Nếu phải chọn một phim để xem vào một thời điểm nào đó. Với tôi. Trong một buổi tối mùa đông giá lạnh sẽ là Groundhog’s Day. Trong một chiều mưa ảm đạm là The Classic. Trong ngày tận thế là Seeking A Friend at The End of the World. Cùng với người tôi yêu là Before Sunrise, hoặc Sunset, hoặc Midnight tùy thời điểm. Trong một ngày tồi tệ là City Light. Xem cùng con gái tôi là Interstellar (khi con lớn một chút) và I am Sam (khi con nhỏ một chút). Nếu là con trai sẽ là The Pursuit of Happyness. Trước lúc chết? Tôi không rõ, vì có quá nhiều lựa chọn cho những hình ảnh tôi muốn lưu vào tâm trí những phút cuối cùng. Hiện tại, tôi đang nghĩ đến Eternal Sunshine of Spotless Mind.

Còn trong một thời khắc đặc biệt đều lặp lại vào mỗi năm, những phút giây cuối cùng đến giao thừa và thường mang đến nỗi cô đơn hơn là háo hức khi lớn lên, sẽ chẳng có bộ phim nào thay thế được When Harry Met Sally… (1989).

Tôi nhớ mình đã xem một vài cảnh phim Harry vào những ngày thơ ấu, trong chương trình phim truyện cuối tuần kênh VTV1. Nhưng không theo dõi hết, và không nhớ gì nhiều. Cho đến cách đây vài năm, tôi viết một bài tổng hợp chủ đề phim mùa thu. Không phải là mùa phim Hàn Lâm như cách hiểu thông thường, mà những bộ phim mang hồn thu trong đó, như Legend of the fall hoặc Autumn in my heart. Trong khi tìm kiếm, tôi tìm thấy lại When Harry met Sally trong một bức poster tuyệt đẹp trên nền lá vàng rơi ở New York. Và quyết định xem lại.

Đây là bộ phim bước ngoặt của Meg Ryan, “cô nàng mặt dài” với lối diễn phóng khoáng và “chết vai” một cách thú vị, mở đầu cho một hình tượng nữ chính mới ở Hollywood, hiện đại hơn, bình đẳng hơn, và cá tính hơn. Vai diễn Sally Albright không chỉ mang về cho cô giải Quả cầu vàng, mà còn là một sự nghiệp, sau này gắn liền với nam diễn viên Tom Hank và trở thành “cặp đôi vàng” ở thể loại hài lãng mạn với Sleepless in Seatle (1994) và You’ve got mail (1998). Tuy nhiên, không một phim nào trong số đó có thể sánh được với When Harry met Sally, ở cả khía cạnh hài hước hay lãng mạn, những lời thoại đáng nhớ, những cảnh phim đáng nhớ, về cảm xúc, về bối cảnh, và hai nhân vật chính sau này dù được tái hiện không biết bao nhiêu lần bởi nhiều kịch bản khác nhau, vẫn không thể đáng yêu, gần gũi và mang đến không khí như Meg Ryan và Billy Crystal đã làm được.

Phim bắt đầu vào năm 1977, với Crytal trong vai chàng Harry trẻ tuổi đi nhờ xe của Sally đến New York học đại học. Họ nhanh chóng… căm ghét nhau bởi bất đồng quan điểm về hầu như mọi thứ, từ cách chọn món ăn, bộ phim yêu thích, cho đến việc có hay không tình bạn trong sáng giữa nam và nữ. Cả hai chia tay không hẹn ngày gặp lại. 5 năm sau, hai người lại gặp nhau trên một chuyến bay, và đều đang hẹn hò với những người khác. Harry tỏ ý hối hận và muốn làm bạn, nhưng Sally từ chối. Và phải mất đến 5 năm nữa, cả hai bước vào tuổi trung niên, đều gặp trắc trở trong tình yêu, họ gặp lại và quyết định thành bạn bè. Nhưng như chủ đề của lần cãi nhau đầu tiên, liệu tình bạn thân thiết giữa nam và nữ có thật sự tồn tại?

When Harry met Sally ghi dấu ấn đầu tiên là ở việc tái hiện một thành phố New York nên thơ và cổ kính, cũng lãng đãng hệt như chuyện tình giữa hai người bạn lạ lùng nọ. New York của những con đường vàng rực và se lạnh, sáng trong của mùa thu. New York của công viên trung tâm tĩnh lặng trong buổi chiều tà hay trên nền tuyết trắng. New York của những bản nhạc Jazz của Harry Connick. Tôi từng thấy New York rất đẹp trong You’ve got mail, không hề ngạc nhiên khi bộ phim đó được đạo diễn bởi Nora Ephron, biên kịch của Harry và là rõ ràng là một người yêu thành phố này, sau 5 năm làm việc với vai trò người viết mục cho tờ báo địa phương New York Post. Nhưng New York của Harry lại giàu cảm xúc hơn, không rõ vì âm nhạc hay bởi ảnh hưởng từ chính câu chuyện khó quên hơn. Nơi chốn chỉ khó quên khi gắn với con người.

Billy Crystal và Meg Ryan, giống như trong một cảnh phim tôi rất thích, cả hai nằm trên giường và cùng xem Casablanca (1942) và gọi điện cho nhau. Casablanca là một bộ phim xem không bao giờ chán, một bộ phim chỉ có thể không bao giờ chán khi có những nhân vật không bao giờ chán. Harry và Sally là những nhân vật như thế. Họ đại diện cho những con người thật sự, với tính cách và những suy nghĩ thật sự. Harry là hóa thân của đạo diễn Rob Reiner, trong những ngày ông buồn khổ sau khi ly dị vợ. Còn suy nghĩ của Sally đến từ biên kịch Nora Ephron. Những xung đột, tương khắc của họ cũng đến từ hai người đứng sau ống kính này. Nhưng Harry và Sally không chỉ là Reiner và Ephron, Billy Crystal và Meg Ryan đã thổi hồn cho họ bằng diễn xuất tự nhiên tuyệt vời và còn hơn thế nữa. Câu thoại đứng thứ 33 trong Top 100 câu thoại hay nhất do Viện phim Mỹ bình chọn “I’ll having what she’s having” (Lấy cho tôi món cô ấy đang ăn), là gợi ý của Billy Crystal. Còn Meg Ryan là người đưa ra ý tưởng cho cảnh “cực khoái” ở tiệm ăn, trước đó kịch bản chỉ yêu cầu hai người nói về nó. Cả câu thoại và cảnh phim ấy đều trở thành kinh điển.

Chất hài hước của phim đến chủ yếu từ những đoạn đối thoại dí dỏm, đáng yêu, và rất thông minh của hai nhân vật. Họ có cá tính riêng, và luôn là chính mình từ phút đầu tiên đến phút cuối cùng. Harry là một người sâu sắc và bi quan, với lối nói chuyện thẳng như ruột ngựa không ngại ngùng. Bi quan theo kiểu “khi tôi mua một quyển sách, tôi luôn đọc trang cuối trước, vì lỡ như có chết, tôi cũng đã biết nó kết thúc thế nào”. Harry có góc nhìn của mình về mọi việc, vấn đề là anh luôn áp đặt nó cho mọi việc. Sally thì là kiểu phụ nữ cứng rắn bề ngoài nhưng yếu đuối và phụ thuộc bên trong, bù lại có một cái nhìn lạc quan và háo hức vào cuộc sống. Harry và Sally như nước với lửa, bất đồng nhau trong mọi thứ, kể cả cái kết của Casablanca. Một đoạn thoại ngắn, nhưng lại cho biết thêm về sự đối lập trong tính cách của mỗi người về tình yêu. Một kẻ sầu đời như Harry lại mong chờ kiểu tình yêu lãng mạn, mộng mơ. Còn Sally yêu đời thì mong mỏi một chuyện tình an toàn, thực dụng. Từ đó, chúng ta có thể đoán được ngay rằng, họ sẽ giống nhau ở một điểm: không bao giờ hạnh phúc trong tình yêu.

Chủ đề được đặt ra đầu tiên về liệu có hay không tình bạn giữa hai người khác phái, chuyển dần thành có hay không tình bạn giữa hai người khác biệt. Và có hay không tình yêu giữa hai người khác biệt. Crystal và Ryan có được mối liên hệ tốt hơn hẳn Hank và Ryan sau này, và theo dõi những cuộc nói chuyện giữa họ là một sự thích thú. Tôi có cảm giác như xem một phiên bản khác giữa Jesse và Celine, vừa kém lãng mạn hơn lại vừa lãng mạn hơn. Những khác biệt trở thành sự bổ sung, Harry và Sally quyết định trở thành bạn và sẻ chia mọi thứ trong cuộc sống của cả hai. Giống như những cặp vợ chồng ngồi kể lại câu chuyện của họ chen giữa vào các mốc thời gian (và đều là những câu chuyện thật, do đạo diễn Reiner ghi lại), họ trải qua đủ mọi vui buồn hờn giận, rồi vượt qua giới hạn và phải đối mặt với sự lạ lẫm do khoảng cách giữa tình bạn và tình yêu mang lại. Sự phức tạp của nó cũng giống như sự phức tạp trong tính cách của hai người, ở cảnh quay buổi sáng sau khi họ ngủ với nhau. Harry là người đã đúng, trong câu chuyện của họ, rằng không có tình bạn giữa hai người khác giới, thì hoang mang, mất phương hướng. Còn Sally thì lại tỏ ra thoải mái và thỏa mãn ở bước tiến này. Nhưng đó là sự phức tạp nhất quán với bản chất, bởi Harry bi quan còn Sally lạc quan.

When Harry met Sally có được thứ không gian tuyệt vời của những bộ phim cũ mà tôi yêu mến. Rất gần với Groundhog’s day hay những phim của Woody Allen. When Harry met Sally có được một cảnh kết trong đêm giao thừa, và lại giống với cảnh kết kinh điển của Casablanca, tôi có thể xem đi xem lại hàng trăm lần không chán. Cuối cùng thì, không còn là tình bạn hay tình yêu, không còn là giống nhau hay khác biệt. Dưới những con phố gần gũi ấy, chỉ là chân dung về những con người bình dị, Harry hay Sally hay bất kỳ ai khác, cố gắng để tìm kiếm hơi ấm và hạnh phúc, và một ai đó bên cạnh. Cảnh kết tinh tế đó bắt đầu bằng bản nhạc “It had to be you” được hát bởi Frank Sinatra, khi Harry đang lang thang ở Khải hoàn môn và nhớ lại câu nói “anh là người duy nhất tôi biết ở New York” của Sally nhiều năm trước, và nhận ra cô là người duy nhất của anh. Harry chạy qua những con phố đêm vắng lặng để tìm Sally và nói lời tỏ tình trong tiếng đếm ngược đến năm mới. Tôi yêu cách Reiner để cho thời khắc giao thừa qua đi, và trong tiếng hò reo chúc mừng ồn ào xung quanh đã không còn tồn tại nữa, là Harry và Sally trong thời khắc quan trọng nhất của riêng họ, thế giới của riêng họ. Diễn xuất của Meg Ryan ở cảnh này quá xuất sắc, trong khoảnh khắc, cô như lịm đi khi nghe lời tỏ tình của Harry, để rồi tỉnh táo trở lại và nói ra lý do mà cô yêu anh. Và sau đó là bản dân ca Auld Lang Syne quen thuộc và hoài niệm được mọi người hát lên, trở thành nhạc nền cho cảnh phim cuối thật vừa vặn. Harry nói rằng cả cuộc đời anh không biết bài hát này có nghĩa gì, Sally trả lời “Chỉ là về những người bạn cũ” và Harry mỉm cười nhìn cô đầy trìu mến. Họ nhận ra, họ vẫn là những người bạn cũ vừa tìm thấy người yêu mới trong nhau.

Khi càng lớn lên, và càng tìm hiểu nhiều về tình yêu, tôi càng cảm thấy rằng tình yêu xuất phát từ tình bạn dễ tan vỡ hơn, nhưng nếu có thể, thì sẽ là một tình yêu bền chặt lâu dài và thật sự hơn. Tôi nhớ đến câu nói của Joan trong The imitation game (2014) khiến bộ phim đó trở nên rất đặc biệt, “chúng ta sẽ có tâm trí của nhau”, khi cô bỏ qua cả vấn đề giới tính, hoặc quan niệm thông thường, để chấp nhận Alan. Tình bạn, khác với tình yêu, không được xây nên bởi những ảo tưởng và hấp dẫn về giới tính sẽ chóng tàn khi tuổi trẻ qua đi, mà là từ những lớp nền vững chắc hơn, từ sự đồng điệu về tâm hồn, từ sự tôn trọng, từ một lý tưởng chung (Arthur và Jemma – Ruồi Trâu), từ sự hợp cạ hoặc dễ dàng trò chuyện và sẻ chia (ai đó từng nói “hãy lấy người bạn thích nói chuyện, vì đó sẽ là một lợi thế lớn khi về già”)… những thứ sẽ không mất đi theo thời gian. Harry nói rằng “không có tình bạn giữa nam và nữ vì luôn có tình dục chen vào”, dù vậy, tình bạn là thứ không thuộc về bản năng, nó không bị bản năng quấy nhiễu. Càng ngày, tôi không còn tin lắm vào những tình yêu bị ái tình và cuồng say làm che mắt, như Romeo andJuliet, như một ảo tưởng, và nghiêng về những tình yêu bình dị và xuất phát từ cuộc sống thường nhật như When Harry met Sally, hay sau này là một phim có chung không khí Silver lining playbook (2013). Một kịch bản được xây dựng tuyệt vời, cả về tình bạn, cả về tình yêu, hài hước, lãng mạn và xúc động, “Harry” cũng như mọi bộ phim xuất sắc khác, giống như rượu, cứ hay mãi theo thời gian, và gắn bó theo thời gian.

Như đêm qua, khi đang bước lên con đường xoắn vòng để đến bãi đỗ xe, phía sau là ánh sáng mờ hắt ra từ rạp chiếu phim vắng lặng, tôi bỗng nghe như có giai điệu của “It had to be you” vang lên. Tôi bèn lẩm nhẩm hát theo Fran Sinatra, và tự buồn cười về chính mình. Nhưng nó khiến một buổi tối bình thường mang màu sắc của đêm cuối năm, và tôi trở về nhà với tâm trạng của một gã trung niên trên đường đến tỏ tình với một cô gái. Rồi những nỗi cô đơn chợt trở nên ngọt ngào.

♪For nobody else, gave me a thrill
With all your faults, I love you still
It had to be you, wonderful you
It had to be you.♪