Chấn thương tâm lý khi còn nhỏ có thể để lại những hậu quả về lâu dài. Nó trở thành một bóng ma đeo đẳng. Trong khi nhiều người có thể chữa lành và tiếp tục sống hạnh phúc, thì nhiều người vẫn đang phải vật lộn tìm kiếm sự yên bình trong tâm hồn. Một người bị bạo hành từ nhỏ khó có thể hiểu được việc đó đã ảnh hưởng đến họ như thế nào. Dù họ có linh cảm rằng “có gì đó không ổn” hoặc “Mình không giống với mọi người”, nhưng cũng không thể chỉ rõ nguyên nhân vì họ chưa từng biết đến một cuộc sống không bị lạm dụng là như thế nào.

Liệu pháp xử lý nhận thức (CPT) là một phương pháp điều trị rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) dựa trên di chứng để lại. Phương pháp này đưa ra hướng dẫn cho những người đang cố gắng tìm hiểu ảnh hưởng của những chấn thương trong quá khứ (Resick, Monson, and Chard, 2017). CPT nổi bật với 5 chủ đề trọng tâm liên quan đến những người từng bị chấn thương tâm lí: an toàn, tin tưởng, quyền lực/kiểm soát, sự quý trọng, và gắn bó. Trong mỗi chủ đề, có thể thấy những người này đều có những niềm tin hoặc sự quy chụp vô nghĩa về bản thân, về người khác và về thế giới. CPT giúp bệnh nhân nhận dạng chúng và xây dựng những niềm tin có ích, xác đáng hơn. Phương pháp này hiệu quả nhất khi được thực hiện bởi một bác sĩ trị liệu chuyên môn.

Cảm giác về ‘sự an toàn’ của nhiều người đã thay đổi sau chấn thương tâm lí. Chúng ta có thể thấy khá rõ điều này trong trường hợp có người sống sót sau một vụ tai nạn xe hơi thảm khốc, những người có tuổi thơ bị lạm dụng sẽ rất khó khăn để có thể chia sẻ chuyện này một cách rõ ràng. Khi một con người lớn lên từ trong một môi trường nguy hiểm, nơi mà bạo lực luôn luôn rình rập, họ gần như không thể cảm nhận được ‘sự an toàn’. Một người như vậy có thể trưởng thành với tiềm thức rằng họ không bao giờ được an toàn, và việc không bao giờ cảm thấy an toàn là một chuyện rất bình thường, cách duy nhất để có thể sống là luôn cảnh giác với mọi mối nguy hại. Họ thậm chí có thể không thấy an toàn trong ngôi nhà chính tay họ xây nên, dù họ sống một mình hay có một gia đình đi chăng nữa.

Niềm tin cũng hay bị ảnh hưởng bởi chấn thương tâm lí. Khá giống sự an toàn, nếu một người lớn lên mà không bao giờ hoàn toàn tin tưởng người giám hộ, họ có thể tiếp tục gặp khó khăn với việc tin tưởng người khác khi trưởng thành. Chuyện này thường xảy ra trong tình yêu, tình bạn hoặc mối quan hệ với đồng nghiệp. Mọi người thường tự trách bản thân vì những chấn thương trong quá khứ, nên hiện tại họ không thể tin tưởng vào sự đánh giá của chính mình. Điều này có thể gây ra tính thiếu quyết đoán và chứng nghi ngờ bản thân mãn tính.

Nạn nhân cũng có thể gặp khó khăn trong vấn đề quyền lực và kiểm soát. Họ có thể cảm thấy vô dụng khi còn nhỏ, và cảm giác đó vẫn dai dẳng suốt cuộc đời. Một người như vậy luôn cảm thấy cả thế giới này đang chống lại mình và mình thật vô dụng khi đối mặt với những thế lực lớn mạnh. Vì đã quá quen với việc bị lạm dụng và kiểm soát, họ rất có thể sẽ chọn những mối quan hệ tương tự như vậy. Hoặc, họ sẽ cố gắng thoát khỏi cảm giác vô dụng kia bằng cách lập ra những quy tắc nghiêm khắc khi trưởng thành. Họ có thể quá tỉ mỉ hoặc quá cầu toàn. Vài người còn cố gắng quản lý nghiêm túc từ những thứ nhỏ nhất hoặc thậm chí còn đàn áp người khác để duy trì cảm giác kiểm soát.

Trong quá trình của phương pháp CPT, sự quý trọng liên quan tới lòng tự trọng của bản thân và với người khác. Những người đã trải qua chấn thương tâm lí có thể tin rằng họ rất xấu xa và họ xứng đáng bị đối xử như vậy. Hoặc, có thể tin rằng mọi người đều là kẻ xấu, rằng mọi người đều có ý đồ làm hại họ và vì vậy không ai xứng đáng được quý trọng.

Họ có thể cho rằng mọi người đều ích kỷ hoặc vô tâm, đặc biệt nếu gia đình hoặc người ngoài cuộc biết rằng họ đang bị lạm dụng nhưng không ai làm gì để bảo vệ họ.

Sự gắn bó cũng bị ảnh hưởng bởi chấn thương tâm lí. Nạn nhân có thể gặp khó khăn trong việc chấn an bản thân trước những rắc rối của cuộc sống. Sự gắn bó với bản thân bao gồm việc hiểu và trân trọng chính mình, biết mình thích và ghét cái gì, và sẵn sàng tự vấn. Sự gắn bó bao gồm khía cạnh tình cảm đối với gia đình và bạn bè, sẵn sàng mở lòng và chia sẻ những suy nghĩ, cảm xúc riêng tư; và nó cũng có cả khía cạnh tình dục. Khi một người gần gũi với người khác, vấn đề có thể là họ quá xa cách hoặc thân thiết quá nhanh. Người đó có thể đang chia sẻ quá nhiều, quá gần gũi về mặt tình dục, hoặc là không bao giờ cho phép ai trở nên thân thiết với họ.

Chấn thương tâm lí ảnh hưởng tới mỗi người theo một cách độc nhất và riêng biệt. Những ví dụ trên chỉ là khởi đầu và phản ánh những phản ứng thường gặp chứ không phải phản ứng của tất cả mọi người. Vài người có thể sẽ bị ảnh hưởng ở những khía cạnh khác, trong khi có những người thấy chỉ 1 hoặc 2 chủ đề trên đúng với mình. Trong CPT, mỗi người có một quá trình phản ánh cá nhân riêng về những chủ đề trên và một vài cái khác để hiểu về những ảnh hưởng do chấn thương gây ra cho họ. Thông qua trị liệu, bệnh nhân được cung cấp những công cụ, sự giáo dục và sự ủng hộ để tạo ra những thay đổi cần thiết cho việc cải thiện cuộc sống của họ.

Qua thời gian và luyện tập cùng với một bác sĩ trị liệu CPT giỏi, những niềm tin và sự quy chụp trong quá khứ có thể được thay đổi. Những niềm tin sai lầm như “Tôi không thể tin ai cả” hoặc “Thế giới này thật nguy hiểm” sẽ được thay đổi thành những câu mang sắc thái khác đi một chút để bệnh nhân dễ tiếp nhận hơn. “Tôi không thể tin ai cả” có thể thành “Đôi lúc, mọi người đáng tin nhưng đôi lúc lại không, và tôi đang học cách phân biệt chúng .” Tương tự như vậy, niềm tin rằng thế giới này đầy rẫy những nguy hiểm có thể nhường chỗ cho nhận thức rằng cuộc sống có những thứ an toàn và những thứ nguy hiểm, và chúng ta không phải lúc nào cũng phân biệt được. Cuộc sống có thể thay đổi hoàn toàn khi một người tiếp thu đúng đắn những suy nghĩ và niềm tin này. Trên chặng đường xóa mờ bóng ma dai dẳng do chấn thương tâm lí gây nên, một viễn cảnh hoàn toàn mới đang dần được hé lộ.