Bồ câu viễn khách và cú mặt cười là 2 ví dụ về những loài chim kì thú đã tuyệt chủng. Những sinh vật nhanh nhẹn này bay lượn trên bầu trời và là các kiệt tác tràn đầy cảm hứng của Mẹ Thiên Nhiên. Đáng buồn thay, loài người đã khiến chúng biến mất vĩnh viễn. Trong vòng 50 thế kỉ qua, khoảng 150 loài chim đã bị tuyệt chủng do tác động của con người. Một nghiên cứu chỉ ra rằng tốc độ tuyệt chủng đang tăng dần, và sẽ tăng gấp 10 lần vào cuối thế kỉ 21 nếu chúng ta không hành động ngay lập tức. Hiện tại, có hơn 1300 loài chim khác đang có nguy cơ bị tuyệt chủng. Nguy cơ tuyệt chủng trên không chỉ đồng nghĩa với việc Trái Đất mất đi một loài sinh vật mang đến niềm vui mà còn báo trước những hậu quả mà con người phải gánh chịu. Bao nhiêu loài chim phải biến mất vĩnh viễn nữa thì con người mới thức tỉnh và hợp tác để ngăn chặn thảm họa trên, đồng thời bảo tồn những loài đang tồn tại? Chúng ta không thể biết được.

1/10

Cú mặt cười

Từng là loài đặc hữu ở New Zealand, cú mặt cười đã dần trở nên hiếm vào cuối thế kỉ 19. Cá thể cuối cùng của loài đã được công nhận chết tại Canterbury, New Zealand vào 5/7/1914. Loài chim này nổi tiếng nhờ vào tiếng kêu kì quái, và nhờ vào cái tên độc đáo của mình mà tiếng kêu của cú mặt cười đã được miêu tả là: “Một tiếng khóc lớn được tạo thành từ một chuỗi những tiếng la hét vô cùng ảm đạm được lặp đi lặp lại thường xuyên”, “Một tiếng kêu kì lạ”, “Một nốt nhạc u sầu”. Theo một vài người, cú mặt cười bị thu hút bởi âm thanh của đàn Accordion. Sự tuyệt chủng của loài chim quyến rũ và hiền lành này bắt nguồn từ sự thay đổi môi trường sống, việc thu thập mẫu vật dành cho nghiên cứu và sự xuất hiện của các loài săn mồi như các loài trong họ mèo.

2/10

Vẹt đuôi dài Carolina

Rất khó tin khi chúng ta nghe việc phía Đông Hoa Kì có một loài vẹt đuôi dài bản địa, nhưng sự thật là như thế. Loài vẹt đuôi dài Carolina từng sống trong phạm vi từ phía Nam New York và Wisconsin đến vịnh Mexico. Đáng tiếc rằng, tuy từng tồn tại với số lượng lớn, loài chim này phải đối mặt với nhiều mối nguy hại. Phần lớn môi trường rừng của chúng bị chuyển đổi để phục vụ mục đích nông nghiệp và bộ lông sặc sỡ của chúng được xem là lựa chọn tốt cho việc thiết kế các mẫu nón lúc bấy giờ. Ngoài ra, chúng còn được sử dụng như thú cưng với nhu cầu thị trường rất cao. Sở thích ăn trái cây của chúng còn khiến chúng trở thành mục tiêu đơn giản cho nông dân. Tác giả John J.Audubon đã viết trong cuốn sách “Birds of America” như sau:

“Các bạn đọc đừng bất ngờ khi loài chim này phải chịu đựng sự tổn thương mà không có hậu quả ngược lại đối với những người trồng cây. Loài vẹt đuôi dài tính đến nay đã bị sụt giảm một số lượng lớn với lí do: trong khi đang bận hái trái cây hoặc tách hạt khỏi rơm, chúng bị người nông dân tiếp cận một cách dễ dàng và bị tiêu diệt một cách tàn nhẫn. Những con may mắn thoát khỏi cái chết la hét dữ dội, bay đi ngay lập tức nhưng sau đó vài phút lại tự đặt mình vào vị trí nguy hiểm. Khẩu súng dùng để tiêu diệt vẹt hoạt động liên tục, và 8 hoặc 10 hoặc thậm chí là 20 con vẹt có thể bị giết sau mỗi đợt bắn. Những con vẹt còn sống lướt qua xác những con nằm dưới đất và hét lên dữ dội như thể ý thức được sự ra đi của đồng loại; tuy nhiên không lâu sau chúng cũng bị tiêu diệt. Đến khi còn quá ít cá thể còn sống, người nông dân cho rằng không cần thiết phải lãng phí đạn nữa và bỏ đi.”

Theo Trung tâm Audubon, cá thể vẹt đuôi dài hoang dã cuối cùng bị giết ở hạt Okeechobee, bang Florida vào năm 1904, và cá thể bị giam cầm cuối cùng đã qua đời tại sở thú Cincinnati vào 21/2/1918.

3/10

Turquoise-Throated Puffleg

Chúng ta không có nhiều thông tin về loài chim turquoise-throated puffleg (hay còn có tên Eriocnemis godini), và tất cả những gì ta thu thập được là 6 mẫu vật từ thế kỉ 19 tại khu vực Ecuador và các quốc gia lân cận. Đây là loài chim vô cùng đáng yêu, với đôi chân được bao phủ với bộ lông bồng bềnh và màu sắc sặc sỡ. Với việc có một trường hợp quan sát chưa được kiểm chứng gần thành phố Quito vào năm 1976, Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) chưa công nhận chính thức loài này bị tuyêt chủng, tuy nhiên các công cuộc tìm kiếm đều không tìm ra một cá thể nào. IUCN ghi nhận rằng: “Loài chim này không còn được ghi chép từ thế kỉ 19 (chỉ có một ít thông tin đến từ mẫu vật được lấy vào năm 1850), và môi trường sống đã gần như bị phá hủy hoàn toàn. Các công cuộc tìm kiếm trong khu vực dành riêng cho loài chim này vào 1980 đều thất bại. Tuy nhiên, ta chưa thể xem loài này đã tuyệt chủng vì có một trường hợp ghi nhận chưa kiểm chứng vào năm 1976; và việc tìm kiếm môi trường sống còn lại của loài này là vô cùng cần thiết. Số lượng còn lại của loài được xem là rất nhỏ (ít hơn 50 cá thể trường thành) và chưa có trường hợp ghi nhận được xác nhận nào kể từ thế kỉ 19.”

Vì vậy, tuy chưa có cá thể nào được nhìn thấy trong hơn 1 thế kỉ qua và môi trường sống của chúng đã bị hủy hoạy hoàn toàn, chúng ta vẫn còn một ít hi vọng về việc một số lượng nhỏ của loài đang lẩn trốn trong một cánh rừng và chờ đợi môi trường sống được khôi phục để sinh sôi trở lại.

4/10

Bồ câu viễn khách

Câu chuyện về bồ câu viễn khách (tên khoa học: Ectopistes migratorius) là một câu chuyện mang tính cảnh cáo cho con người. Từng là loài chim dồi dào bậc nhất Bắc Mỹ và có thể là cả thế giới, chúng bay theo đàn qua khu vực phía Đông và Trung Tây Hoa Kỳ với số lượng lướn đến mức làm cả bầu trời chuyển sang màu tối. Chúng chiếm ưu thế về chỗ đậu trong cả thành phố và trong rừng. Tuy nhiên, việc trở thành thức ăn hấp dẫn cho các loài động vật ăn chim là nhược điểm của loài bồ câu này. Ngoài ra, không phải việc săn bắt chúng làm thức ăn mà chính các tiến bộ công nghệ của con người mới là nguyên nhân góp phần giết chết loài chim này. Theo lý giải của tạp chí Audubon, cuộc Nội Chiến Hoa Kỳ đã dẫn đến sự mở rộng trên phạm vi cả nước về điện báo và đường sắt, dẫn đến việc sử dụng bồ câu cho mục đích thương mại phát triển mạnh từ việc săn bắt và đóng gói đến việc vận chuyển và phân phát. Thực sự đó là một công việc kinh doanh rất phức tạp và lộn xộn. Audubon chú thích: Những người chuyên nghiệp và nghiệp dư áp đảo loài chim bằng vũ lực. Họ bắn hạ và nhốt chúng vào trong lưới, đốt tổ và làm ngạt thở chúng bằng lưu huỳnh đang cháy. Họ tấn công chúng bằng cào, chĩa và cả khoai tây. Họ đầu độc chúng bằng ngô ngấm rượu whiskey.

Đến giữa thập niên 90 của thế kỉ 19, số lượng bầy chim hoang dã giảm từ hàng triệu hoặc thậm chí là hàng tỉ còn vài chục. Cuối cùng, không còn một cá thể nào ngoài tự nhiên ngoại trừ ba bầy chim được bắt giữ cho mục đích sinh sản. Vào 1/9/1914, cá thể bồ câu viễn khách cuối cùng- một cá thể cái 29 tuổi mang tên Martha-đã qua đời.

5/10

Chim Anca lớn (Great Auk)

Từng tồn tại với số lượng hàng triệu con, chim Anca lớn (tên khoa học: Pinguinus impennis) được tìm thấy ở vùng bờ biển của Bắc Đại Tây Dương dọc theo bờ biển Canada, Đông Bắc Hoa Kì, Na Uy, Greenland, Iceland, Quần đảo Faroe, Ireland, Đảo Anh, Pháp và bán đảo Iberia. Loài chim nhút nhát, không thể bay nhưng vô cùng đẹp đẽ này cao khoảng 1 mét. Tuy chúng không có mối liên hệ nào với chim cánh cụt, giữa 2 loài có rất nhiều điểm giống nhau dẫn đến việc các thủy thủ đặt tên “chim cánh cụt” theo loài chim Anca lớn. Mặc dù chúng đã sống sót kiên cường qua hàng thiên niên kỉ, chúng không thể tồn tại trong xã hội hiện đại. Vào giữa thế kỉ 16, các thủy thủ châu Âu bắt đầu thu hoạch trứng của chúng trong các tổ, và điều đó đánh dấu cho sự khởi đầu cho sự tuyệt chủng của loài chim này. Helen James, một nhà nghiên cứu động vật ở Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên nói rằng: “Sự khai thác quá mức của con người đã đẩy sinh vật này đến sự tuyệt chủng. Việc sinh sống ở Bắc Đại Tây Dương nơi có rất nhiều thủy thủ và ngư dân trong hàng thế kỉ qua, kết hợp với thói quen sinh sản trên các đảo có diện tích nhỏ đã khiến loài chim Anca lớn không có cơ hội sinh tồn.” Ngoài ra, bộ lông cách nhiệt khiến chúng trở thành mục tiêu cho các ngành công nghiệp liên quan đến lông tơ. Viện nghiên cứu Smithsonian phát biểu rằng: “Sau khi nguồn lông từ vịt biển cạn kiệt vào năm 1760 do săn bắt quá mức, một số công ty cử người đến nơi làm tổ của chim Anca trên đảo Island để tiếp tục khai thác. Loài chim này bị khai thác mỗi mùa xuân đến khi con chim cuối cùng trên đảo bị tiêu diệt vào năm 1810. Theo Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế, cá thể cuối cùng của loài này được ghi nhận vào năm 1852.

6/10

Bồ câu Choiseul

Mỗi khi con người phàn nàn về vấn nạn bồ câu trong thành phố, họ có thể nhớ rằng loài bồ câu không có lỗi gì khi con người bắt đầu xây dựng các thành phố và bồ câu phải trở nên mạnh mẽ hơn để sinh tồn. Một ví dụ điển hình là loài bồ câu Choiseul với tên gọi khoa học Microgoura meeki. Loài chim đẹp đẽ này từng là loài đặc hữu ở Choiseul thuộc Quần đảo Solomon, nơi con người thu thập được sáu bộ da và một quả trứng duy nhất. Các nhà sinh vật học tin rằng chúng từng sống ở đồng bằng trong các khu rừng và đầm lầy, làm tổ trên mặt đất và có bản tính hiền lành. Đáng tiếc rằng, tuy đã cố gắng tìm kiếm và phỏng vấn người dân địa phương, loài chim này không còn được ghi nhận từ năm 1904 và hiện nay đã được chính thức công nhận tuyệt chủng. Với việc môi trường sống thích hợp vẫn còn tồn tại, sự tuyệt chủng của loài bồ câu Choiseul được cho là vì sự xuất hiện của các giống chó và mèo du nhập trên đảo.

7/10

Vẹt đuôi dài Cuba

Vẹt đuôi dài Cuba, hay Ara tricolor, là một loài vẹt địa phương vô cùng lộng lẫy ở Đảo chính Cuba và đảo Isle of Pines. Lần cuối một cá thể vẹt đuôi dài Cuba được nhìn thấy là vào năm 1855. Loài chim này dài khoảng nửa mét, sống trong các khu rừng và làm tổ trên những lỗ hổng lớn trên cây. Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế giải thích rằng chính việc săn bắn và chặt cây để bắt con non đã khiến loài này bị tuyệt chủng. Ngoài ra, chúng bị các thổ dân châu Mỹ và châu Âu săn bắt và sử dụng cho mục đích thương mại từ thế kỉ 15. Nhiều cá thể bị bắt sang châu Âu làm thú cưng; và một vài cơn bão đã ảnh hưởng tói môi trường sống và dân số của chúng, góp phần vào sự tuyệt chủng của vẹt đuôi dài Cuba.

8/10

Gõ kiến mỏ ngà

Loài gõ kiến khổng lồ này được mệnh danh là “Elvis Presley của các loài chim”. Là một loài từng sống tại các khu vực rừng nguyên thủy phía Đông Nam Hoa Kỳ, người ta từng cho rằng loài này đã tuyệt chủng từ lâu do chưa có một trường hợp quan sát nào từ năm 1944. Hơn nửa thế kỉ sau, kể từ năm 2004, đã có nhiều ca quan sát chưa được công nhận của loài này, góp phần gieo rắc hi vọng về một cá thể hiếm hoi còn sót lại. Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế đã đủ cơ sở để chưa khẳng định loài này tuyệt chủng hoàn toàn:

“Các bằng chứng chắc chắn về sự tồn tại của loài ở bang Arkansas và Floria ở Hoa Kỳ bắt đầu xuất hiện từ năm 2004, tuy nhiên vẫn còn tranh cãi xung quanh sự chân thực của các bằng chứng này. Gõ kiến mỏ ngà có thể đã sinh sống ở Đông Nam Cuba, tuy vậy không có một trường hợp ghi nhận chính thức nào từ 1987. Ngoài ra, dân số của loài trên phạm vi toàn cầu là vô cùng nhỏ bé, và chúng nên được xem là một loài “cực kì nguy cấp”.”

Với chiều dài gần 50cm và sải cánh dài hơn 75cm, loài chim này đã (hoặc đang) là loài gõ kiến lớn nhất ở Hoa Kỳ và là một trong những loài lớn nhất thế giới. Từng là một loài nổi bật ở trong các khu rừng, dân số của chúng giảm mạnh từ thế kỉ 19 do sự khai thác quá mức các khu rừng nguyên thủy. Đến những năm 1900, chúng gần như biến mất hoàn toàn và các cá thể ít ỏi còn lại dần bị tiêu diệt bởi thợ săn.

9/10

Chim cưu

Danh sách những động vật và cụ thể hơn là những loài chim đã biến mất sẽ không thể hoàn thiện nếu không nhắc đến chim cưu. Loài chim không biết bay này chỉ có thể được tìm thấy trên đảo Mauritius, phía Đông Madagascar ở Ấn Độ Dương, từng bị săn bắt bởi dân định cư và các thủy thủ đồng thời là mục tiêu săn mồi của các giống lợn du nhập. Tuy ngoại hình chính xác của chim cưu vẫn còn là một bí ẩn, chúng ta biết rằng đây là một loài chim to lớn với chiều cao gần 1 mét và nặng khoảng 20kg. Chúng chậm chạp và hiền lành nên là một con mồi dễ dàng cho các loài thú săn mồi. Ngoài ra, tên của chúng thường được gắn liền với sự thiếu thông minh. Eugenia Gold đến từ Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Hoa Kỳ nói rằng: “Khi hòn đảo được tìm ra vào cuối thế kỉ 16, loài chim cưu không hề tỏ ra sợ hãi trước con người và được chăn trên các con tàu nhằm phục vụ nhu cầu thức ăn cho các thủy thủ. Bản tính trên kết hợp với sự xuất hiện của các loài du nhập đã khiến chúng biến mất trong vòng ít hơn 100 năm sau khi loài người xuất hiện. Ngày nay, chúng được biết đến chỉ vì chúng đã tuyệt chủng, và tôi nghĩ rằng đây là lí do chúng ta cho rằng chúng ngu ngốc.” Thực tế, các nghiên cứu hiện đại chỉ ra rằng loài chim vụng về này thích nghi rất tốt với môi trường xung quanh và không hề ngu ngốc chút nào.

10/10

Chim Kaua'i 'O'o

Chim Kaua'i 'O'o (tên khoa học: Moho braccatus) thuộc chi ʻOʻos (Moho), họ Mohoidae đã tuyệt chủng đến từ Quần đảo Hawaii. Một số họ hàng của chúng cũng đã tuyệt chủng, bao gồm Hawaiʻi ʻOʻo, Bishop's Oʻo, Oʻahu Oʻo và một số loài khác. Chim Kaua'i 'O'o là loài đặc hữu ở hòn đảo Kaua'i. Loài chim này biết hót, biết lấy mật, dài khoảng 20cm và từng tồn tại với số lượng lớn trong các khu rừng nhưng dân số bị giảm mạnh vào đầu thế kỉ 20. Đến thập niên 70, chúng chỉ còn tồn tại trong khu bảo tồn hoang dã. Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế cho rằng loài chim này bị tiêu diệt do sự tàn phá môi trường sống và sự du nhập của chuột đen, lợn và những loài muỗi mang bệnh ở vùng đồng bằng. Đến năm 1981, chỉ còn duy nhất một cặp cá thể duy nhất còn tồn tại. Cá thể cái và đực cuối cùng được nhìn thấy lần cuối lần lượt vào năm 1982 (trước cơn bão Iwa) và 1985. Cá thể đực cuối cùng được ghi nhận tại Cornell Lab of Ornithology, cất lên tiếng gọi bạn tình trong tuyệt vọng và qua đời không lâu sau đó vào năm 1987.

Có lẽ một tia hi vọng nhỏ nhoi có thể giảm bớt nỗi buồn của sự việc trên. Loài chim này được tuyên bố tuyệt chủng vào thập niên 40 của thế kỉ trước, sau đó được tìm thấy vào năm 1950, và tiếp tục được tuyên bố tuyệt chủng vào cuối thập niên 50 trước trước khi lại được tìm thấy vào thập niêm 70. Tuy các cuộc tìm kiếm không tìm được một dấu vết nào trong vài thập kỉ qua, chúng ta có thể hi vọng rằng có một vài cá thể vẫn còn sinh sống trong các khu rừng chờ đợi được chúng ta tìm ra.

----------------------------------

Nguồn: Treehugger- https://www.treehugger.com/birds-weve-lost-incredible-avian-species-are-now-extinct-4859131

Biên dịch: Đoàn Nguyễn Duy Cường