Những lời bạn tự nói với chính mình, thường nghe như thế nào? Có phải những câu như “Mình có thể làm được” hoặc “Yesss mình là vua, là nữ hoàng cơ mà”, có phải kiểu tự động viên bản thân như vậy không? Hay là những lời tự chỉ trích như “Mình thật ngu ngốc. Tất nhiên là người ta không trả lời rồi, rõ biết mà vẫn làm.” hoặc “Chắc vì mình đeo bám người ta nhiều quá, nên họ không muốn chơi với mình”?

Năm 1920, một Nhà thần kinh học người Đức tên Sigmund Freud đã đưa ra giả thuyết rằng con người bị chi phối bởi hai luồng tư tưởng, đó là ham muốn sự sống và ham muốn cái chết. Khái niệm Ổ đĩa tử thần (Death drive), sau này được đổi theo tên của Thần chết trong thần thoại Hy Lạp - Thanatos, là thuyết dẫn chúng ta đến với sự huỷ diệt. Freud tin rằng nó là lý do vì sao nhiều người luôn trở nên hung hăng với người khác cũng như với chính bản thân họ. Sự gây hấn này giống như việc chúng ta hút thuốc, sử dụng ma tuý, nghiện rượu, hoặc những hành động tự huỷ hoại bản thân. Đôi khi chính tâm trí là nguyên nhân đẩy chúng ta vào vòng xoáy của những suy nghĩ tự huỷ hoại chính mình. 

Tương tự như hầu hết những lý thuyết của Freud, Thanatos (Cái chết) không được xác nhận như một thuyết hợp pháp cho tới ngày nay. Tuy nhiên, nó đóng vai trò như một điểm tựa giúp chúng ta giải thích được lý do vì sao nhiều người không thể chống lại lối suy nghĩ tự huỷ hoại bản thân. Hãy cùng nhau khám phá một số kiểu tư duy không lành mạnh đang cản trở sự phát triển của bản thân cũng như tự huỷ hoại chính mình!

1. Bạn có đang “đứng núi này trông núi nọ”?

Bạn có đang tham gia vào cuộc chiến “Tự so đo bản thân với người khác” trên mạng xã hội hay không? Nghĩa là khi chúng ta lướt mạng xã hội, nhìn thấy những thành công của người khác, và bắt đầu so sánh với chính mình. Một người bạn nào đó đã tốt nghiệp cao học lấy bằng thạc sĩ, tiến sĩ, trong khi bạn chỉ ở cấp độ tốt nghiệp trung học hoặc cử nhân đại học? Người ta đã thành gia lập thất, riêng bạn vẫn mãi độc thân suốt những năm qua? Ai đó vẫn luôn cật lực rèn luyện thể hình, còn bạn chỉ đi bộ quanh khu phố thôi là đã thấm mệt? Có phải bạn từng có những suy nghĩ so sánh tương tự như vậy? Thật không thể cưỡng lại việc so sánh bản thân với những người mình yêu thích và hầu hết chúng ta đều làm như vậy. Tuy nhiên, bạn có biết sự so sánh này là một kiểu suy nghĩ tự huỷ hoại bản thân rất cao hay không. Nhà tâm lý học xã hội Leon Festinger đã đưa ra một học thuyết được gọi là Thuyết so sánh xã hội (Social comparison theory). Theo ông, chúng ta vẫn luôn so sánh mình với người khác để tự đánh giá và khám phá thêm về bản thân. Về cơ bản, hành động này là cách mà bạn quyết định xem mình có yêu thích những gì đang hiện diện ở bản thân mình hay không.

Nguồn: Google.com

Khi bạn rơi vào cái bẫy so sánh bản thân với người khác và bắt đầu tin rằng cuộc sống của người ta “tốt hơn” mình rất nhiều, thì điều này sẽ tác động tiêu cực đến sức khỏe tinh thần của bạn. Đầu năm nay, diễn đàn Current Psychology - Tâm Lý Học Hiện Tại đã công bố một nghiên cứu cho thấy hành vi so sánh xã hội có thể gây ra những cảm xúc tiêu cực và làm giảm sự nhận thức của bạn về hỗ trợ xã hội, lòng tự trọng, cũng như sức khoẻ tâm lý. Nếu liên tục nghĩ rằng bản thân mình không tốt, dần dần bạn sẽ tin vào điều đó, nhưng trên thực tế nó không phải như vậy.

2. Điểm kiểm soát ngoại tại - External locus of control

Khi đạt được số điểm tuyệt đối trong kỳ thi, bạn sẽ tự nói gì với chính mình:

1. “Tôi đã học hành rất chăm chỉ cho kỳ thi này!”

2. “Chà, tôi đoán chắc lần này chỉ là ăn may thôi!”

Nếu cách nói thứ hai đúng với những gì bạn thường nghĩ, nghĩa là bạn đang có một Điểm kiểm soát ngoại tại (External locus of control). Đây là một khái niệm được tuyên bố vào năm 1945 bởi một Nhà tâm lý học người Mỹ - Julian Rotter. Hiểu theo cách đơn giản, khái niệm này là mức độ mà bạn tin rằng bạn có quyền kiểm soát cuộc sống của chính mình hay không, hay phải nhờ vào một thế lực bên ngoài. Vậy nên, điểm kiểm soát ngoại tại có nghĩa là bạn luôn cảm thấy rằng bạn không thể kiểm soát mọi việc xung quanh mình, đặc biệt là khi điều gì đó tốt đẹp diễn ra. Như ví dụ vừa nêu ra ở trên, mỗi khi bạn đạt điểm cao trong bài kiểm tra, bạn luôn tin rằng đó là do may mắn chứ không phải do thực lực của bản thân.

Việc tin rằng bạn không thể nào kiểm soát được cuộc sống, có thể bắt nguồn từ những tổn thương trong thời thơ ấu. Một nghiên cứu năm 2020 được công bố trên tạp chí Frontiers in Psychology - Biên Giới trong Tâm Lý Học, nói rằng Điểm kiểm soát ngoại tại (External locus of control) thường xuất hiện ở những người đã từng trải qua những tình cảnh nguy hiểm hoặc xung quanh họ luôn có những người thích kiểm soát cuộc sống của họ.

Cách suy nghĩ này có thể tác động tiêu cực đến sự tự tin của bạn, cũng như những lựa chọn mà bạn đưa ra. Theo Encyclopedia of Positive Psychology - Bách Khoa Toàn Thư về Tâm Lý Học Tích cực, những người có lối suy nghĩ này thường tin vào sự may mắn hoặc cơ hội hiếm có, mỗi khi họ đạt được bất kỳ thành công nào, và không bao giờ nghĩ rằng họ có thể thay đổi được hoàn cảnh là nhờ vào những nỗ lực của bản thân. Những cá nhân này thường hay cảm thấy mình không làm được gì và bất lực khi đối mặt với những khó khăn.

Vậy nên, lần tới khi bạn vượt qua một bài kiểm tra nào đó hoặc đạt được một thành công nào đó, thì hãy nhớ rằng bạn đã học hành rất chăm chỉ, đã làm việc rất nhiều, và đã nỗ lực hết mình vì nó, hãy ghi nhận sự chăm chỉ của mình. Bạn xứng đáng với nó!

Nguồn: Google.com

3. Từ chối lời khen khi liên tục nói “Nó không là gì đâu”

Bạn có thích nhận lời khen? Một số người trong chúng ta rất thích được nhận những cơn mưa lời khen từ những người xung quanh. Trong khi với những người khác, được khen ngợi khiến họ "đỏ mặt" vì ngại ngùng - nhưng không phải theo chiều hướng tốt. Đôi khi lời khen khiến nhiều người cảm thấy xấu hổ hoặc trở nên khó xử. Thay vì vui vẻ chấp nhận, họ sẽ tìm cách tránh né hoặc từ chối lời khen để thoát khỏi cảm giác tiêu cực.

Nhà tâm lý học được cấp phép hành nghề Guy Winch, đã viết trên tờ Psychology Today - Tâm Lý Học Ngày Nay rằng lòng tự trọng thấp có thể là nguyên nhân khiến bạn hay từ chối lời khen từ người khác. Nếu không thật sự nhìn nhận bản thân theo hướng tích cực, thì khi nghe ai đó khen ngợi bạn sẽ cảm thấy rất không thoải mái, vì điều đó mâu thuẫn với những gì mà bạn cảm nhận về chính mình. Khi tình trạng này xảy ra, bạn sẽ rơi vào trạng thái mà các nhà tâm lý học vẫn hay gọi, đó là bất hoà về nhận thức. Sự bất hoà về nhận thức là một cảm giác khó chịu về tinh thần, nó diễn ra vì tâm trí bạn không biết cách phải xử lý thông tin đối lập này như thế nào. Khi ấy, bạn có thể sẽ nghĩ rằng: Liệu có phải người ta chỉ đang cố tỏ ra tử tế hay không? Họ có thật sự đang khen ngợi một cách chân thành hay không? Tôi có đang nhầm lẫn gì hay không? Vì không biết phải phản ứng như thế nào, nên mỗi khi được khen ngợi, bạn sẽ mơ hồ đáp rằng “Ồ, không có gì to tát đâu” hoặc “Cảm ơn, nhưng tôi không nghĩ rằng nó thật sự tốt như vậy”. Điều này sẽ giúp mọi người bị đánh lạc hướng và chuyển sang chủ đề tiếp theo mà không bị nói là thô lỗ.

Nguồn: Google.com

Tuy nhiên, khi liên tục từ chối tất cả những điều tốt đẹp mà mọi người nói về mình, bạn đang vô tình tô màu đen cho thế giới quan của mình. Một nghiên cứu năm 2019 được công bố trên tờ tạp chí Abnormal Psychology - Tâm Lý Bất Thường, đã chỉ ra rằng những người thường bỏ qua lời khen sẽ khó có thể ghi nhớ những điều tích cực mà người khác nói về họ. Khi đó, bản thân chỉ còn giữ lại những điều tiêu cực và quên mất những điều tốt đẹp mà mình đã từng làm.

Lần tới nếu nhận được lời khen từ một ai đó, hãy mỉm cười. Thay vì đưa ra một lời nhận xét dí dỏm để đánh lạc hướng, hãy nói cảm ơn hoặc thể hiện rằng bạn đánh giá cao lời khen đó. Hãy luyện tập và quan sát sự khác biệt đang diễn ra bên trong bạn!

4. Tôi nghĩ mình không thể…

Hãy tưởng tượng đến việc sau khi tìm hiểu về những lối suy nghĩ tự huỷ hoại mình, bạn sẽ bắt đầu hành trình cải thiện bản thân! Bạn hào hứng và bắt đầu đối xử tốt với bản thân bằng lòng trắc ẩn, quan tâm đến thế giới xung quanh mình, và cảm thấy biết ơn những điều nhỏ nhặt trong cuộc sống… Bạn thậm chí đã nghĩ đến việc mua một quyển sổ để bắt đầu viết nhật ký cảm ơn. Thế nhưng ngay sau đó, bạn lại tự hỏi liệu mình có thực sự làm được không?

Dù cho câu trả lời là “Có”, bạn vẫn có thể sẽ nghĩ ngược lại và bắt đầu nghi ngờ chính mình. Bạn không chắc mình có thể tiếp tục hành trình chuyển hoá bản thân này hay không. Nếu đúng như vậy, điều đó có nghĩa là bạn đang thiếu tự tin vào năng lực của mình. Thiếu tự tin về bản thân nghĩa là bạn không có niềm tin ở chính mình, không tin rằng mình có thể thành công trong công việc, học tập, xây dựng những mối quan hệ, hoặc bất kỳ những gì bạn mong muốn đạt được.

Điều gì sẽ xảy ra nếu nhân vật Izuku Midoriya, trong series My Hero Academia, tin rằng cậu ấy không thể trở thành một anh hùng chỉ vì không có siêu năng lực Quirk. Cậu ấy sẽ không bao giờ biết được những điều tuyệt vời mà chỉ khi trưởng thành mới có thể đạt được.

Nhưng làm sao để phát triển cách tư duy của chính mình? Gợi ý đến bạn lý thuyết về năng lực bản thân được phát triển bởi Nhà tâm lý học người Canada - Albert Bandura. Khi bạn thực hiện thành công một nhiệm vụ, ý thức về năng lực bản thân sẽ phát triển mạnh mẽ. Nhưng khi bạn không thể đạt được những kết quả như mong đợi, não bộ sẽ hướng bạn đến suy nghĩ rằng mình không có khả năng làm được điều đó. Khi tình trạng này xảy ra ngày càng nhiều, bạn sẽ càng tin rằng mình không thể làm được. Những người xung quanh bạn cũng đóng vai trò quan trọng không kém. Nếu không được khuyến khích bằng lời nói, bạn sẽ bắt đầu nghi ngờ khả năng của chính mình.

Kết quả là bạn có thể sẽ bị lỡ mất một vài trải nghiệm tuyệt vời và cảm xúc được thoả mãn, chỉ vì sợ mình không đủ tốt để thành công.

Nguồn: Google.com

Giải quyết những suy nghĩ tiêu cực và tự huỷ hoại bản thân, đôi khi sẽ khiến bạn mệt mỏi. Để thay đổi cách tư duy không lành mạnh này là điều không mấy dễ dàng, nhưng chắc chắn có thể thực hiện được. Nếu không thể tự giúp chính mình, bạn hãy thử tìm đến những chuyên gia về sức khỏe tâm thần để trang bị cho mình những thủ thuật và chiến lược để chống lại Thanatos.

------------

Dịch giả: Amy Cattuong

Biên tập: Mẫn Nhy

Link bài gốc: 4 Self-Destructive Thought Patterns You Should Quit

(*) Bản quyền bài dịch thuộc về YBOX.VN. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả và nguồn là “Tên dịch giả - Nguồn: Tâm Lý Học Tuổi Trẻ”. Các bài viết trích nguồn không đầy đủ cú pháp đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ. 

(**) Tâm lý học tuổi trẻ mong nhận được sự ủng hộ và góp sức của các bạn. Trở thành Cộng tác viên để rèn luyện ngoại ngữ và đóng góp tri thức chuyên sâu về tâm lý cho cộng đồng tại đây: https://ybox.vn/idy8l214r1c6yo

(***) Follow Facebook Tâm Lý Học Tuổi Trẻ tại www.facebook.com/tamlyhoctuoitre để đọc các bài dịch khác và cập nhật các bài viết mới hằng ngày.

(****) Follow Instagram tamlyhoctuoitre_ybox tại https://www.instagram.com/tamlyhoctuoitre_ybox/ để đọc thêm nhiều quotes hay mỗi ngày.