Có những suy nghĩ đáng kinh sợ mà ta thường giữ ở những góc tối xa xăm trong tâm trí nhưng khi có dịp - thường là 3 giờ sáng vào một đêm không thể chợp mắt - chúng lan tràn trong tâm trí ta: nếu lỡ ta không đạt được thành công nữa, nếu ta bị cô lập hay lỡ đâu một cơn đại nạn xảy ra với nền kinh tế, ta phải mất hết mọi thứ và cuối cùng phải đến sống trong một chiếc xe tải nhỏ, một căn hộ chỉ có một phòng ngủ hay - nếu lỡ không được chúa trời yêu thương - một túp lều ở một nơi mà không ai biết đến. 

Sự kinh khủng của những hình ảnh này thúc giục ta phải hành động trong sự sợ hãi.  Ta sẽ làm mọi thứ để tránh né việc này: đắm mình trong những giờ làm việc dài đằng đẵng, hay một công việc chẳng thể khơi gợi nỗi một niềm yêu thích nào; dự liệu những rủi ro về tiền bạc, gồng mình một cuộc hôn nhân không hạnh phúc chỉ để giữ cho mình có một gia đình hay, hàng thập kỷ chịu đựng những điều khổ đau để không phải nếm trải cảm giác thất bại. Túp lều là biểu tượng cho tai họa và sự châm biếm. Nó nằm trong nỗi sợ mà ta từng biết về trường hợp của một người đàn ông tên là Kamo no Chomei, sinh ra ở Nhật Bản khoảng năm 1155. Cha của ông là một người chủ khá giả của một đền thờ gần Kyoto, nơi mà sau này trở thành thủ đô, và Chomei lớn lên trong hoàn cảnh sung túc. Ông được hưởng sự giáo dục tốt nhất và trong những năm tháng đầu đời, ông đã có một cuộc sống đầy vui vẻ. Khi ông đang trong tuổi đôi mươi, bà đã để lại cho ông một căn nhà to lớn và tương lai thì như đang sáng bừng đầy hứa hẹn. Nhưng sau đó mọi chuyện dần đi lệch quỹ đạo. Ông có thêm nhiều kẻ thù và gặp công việc thì không được như ý; ông gặp những khó khăn về mặt tài chính và khi tròn 50 tuổi, bị những người bạn của mình xa lánh, gần như không còn tiền bạc và bị hói đầu.

Kano no Chomei

Một công trình dựng lại giúp ta thấy được nó trông nhỏ và giản đơn đến cỡ nào - nhưng không thể hiện được tình trạng bị cô lập, trên ngọn đồi ở Toyama, nơi được xem là vô cùng hẻo lánh.Những chiếc lá được dùng để lợp mái, rêu mọc trên nền nhà; nguồn cung cấp nước chỉ là những ống tre dẫn nước từ con suối gần đấy đến hồ nước nhỏ cạnh cửa. Chomei nấu ăn ở ngoài trời, mặc dù cuối cùng ông phải dựng một mái hiên để che mưa; ông ngủ trên một tấm trải trên sàn; căn nhà không có nội thất, ông sống chủ yếu nhờ vào hạt, quả nho và rau củ mà ông nhặt từ rừng - do vậy ông thường xuyên bị những cơn đói hành hà. hững người duy nhất ông được gặp là một gia đình nông dân sống ở dưới chân ngọn đồi, những người mà những người bạn khi xưa của ông hay xua đuổi vì cho là quê mùa. Ông chỉ có thể sử dụng quần áo là từ vải thô và chúng nhanh chóng trở nên mục nát, biến ông trở nên giống với những kẻ ăn mày ông từng thấy lúc còn ở thành phố. Chính ở đây, và bằng cách này, Chomei đã sống được 15 năm, cho tới khi ông chết vào giữa những năm 65 tuổi. Nơi đây cũng là nơi ông viết nên cuốn truyện ngắn, được đặt tên là Túp Lều Mười Mét Vuông - một trong những tuyệt tác của văn học Nhật Bản. Nó không như những gì ta nghĩ - là những lời than khóc về những điều kém may mắn và sự phản bội đã khiến ông phải sống trong điều kiện hết sức tồi tàn. Thay vào đó là những lời động viên, sự vui vẻ và hài lòng; câu văn cảm động nhất cả cuốn sách chính là một lời khẳng định đơn giản: ‘Tôi yêu túp lều nhỏ của mình, nơi trú ngụ đơn độc của riêng tôi.’

Điều mà chúng ta có thể hỏi là điều gì đã giúp thắp nên hy vọng nơi Chomei ở một nơi kém lạc quan như thế? Không phải tự nhiên ông bị dẫn lối đến cuộc đời như vậy: trước đây những ai biết về ông ấy, trong những tháng ngày đầm ấm đủ đầy, có thể tưởng tượng nổi ông sẽ bị đưa đẩy vào hoàn cảnh như vậy, thậm chí ngay cả chính bản thân ông. Ông không phải một người tìm kiếm cuộc sống tối giản. Ông đã phải chuyển tới sống trong túp lều với trong sự bất lực và trái với ý muốn của mình; cho tới khi ông nhận ra rằng thật ra ông rất thích nơi này và trên thực tế, và gia đình lý tưởng của ông. Chomei đã được dẫn lối bởi một triết lý đặc biệt. Và vì đây là quy luật của niềm hy vọng, ta không thể bằng một cách thần kì nào đó sở hữu được tính cách của một người khác, nhưng chúng ta có thể hiểu được, hoặc tới để sẻ chia với suy nghĩ của riêng họ. Bản chất thì có thể cố định nhưng suy nghĩ thì có thể được chuyển đổi. Từ cuốn sách của ông, ta có thể nhận biết được năm ý kiến mà cùng với nhau chúng biến trải nghiệm không mấy dễ chịu thành niềm hân hoan từ sâu thẳm trong tâm hồn. 

1. Cái đẹp rất quan trọng:

Có vẻ như thật kì quặc khi bắt đầu bằng ý kiến này: thường thì cái đẹp là kết quả của sự giàu sang sung túc: vật sở hữu đầy trang nhã, một căn nhà lộng lẫy hay một chuyến đi tới Venice và St. Petersburg. Nhưng những thứ đắt tiền thì chỉ là vẻ đẹp nhất thời mà thôi. Khi mà cảm nhận của ta trở nên nhạy cảm hơn và bao quát hơn, sự liên kết với tiền bạc sẽ ngày càng được nới rộng bởi vì luôn có những thứ đáng yêu xinh đẹp hiện hữu khắp mọi nơi dành cho những người chịu khó quan sát. Xung quanh căn nhà giản dị của mình, Chomei - với một đôi mắt tinh tế -  nhận ra những nguồn sắc đẹp dồi dào: lá mùa thu, cây ăn quả nở hoa, tuyết tan chảy, tiếng gió rít qua những tán lá và tiếng mưa rơi bên hiên nhà. Những điều này là vô giá. Ông được đón chào bằng những đóa hoa khoe sắc: ‘Vào mùa xuân tôi ngó lên giàn tử đằng đang đung đưa trong ánh nắng ở đằng tây, như những đám mây tím mang linh hồn tôi về với nơi thiên đàng.’ Ông tìm thấy một địa điểm rất tuyệt bên đồi: ‘Nếu đó là ngày đẹp trời tôi thường ngó sang núi Kohata, làng Fushimi, Toba và Hatsukashi’ và ‘vào buổi đêm, những đám sáng nhỏ từ đom đóm ở đám cỏ gần nhà như hòa quyện cùng với ngọn lửa của dân chài lưới ở Makinsohima xa tít: không kẻ nào trên thế gian có thể sở hữu một cảnh đẹp như vậy.’ Có lẽ rằng cái ý nghĩ mọi thứ sẽ trở nên xấu xí khiến việc có một cuộc sống kinh tế khó khăn trở nên đáng ghê sợ như vậy. Giải pháp của Chomei là nhấn mạnh vào việc người ta vẫn có quyền chiêm ngưỡng cái đẹp kể cả là những người nghèo khổ nhất đi nữa. 

2. Thời gian thì quan trọng hơn tiền bạc:

Mặc dù ta hay nói thời gian rất quý giá, hành động của chúng ta lại cho thấy đâu mới là mối quan tâm thực sự: ta cống hiến phần lớn thời gian của cuộc đời cho việc kiếm và cố gắng tích lũy, tiền bạc. Chúng ta thường dành mối bận tâm lớn nhất về vấn đề tài chính, trong khi đó thời gian lại trôi đi một cách vô hình. Ngược lại với chúng ta, Chomei trân trọng thời gian của mình, không có sự cản trở, chướng ngại hay trách nhiệm phải hoàn thành: ‘Tôi có thể chọn việc nghỉ ngơi bất cứ khi nào mình muốn, không ai có quyền cản bước hay làm tôi thấy xấu hổ về sự rỗi rãi của mình.’ Ông có thời gian để học thổi sáo, hay đàn biwa; ‘kĩ năng của tôi rất tệ’ ông thừa nhận điều này nhưng cũng bởi vì không có khán giả, ông chẳng cần phải cố làm hài lòng ai hay gây ấn tượng với ai: ‘Tôi chơi nhạc, ca hát một mình, đơn giản chỉ vì đam mê của bản thân.’ Ông đọc đi đọc lại những quyển sách yêu thích của mình, những quyển mà ông hiểu tường tận bằng chính trái tim của mình; ông có thời gian để nhìn nhận mọi việc và viết văn; ông ngồi thiền, đi bộ đường dài và dành nhiều thời gian để suy ngẫm về mặt trăng. Những hoạt động của ông đều là do chủ đích của bản thân: ông làm nó đơn giản vì ông cảm thấy nó rất thư giãn, không phải là vì bị ai bắt ép hay vì đó là yêu cầu cho một cá nhân văn minh. Ông có được sự thảnh thơi này vì ông không xem trọng tiền bạc, và khát vọng địa vị xã hội thứ luôn đi kèm với nó. Về mặt lý thuyết có thể Chomei đã tìm thấy một công việc, tuy nhiên là rất thấp. Tuy vậy ông nguyện ý cắt giảm chi tiêu của mình để dành cho một thứ đáng giá hơn: thời gian. 

3. Mọi thứ đều là tạm thời: 

Chomei mở đầu quyển sách của mình bằng sự so sánh giữa cuộc sống con người với một dòng sông: ‘Trong dòng chảy liên tục của dòng sông, cả nước cũng luôn thay đổi. Những chiếc bong bóng nổi trên mặt nước nhanh chóng biến mất, rồi lại xuất hiện một cái mới, nhưng chẳng thể tồn tại lâu. Và con người trong thế giới này cũng giống như vậy, cả những khát khao của họ.’ Ông tự nhắc nhở bản thân mình – và cả chúng ta – về một sự thật nửa đáng sợ nửa an ủi rằng sự tồn tại của ta và tất cả những khổ đau và sung sướng đều không thể tồn tại lâu. Bởi vì cuộc sống của ta quá ngắn ngủi nên thứ quan trọng là giá trị của những trải nghiệm, hơn là của cải. Ta càng sở hữu nhiều của cải, ta càng dễ gặp những điều kém may mắn; một ngôi nhà khang trang cũng sớm bị xuống cấp; giá trị của ta trong mắt những người khác cũng dễ dao động vì nhiều lý do vô lý như thế; ta có thể xây một tòa lâu đài và chết trước cả khi nó kịp hoàn thành; và những lăng mộ ta hy vọng có thể lưu giữ danh tiếng của ta thì bị lãng quên hay bị phá hủy. Một túp lều đơn sơ là một nơi trú ngụ không bền vững: nó có thể bị thổi bay trong một cơn bão hoặc bị cuốn đi bởi cơn lũ lụt nào đó, chính quyền có thể gõ cửa nhà ta và yêu cầu ta phải rời đi; nhưng những nhu cầu của ta đã giảm hết mức có ít cơ hội để làm điều đó. 

4. Những người coi trọng vật chất thực chất không được hạnh phúc:

 Dòng suy nghĩ ngăn cản ta đến với cuộc sống dung dị – trong một túp lều, nếu có – là nỗi sợ đeo bám dai dẳng rằng người khác đang có một cuộc sống hạnh phúc. Trừ khi ta thực sự nỗ lực để quên đi, ta sẽ luôn suy nghĩ về những thứ mình không có. Chomei thường xuyên nhắc nhở bản thân rằng cuộc sống giàu sang – điều mà những năm tháng trai tráng đến tuổi trung niên ông đã hiểu quá rõ – phải gánh vác nhiều sự hạn chế, những khuyết điểm và những nỗi buồn. Cuộc sống của những kẻ giàu có thực chất không hạnh phúc như người ngoài nhìn thấy. Thế giới đó tràn ngập những thứ mà ông gọi là ‘sự sợ hãi’ – ‘Bạn lo lắng về cả những hành động nhỏ nhất của mình; bạn không thể là chính mình kể cả khi vui hay buồn.’ Trong xã hội thượng lưu, điều quan trọng nhất là suy xét xem những việc mình làm có bị người khác chỉ trích hay không; sự ghen tị ở khắp mọi nơi; và luôn có nỗi sợ trong việc bị mất đi phẩm giá – điều mang sự hạnh phúc đi xa khỏi việc được sống sung túc: ‘nếu không có một tâm hồn an tĩnh, lâu đài hay nhà cao cửa rộng cũng đều trở nên vô nghĩa.’ Chomei không có ý định hạ thấp những người giàu có: ‘Tôi chỉ đang đơn giản là so sánh cuộc sống của mình lúc trước, một cuộc sống sung túc với cuộc sống lúc này’ – và cân bằng về sự vui sướng và niềm hạnh phúc rõ ràng là điều quan trọng sau cuối. Chomei đưa ra khẳng định của mình: Những điều ông không có không đáng để ông phải tiếc hận. Chomei là một người yêu thích việc sống trong cái túp lều; nhưng còn nhiều những người khác nữa. Nhà triết học Hy Lạp cổ đại Diogenes ( 400s – 323 trước CN) sống nhiều năm trong một cái thùng, hoặc một cái lọ gốm lớn, trong chợ của thành phố Corinth sung túc. Vào một dịp tình cờ ông được Hoàng đế viếng thăm, Alexander Đệ Nhất.

Tác phẩm Diogenes and Alexander(1782) của Thomas Christian Wink.

Alexander tiến tới và hỏi Diogenes rằng ông có muốn hay cần thứ gì không. ‘Có’ nhà triết học trả lời, ‘làm ơn hãy tránh ra một chút, Ngài đang che khuất đi ánh mặt trời rồi.’ Những kẻ đứng xem mắng chửi ông vì đã để lỡ cơ hội làm giàu, nhưng vị Hoàng đế lại rất ấn tượng: Thành thật mà nói, nếu tôi không phải Alexander, tôi ước mình là Diogenes.’ Trong khoảng thời gian gần đây, vào năm 1846, trong khoảng những năm 30 tuổi, một nhà văn người Mỹ tên Henry David Thoreau – một người tốt nghiệp Harvard và là người thừa kế một nhà máy sản xuất bút chì danh tiếng – chuyển tới sống trong một cabin gỗ gần một cái hồ ở Massachusetts, nơi mà ông ở trong hai năm tới. Nơi này rộng hơn căn nhà đơn sơ của Chomei và được xây dựng chắc chắn hơn và có nhiều đồ dùng hơn, có một cái lò sửa sang trọng và một cái bàn viết. Nhưng bài học đạo đức Thoreau đưa ra lại rất giống: những người có sự lựa chọn và tiền bạc nhưng vẫn chọn sống trong một túp lều.

Phía bên trong chiếc cabin của Thoreau ở hồ Walden, bang Massachusetts. 

Vào năm 1881 Friedrich Nietzsche dành cả mùa hè để sống trong một căn phòng nhỏ, nơi được ông thuê trong một căn nhà ở thung lũng Engadine ở Thụy Sĩ. Căn phòng nơi Nietzsche sống trong rất nhiều năm.

Hầu như ông không tiếp xúc với ai cả, thường xuyên đi bộ đường dài và phải ăn những bữa ăn không đủ dinh dưỡng. Nó không phải quá tồi tàn, nhưng vô cùng giản dị hơn tiêu chuẩn của chỗ ở, trong thời điểm này, đối với một vị giáo sư tài hoa - Nietzschie đáng được hưởng. Nhưng ông đã làm vậy và quay trở lại từ vài tháng đến gần một năm cho đến hết thập kỷ. Mùa đông những năm 1913-14, nhà triết học Ludwig Wittgenstein – người ở thời điểm đó vô cùng giàu có –  tự thiết kế và xây dựng cho mình một túp lều nhỏ ở một ngọn đồi hẻo lánh nhìn qua một cái vịnh ở Na Uy. 

Căn nhà nhỏ của Wittgenstein ở Skjolden, Na Uy.

Ông đã dành phần lớn thời gian của mình ở đó trong hơn hai thập kỷ, cho tới khi  chính sách về chính trị của Châu Âu trở nên tệ đi khiến ông không thể tiếp tục sống ở đây. Vào năm 1936, ông đã viết thư cho một người bạn: ‘Tớ nghĩ mình tin rằng đây là điều đúng đắn khi tớ đến đây, tạ ơn Chúa Trời. Tớ không thể tưởng tượng rằng mình sẽ làm việc ở đâu khác nếu không phải ở đây. Nơi đây rất yên tĩnh và, thêm vào đó là cảnh sắc tuyệt đẹp; ý tớ là, sự yên tĩnh nghiêm túc.’ Điều mà những cabin hay túp lều dạy ta không phải là ta nên tạm dừng cuộc sống của mình mà đi di cư tới một cabin hay sống trong một căn phòng nhỏ. Thay vào đó, chúng thể hiện rằng sống trong tình trạng thiếu thốn vật chất là điều hoàn toàn khả thi, trong khi vẫn có thể duy trì sự hài hước, niềm tham vọng và tìm kiếm sự đủ đầy từ trong tâm hồn. Họ đang xóa dần nỗi sợ của chúng ta rằng thiếu thốn về mặt vật chất phải đồng nghĩa với sự suy giảm phẩm chất và sự dơ bẩn. Chúng ta có thể, nếu tin vào những ý kiến của họ, sống thật giản đơn ở một nơi nào đó, bao gồm cả sống trong một túp lều. Và trong lúc chờ đợi cho việc đó xảy ra, ta không cần phải sợ hãi.

-------------

Dịch giả: Văn Hà Phương

Link bài gốc: HOW TO LIVE IN A HUT

(*) Bản quyền bài dịch thuộc về YBOX.VN. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả và nguồn là “Tên dịch giả - Nguồn: Tâm Lý Học Tuổi Trẻ”. Các bài viết trích nguồn không đầy đủ cú pháp đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.

(**) Tâm lý học tuổi trẻ mong nhận được sự ủng hộ và góp sức của các bạn. Trở thành Cộng tác viên để rèn luyện ngoại ngữ và đóng góp tri thức chuyên sâu về tâm lý cho cộng đồng tại đây: https://ybox.vn/idy8l214r1c6yo

(***) Follow Facebook Tâm Lý Học Tuổi Trẻ tại www.facebook.com/tamlyhoctuoitre để đọc các bài dịch khác và cập nhật các bài viết mới hằng ngày.