân tích đối lập của A là không tồn tại

Tuy nhiên ta có thể phát biểu theo kiểu phủ định của A là B1 hoặc một vài B nhỏ mà không phải toàn bộ trong khi người nghe không hiểu rõ hết các phủ định của A.

Ví dụ:

• Trong cuộc họp: Tôi không phản đối ý kiến của anh: Câu này nghĩa là người đó đồng ý với ý kiến à? Không phải, tôi chỉ không phản đối chứ tôi không đồng ý, sau này có vấn đề gì thì tôi có thể giải thích rằng lúc đó tôi có ý kiến khác tốt hơn nhưng người ta chỉ bảo tôi là có ý kiến gì với ý kiến kia thôi nên tôi đã không trình bày ý kiến của mình. Câu phát biểu đúng phải là câu khẳng định “tôi phản đối” thì câu này rõ ràng là “không đồng ý” và “Tôi đồng ý” thì rõ là “Tôi không phản đối”.

• Tôi không thích làm việc: Không thích làm việc thì không có nghĩa là thích vui chơi cả ngày.

• Tôi không làm chuyện đó: Tôi đã không làm chuyện đó nhưng có thể tôi đã làm chuyện khác còn tệ hơn nhưng vì anh không hỏi tôi có làm chuyện gì khác không nên tôi không trả lời.

• Chàng trai phát biểu ”Anh chưa từng yêu ai khác ngoài em”: Câu này tưởng mạch lạc nhưng không rõ ràng vì có thể là anh cũng có bạn gái nhưng anh cho rằng đó không phải là yêu, đối với em anh mới thấy rằng thế nào là tình yêu thực sự.

• Hút thuốc lá có hại cho sức khỏe vậy không hút thuốc lá là có lợi cho sức khỏe: Câu này rất logic nhưng không đúng vì để có lợi cho sức khoẻ thì cần nhiều thứ khác nữa ngoài việc không hút thuốc. Đúng hơn phải là không hút thuốc là là không có hại cho sức khỏe.

• Tôi không phải là dạng đàn ông suốt ngày say xỉn, tôi là một người chồng tử tế.

• Nước mắm chứa 3-MCPD là chất có hại cho sức khỏe, nước mắm Chinsu không chứa 3-MCPD vậy không có hại cho sức khỏe (hiểu ngầm theo quảng cáo): Rất logic nhưng chưa đúng vì 3-MCPD chỉ là một trong những chất có hại, không có 3-MCPD thì có thể có chất khác có hại hơn.

• TH True Milk là sữa sạch trong một thị trường không nhãn hàng nào đả động tới vấn đề này: Khách hàng có thể hiểu rằng các sữa khác là sữa không sạch.

• Người yêu nước là người không sử dụng các sản phẩm xuất xứ Trung Quốc: Nhưng việc một người nào đó dùng sản phẩm Trung Quốc thì không thể khẳng định là anh ta không yêu nước được.

4. Sử dụng kẽ hở trong logic (Quan hệ giữa hai tập A và B)

A và B là hai tập hợp có thể: Nằm trọn trong nhau; Giao nhau; Độc lập. Sử dụng lập luận do A nằm trong B nên A mang các thuộc tính của B. Hoặc A không nằm trong B nên A không mang thuộc tính của B.

Ví dụ:

• Để chứng minh A - Tôi là một người tốt thì cần phải chứng minh B1 - Tôi hay giúp đỡ người khác B2 - Tôi không hại ai. Chừng nào chứng minh được hết các B thì mới có thể chứng minh được A.

• Những người thành công là những người có tính tự kỷ luật cao, tôi là người có tính tự kỷ luật vì vậy tôi sẽ thành công. Vấn đề là người thành công còn cần phải nhiều đức tính khác nữa.

• Khi muốn hút thuốc tôi ra ngoài văn phòng để không làm ảnh hưởng tới người khác vì vậy tôi là một người biết quan tâm tới người khác.

• Người biết tự trọng là người không gây ồn trong thư viện, tôi ngồi rất im lặng trong thư viện vì vậy tôi là người rất tự trọng.

• Sản phẩm của tôi xuất xứ từ Nhật nên rất chất lượng. Đây là ngụy biện theo kiểu tam đoạn luận. Câu trên có thể tách ra làm 3 đoạn sau: Sản phẩm của tôi xuất xứ từ Nhật Bản; Các sản phẩm từ Nhật đều rất chất lượng; Vì vậy sản phẩm của tôi rất chất lượng. Ngụy biện này trắng trợn hơn: Sản phẩm của tôi rất chất lượng; Các sản phẩm chất lượng đều xuất xứ từ Nhật Bản; Vì vậy sản phẩm của tôi xuất xứ từ Nhật Bản.

• Rất nhiều việc trước đây tôi giao anh, anh đã làm không tốt vì vậy cho dù không cần xem xét thì tôi cho rằng việc anh vừa làm cũng không tốt.

• Chúng ta có thể tạo thêm nhiều mắt logic hơn vì càng dài thì càng khiến cho người đối diện bị mất phương hướng, anh ta sẽ rời bỏ xa dần điểm khởi đầu ban đầu.

• Công an TP HCM đề xuất cấm kinh doanh rượu bia sau 22h và chỉ cho phép bán tại một số khu vực nhất định, có sự giám sát của địa phương, nhằm làm giảm nguy cơ gây tai nạn giao thông.

• Nguyên nhân uống rượu bia sau 22h chuyển thành kết quả tai nạn là bao nhiêu? Có xứng đáng với tổn thất trong chi phí quản lý, tự do của người dân,…? Thậm chí trong 16 vụ tai nạn xảy ra từ đầu năm thì bên cạnh nguyên nhân rượu bia thì còn có sự kết hợp của các nguyên nhân khác nữa, giả sử như đầu năm ta cấm thì liệu 16 vụ tai nạn này có xảy ra không? Trong trường hợp này để đạt mục tiêu cấm thì người ta đưa ra một nguyên nhân nhỏ trong rất nhiều các nguyên nhân khác.

• Để cho cuộc sống này được vận hành êm ái, mọi người hiểu nhau thì xã hội xây dựng lên một bộ các tiên đề mặc nhiên là đúng để từ đó chứng minh các vấn đề khác thông qua logic. Trong Vật lý ta mặc nhiên thừa nhận tốc độ của ánh sáng, tính bảo toàn năng lượng, các loại hạt vật chất, tương tự với hóa, sinh. Giả sử như vài trăm năm nữa người ta chứng minh rằng tốc độ ánh sáng không phải là 300.000 km/s, người ta có thể di chuyển vượt qua tốc độ ánh sáng... thì rất nhiều nguyên lý xây dựng trên nền tảng đó sẽ bị sụp đổ.

• Trong cuộc sống một số các quy tắc cũng mặc nhiên được thừa nhận là đúng để từ đó suy luận ra các vấn đề khác bằng logic. Các quy tắc theo kiểu ngầm hiểu nên mỗi người hiểu theo một cách khác nhau. Trong giao tiếp người ta có thể căn vào sự mập mờ trong quy tắc để suy luận logic nhằm bảo vệ cho các ý tưởng của người ta. Ví dụ: (1) Người có hiếu phải sống cùng cha mẹ, chăm sóc cho họ; (2) Cô ta và bố mẹ không sống cùng nhau; (3) Vì vậy cô ta không phải là người có hiếu. Quy tắc 1 trên lại không phải giống nhau trong các nền văn hóa khác nhau nhưng nó lại đang là căn cứ quan trọng đẻ bảo vệ lập luận 3.

• Trong cuộc sống ngày nay có một số quy tắc đảo lộn, ví dụ: Công an giao thông là người bảo vệ an toàn của người dân trong khi tham gia giao thông; Một người mù muốn qua đường; Công an phải giúp người đó qua đường. Thế nhưng ngày nay chúng ta lại rất là xúc động, báo chí giật tít đùng đùng, anh em facebook like và comment nhiệt tình về hành động giúp người của anh ta. Trong khi đó một người dân bình thường giúp một người mù qua đường lại cho đó là rất bình thường trong khi thực tế lại không bình thường tí nào.

• Trên facebook thỉnh thoảng lại có tin tức được cung cấp thiếu nhằm đạt được mục tiêu của người viết, thế nhưng anh em facebook cũng cứ mù quáng rên rỉ, ỉ ôi. Từ cái lớn như việc cứu bất động sản của chính phủ tới cái việc bé như một cô nào đó không cho bố vào nhà ngủ,…

Chúng ta cũng nên biết thêm rằng đôi khi chúng ta sử dụng ngụy biện với chính mình nhằm cảm thấy thỏai mái trước những việc làm mà ta biết rằng sai. Ví dụ sáng khi mở mắt ra ta muốn ngủ nướng thêm một tí nữa, sau khi lục lọi tâm trí ta sẽ phát biểu vài câu ngụy biện để yên tâm ngủ tiếp như “Nếu mình dậy sớm đi làm sớm có thể gặp tắc đường và cuối cùng vẫn không đến sớm hơn là bao” hoặc chuối hơn “Nếu đột nhiên hôm nay mình dậy sớm thì thể nào cũng không có lợi cho sức khỏe vì mình có bao giờ dậy sớm đâu”.

Mặt khác, giao tiếp hàng ngày là sự xung đột các mô thức. Mỗi người trong chúng ta có một mô thức khác nhau, mô thức này là tập hợp các niềm tin và giá trị mà chúng ta tự hình thành lên (dù chủ ý hay không biết). Mô thức của anh và tôi càng giống nhau chúng ta giao tiếp và làm việc cùng nhau càng dễ dàng hơn.

Để bảo vệ được mô thức của mình chúng ta sử dụng ngụy biện mà không biết để làm cho chúng ta trở nên thoái mái với mô thức của mình. Đôi khi người ngoài thấy rằng mô thức của ta rất không ổn nhưng bản thân ta thì thấy vẫn rất ổn, cũng chính vì chúng ta đã biện minh cho mô thức đó hàng ngày.

Hiểu về ngụy biện sẽ giúp chúng ta mềm dẻo trong mô thức vì mô thức sẽ gò bó sự phát triển của chúng ta, các niềm tin phải luôn được hình thành và thay đổi tùy thuộc vào môi trường và hoàn cảnh. Chỉ nên có một tập các niềm tin cốt lõi là bất biến mà thôi.

Hãy tiếp tục với ngụy biên cách thứ năm.

5. Sử dụng câu khẳng định “thì, là”

Công thức: A là B.

Trong giao tiếp hàng ngày câu có sử dụng dạng động từ to be này là rất phổ biến. Ví dụ phát biểu: Anh ta là người rất giỏi. Câu này phát biểu không rõ ràng vì có thể người nói khẳng định anh ta rất giỏi để từ đó suy ra rằng anh ta đã quyêt định một việc gì đó đúng đắn (nhờ anh ta rất giỏi).

Câu khẳng định này phải được làm rõ ra:

• Anh ta rất giỏi chơi điện tử => Đã rõ lĩnh vực gì nhưng vẫn chưa đủ vì điện từ thì có nhiều trò.

• Anh ta rất giỏi trò chơi trò đế chế => Đã rõ trò chơi nhưng vẫn chưa đủ vì giỏi đây cũng là mang tính tương đối vì do tôi phát biểu, có thể đối với người khác thì anh ta chỉ là bình thường.

• Tôi thấy rằng anh ta rất giỏi chơi đế chế => Đã rõ hơn nhưng vẫn cần làm rõ hơn nữa vì có phải lúc nào anh ta cũng chơi giỏi đâu.

• Hôm qua tôi chơi trò chơi đế chế với anh ý, tôi thấy rằng anh ta chơi rất giỏi; hoặc, hồi đại học, tôi với anh ta thường xuyên chơi đế chế và tôi thấy rằng anh ta chơi rất giỏi ( có thể bây giờ không còn giỏi nữa).

Như vậy khi dùng câu khẳng định người nói phải xác định rõ ràng phạm vi, chủ thể, ở đâu, khi nào nếu không có vẻ như anh ta đang cố ý hoặc có thể vô ý sử dụng ngụy biện.

Các ví dụ khác:

• Đảng ta lãnh đạo rất tài tình trong cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ (nhưng chưa chắc đã lãnh đạo tài tình trong giai đoạn hòa bình).

• Anh ta ta là người trung thực nên tôi cho rằng những điều anh ta vừa nói là đúng => Cần phát biểu là: Đối với tôi, trong hai năm làm việc với anh ý, tôi thấy rằng anh ta là người rất trung thực trong công việc nên tôi cho rằng điều anh ta vừa nói liên quan tới công việc là đúng.

• Cô ấy là người rất giỏi chuyên môn, tôi cho rằng anh có thể giao phó trọng trách đó cho cô ý => Cần phát biểu là: Cô ấy là một nhân viên bán hàng giỏi, tôi cho rằng anh có thể giao khách hàng quan trọng đó cho cô ý.

Vì vậy bất cứ khi nào chúng ta sử dụng câu khẳng định dùng “thì, là” thì chúng ta phải phát biểu đến đầu đến đũa.

6. Đưa ra một tập các lựa chọn để người kia chọn

Công thức: Có hai phương án A và B cho anh lựa chọn.

Ví dụ:

• Anh có hai cách để đi tới Hải phòng đó là bằng xe máy hoặc xe khách. Thức tế ngoài hai phương tiện này ra chúng ta còn nhiều phương thức khác như đi bộ, xe đạp, taxi, trực thăng,… Nhưng khi ta đưa ra chỉ hai lựa chọn thì người đối diện có xu hướng chọn moojt trong hai, cái mà anh ta thấy ổn hơn cái kia và quên mất rằng ngoài hai lựa chọn đó anh ta còn nhiều lựa chọn khác.

• Hoặc là con ăn đòn hoặc là con ngồi vào bàn học.

• Triều Tiên hoặc là dừng chương trình phát triển vũ khí hạt nhân hoặc là sẽ bị thêm các lệnh trừng phạt.

Khi chúng ta đưa ra giới hạn lựa chọn là chúng ta đã loại bỏ toàn bộ các hội để tiếp cận các lựa chọn khác, những lựa chọn tối ưu hơn.

- Còn tiếp -

Theo chienluocsong.com