Trong cuộc sống, có rất nhiều người trong số chúng ta mang tâm lý thích những gì “ổn định và chắc chắn”. Dĩ nhiên, sự ổn định và chắc chắn là một điều tốt, nó giúp chúng ta đảm bảo sự an toàn, tuy nhiên rất có thể đây cũng là con dao hai lưỡi, khi mà sự ổn định và chắc chắn có thể là nhân tố ngăn cản sự phát triển.

VÌ SAO NHIỀU NGƯỜI THÍCH SỰ CHẮC CHẮN?

Sự chắc chắn mang đến cảm giác an toàn. Xét về mặt tâm lý thì nhu cầu tâm lý cơ bản nhất sau các nhu cầu về sinh hoạt như ăn uống, đồ mặc, nơi ở đó là các nhu cầu về sự an toàn. Sự an toàn là một nhu cầu tâm lý quan trọng. Cho nên, lẽ dĩ nhiên chính sự ổn định và chắc chắn mang lại cảm giác an toàn. Cho nên, đối với rất nhiều người trẻ, họ được thấm nhuần một tư duy là phải vào đại học, kiếm lấy cái bằng, để có thể xin được việc. Sau đó kiếm được công ăn việc làm ổn định, rồi lập gia đình. Xã hội luôn luôn thay đổi rất nhiều, thực tế thì việc sở hữu một tấm bằng đại học / cao đẳng trong thời gian cách đây vài chục năm có giá trị hơn nhiều so với thời điểm hiện tại. Xã hội thay đổi đòi hỏi những người có kỹ năng đáp ứng được những sự thay đổi đó, cho nên có rất nhiều người có bằng nhưng thiếu kỹ năng và năng lực làm việc thì vô tình chỉ là thành phần đóng góp vào con số hơn 200.000 cử nhân thất nghiệp hàng năm.

Hiểu theo nghĩa tích cực thì sự chắc chắn là một điều tốt. Khi chúng ta làm bất kỳ một điều gì, sự chắc chắn và cẩn trọng sẽ giúp chúng ta thành công. Tuy nhiên, ở một khía cạnh nào đó, những người có tâm lý thích sự chắc chắn và an toàn, thích sự ổn định quá mức vô tình sẽ ngăn cản họ phát triển.

Ở một góc nhìn khác, tâm lý thích sự chắc chắn và ổn định có thể xuất phát từ di truyền. Theo phân loại tính cách dựa trên nền tảng của nhà tâm lý học lỗi lạc là Carl Jung, người đặt nền móng cho nhiều công cụ phân loại tính cách, con người chúng ta có 2 xu hướng đối lập nhau trong việc xử lý thông tin là nhóm Thực Nghiệm (Sensing) và Trực Giác (iNtuition). Nhóm người S (Sensing) có khuynh hướng thích hướng đến những điều trong thực tế và hiện tại, thích hướng đến những gì rõ ràng và cụ thể, những gì ổn định và chắc chắn. Một cách nào đó, nhu cầu ổn định và chắc chắn của nhóm người này bẩm sinh đã có.

Thêm vào đó, có những người do hoàn cảnh, hoặc chịu sự tác động của môi trường sống, môi trường làm việc, họ sợ chịu những rủi ro nên cần phải có những sự ổn định để đảm bảo an toàn. Đối với nhiều người, có những thất bại trong cuộc đời của họ, đặc biệt là những thất bại ngày còn trẻ có thể khiến họ không dám thử thách bản thân mình ở những giới hạn cao hơn. Điều này giống như con voi ngày còn nhỏ, nó bị người thợ trói một sợi dây thừng vào chân nó rồi buộc chặt sợi dây vào gốc cây to thật chặt. Nó cũng từng thử vài lần phá sợi dây ra nhưng vì còn nhỏ nên nó không đủ sức mạnh. Thế rồi khi lớn lên, mặc dù voi trưởng thành nặng vài tấn, có thể dùng sức phá bật một thân cây to, nhưng vì niềm tin và thất bại trong quá khứ đã khiến nó mãi mãi không dám thử sức thêm một lần nữa.

SỰ CHẮC CHẮN QUÁ MỨC CÓ THỂ NGĂN CẢN SỰ PHÁT TRIỂN

Hãy lấy một vài ví dụ để minh họa về mặt trái của tâm lý thích sự ổn định / an toàn / chắc chắn quá mức.

Đối với việc phát triển sự nghiệp: Nếu có 2 công việc cùng trong lĩnh vực bán hàng được mô tả như sau, bạn sẽ chọn công việc nào?

• Công việc A: Lương cứng mỗi tháng 6 triệu, phần còn lại thưởng theo doanh thu: hoa hồng là 2%, và KPI (yêu cầu) doanh thu mỗi tháng là 100 triệu.
• Công việc B: Lương cứng mỗi tháng 2 triệu, phần còn lại thưởng theo doanh thu: hoa hồng là 6%, và KPI (yêu cầu) doanh thu mỗi tháng là 100 triệu.

Xét về mặt tổ chức của doanh nghiệp, giả sử có 2 nhân viên A (theo chính sách công việc A) và nhân viên B (theo chính sách công việc B) cùng đạt được doanh thu mỗi tháng là 100 triệu, thì chi phí mà doanh nghiệp phải bỏ ra là như nhau, đều tốn 8 triệu mỗi tháng. Nhưng theo bạn, công việc nào sẽ có nhiều người chọn hơn và công việc nào giúp nhân viên phát triển hơn?

Nếu một người thích sự ổn định và chắc ăn, họ sẽ chọn công việc A. Nếu một người chọn công việc B, rủi ro sẽ lớn hơn, bởi lẽ nếu không cố gắng hết sức mình, người này sẽ không có đủ thu nhập để đáp ứng các nhu cầu cơ bản. Nhưng ở góc độ tâm lý, xét về mặt đường dài nếu một người chọn theo hình thức công việc B có nhiều khả năng sẽ có sự phát triển tốt hơn. Bởi lẽ, mức thu nhập lương cứng 2 triệu là không đủ để đảm bảo trang trải cuộc sống, do vậy người này sẽ phải cố gắng phấn đấu rất nhiều vì không còn đường lui. Người chọn công việc A có thể có đủ thu nhập để đáp ứng những nhu cầu cơ bản, nhưng rất có thể bởi vì cảm giác an toàn nên sẽ vô tình khiến họ không cố gắng hết sức mình của họ. (Ở đây tạm thời coi hai người A và B có kỹ năng và kiến thức tương đương nhau, và chúng ta chỉ bàn luận ở góc độ tâm lý rằng lựa chọn nào khiến một người phải cố gắng hơn).

Ví dụ này là một phần minh họa cho thực trạng nhiều lao động hiện nay tại Việt Nam. Có không ít bạn trẻ, mặc dù tuy còn trẻ nhưng đã mất nhiệt huyết, tuổi trẻ, sức chiến đấu bởi vì tính chất công việc khiến họ cảm thấy đủ an toàn, đủ thoải mái và không có động lực để tiến lên phía trước. Là con người, ai cũng có một vòng tròn tâm lý ở bên trong mình, có tên là vòng tròn thoải mái. Vòng tròn thoải mái đại diện cho những hành động, việc làm khiến mỗi người cảm thấy dễ dàng khi thực hiện. Một người dám ra khỏi vòng tròn thoải mái của mình thì người đó có thể làm được nhiều việc hơn, quyết tâm và ý chí sẽ cao hơn, từ đó dẫn đến việc năng lực và khả năng sẽ nhiều hơn. Khi chúng ta ở trong vòng tròn thoải mái của mình quá lâu, điều này mang đến sự an toàn và ổn định, nhưng vô tình nó lại ngăn cản đến sự phát triển.

Đối với tình yêu: Hiện tượng tâm lý trên cũng khá thú vị khi chúng ta quan sát một người trong tình yêu. Bạn có để ý rằng phụ nữ có một số người sau khi chia tay thường có khuynh hướng chăm chút cho bản thân mình tốt hơn không? Sẽ có một số người sau khi chia tay bắt đầu biết quan tâm đến sức khỏe nhiều hơn, đi tập gym, làm đẹp, chăm chút bản thân. Hoặc một hiện tượng khác là một bạn nữ khi chưa có người yêu có thể sẽ rất để ý đến chuyện ăn uống. Ngược lại, người phụ nữ khi có người yêu / có chồng có thể sẽ cho phép mình ăn uống thoải mái hơn và tỉ lệ tăng cân cao hơn. Dĩ nhiên, ví dụ trên không phải đúng với tất cả mọi trường hợp, bởi lẽ việc chăm sóc bản thân hay giữ gìn vóc dáng phụ thuộc vào sự kỷ luật bản thân và mức độ quyết tâm của từng người. Thế nhưng, nhìn ở góc độ tâm lý thì có thể thấy rằng khi một người chia tay / chưa có người yêu thì họ chưa có sự chắc chắn và an toàn so với việc đang yêu / có gia đình cho nên họ sẽ để ý đến việc đó nhiều hơn.

ĐỪNG ĐỂ SỰ CHẮC CHẮN NGĂN CẢN SỰ PHÁT TRIỂN CỦA BẠN

Con người chúng ta ai cũng có những tiềm năng và năng lực tiềm ẩn, nhưng vì những niềm tin giới hạn và bởi vì những lựa chọn ổn định và chắc chắn khiến chúng ta không phát huy thực sự khả năng của mình. Khả năng mỗi người cũng cần được tôi luyện như kim loại. Chắc chắn bạn thừa hiểu một điều rằng một thanh kim loại chỉ có thể mài dũa và lắp ráp thành vũ khí chất lượng nếu được cho vào lò nung ở một áp suất và nhiệt độ cực kỳ lớn. Con người ta cũng vậy, chỉ khi nào họ đưa bản thân mình ra khỏi vòng tròn thoải mái, không có chỗ cho sự ổn định và an toàn quá mức, họ mới có thể vượt qua giới hạn của bản thân.

Một ví dụ nổi tiếng dựa trên câu chuyện có thật kể về người lãnh đạo của một đội quân nọ. Khi đội quân của ông ta bị địch dồn vào thế đường cùng ở một bờ biển, nhiều khả năng sẽ bị tiêu diệt do số lượng quân địch quá áp đảo. Thời điểm đó, tâm lý quân sĩ ai cũng hoang mang và lo sợ, thậm chí muốn bỏ chạy. Lúc đó, người lãnh đạo này đã ra một quyết định đó chính là hạ lệnh đốt thuyền. Khi không còn đường lùi, khi mà lúc này họ đã phải ra khỏi “vòng tròn thoải mái” với quyết định mạo hiểm là chiến đấu, họ đã chiến đấu kiên cường hơn rất nhiều và giành được chiến thắng. Họ chiến thắng và vượt qua giới hạn bản thân là bởi vì họ không còn đường lùi.

Chúng ta khép lại bằng một câu chuyện rất truyền cảm hứng trong thời gian gần đây, đó chính là hành trình kỳ diệu của huấn luyện viên Park Hang Seo và đội tuyển bóng đá Việt Nam. Điều gì đã làm nên những thành tích đáng tự hào và hơn hết là một phong cách mới, một lối chơi mới, một tinh thần mới nơi các cầu thủ? Lẽ dĩ nhiên có rất nhiều yếu tố, nhưng nhìn ở góc độ tâm lý và phân tích, chúng ta sẽ nhận ra một điều, ở đây có sự xuất hiện của sự không chắc chắn. Bóng đá Việt đã từng sở hữu nhiều ngôi sao. Vấn đề nằm ở chỗ khi họ là ngôi sao và được công nhận là ngôi sao, họ dễ bị dính vào cám dỗ và không chịu khó tập luyện để bước tiếp những nấc thang mới cao hơn. Hậu quả là có những ngôi sao bán độ, có những ngôi sao dính vào scandal ái tình, có những ngôi sao sự nghiệp chưa phát triển đã lụi tàn.

Dưới thời của đội tuyển Việt Nam hiện tại, cả đội không có bất kỳ ai là một ngôi sao, có chăng chỉ có một ngôi sao duy nhất chính là ngôi sao vàng trên lá cờ tổ quốc in trên áo trước ngực. Trong mỗi giải đấu, không có bất kỳ một cầu thủ nào chắc chắn luôn được suất đá chính, ai cũng có thể có cơ hội nếu quyết tâm nỗ lực, và ai cũng có thể trở thành cầu thủ dự bị. Khi đội tuyển Việt Nam đá giao hữu trước các giải đấu, các cầu thủ được đổi số áo, không còn là việc chắc chắn mặc những số áo của sao như số 8, số 9, số 10. Hoặc như cách mà đội tuyển Việt Nam sang UAE tham gia giải ASIAN Cup 2019, danh sách chính thức của mỗi đội sẽ là 23 cầu thủ, và Việt Nam có 24 cầu thủ. Lẽ dĩ nhiên, có 1 cầu thủ sẽ phải về nước sát ngày khởi tranh. Về lý do thì chắc hẳn có nhiều lý do khác nhau về sự sắp xếp nhân sự như này, thế nhưng chắc chắn một điều rằng có 1 cầu thủ sẽ phải về là nhân tố khiến cho 24 người đều không hẳn là đã chắc chắn 100%.

Cho nên, hãy để cho bản thân được thử thách nhiều hơn, được ra khỏi vòng tròn thoải mái nhiều hơn, và đừng để sự chắc chắn vô tình cản trở sự phát triển của bạn.

Theo tamly.blog