Viết bởi Kendra Cherry và Kiểm định bởi Emily SwaimTrong tâm lý học, Mồi (priming) là một kỹ thuật trong đó việc đưa vào một kích thích ảnh hưởng đến cách con người phản ứng với một kích thích sau đó. Mồi hoạt động bằng cách kích hoạt một liên kết hoặc đại diện (tạm dịch từ representation) trong bộ nhớ ngay trước khi kích thích hoặc nhiệm vụ khác được đưa vào. Hiện tượng này xảy ra mà chúng ta không có nhận thức, nhưng nó có thể có tác động lớn đến nhiều khía cạnh trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta.

Mồi (Priming) là gì?

Có rất nhiều ví dụ khác nhau về cách hiệu ứng này hoạt động. 

Ví dụ: cho ai đó tiếp xúc với từ "màu vàng" sẽ gợi lên phản ứng nhanh hơn với từ "chuối" so với những từ không liên quan như "truyền hình". Bởi vì màu vàng và chuối liên kết chặt chẽ hơn trong trí nhớ, mọi người phản ứng nhanh hơn khi từ thứ hai được trình bày.

Mồi có thể hoạt động với các kích thích có liên quan theo nhiều cách khác nhau. Ví dụ, hiệu ứng mồi có thể xảy ra với các kích thích liên quan đến tri giác, ngôn ngữ hoặc khái niệm. Mồi cũng có thể có các ứng dụng trong thế giới thực đầy thú vị như một công cụ hỗ trợ học tập và nghiên cứu.

Mồi được đặt tên như vậy để gợi lên hình ảnh của một giếng nước đang được giữ ngầm lại. Nhờ đấy, khi giếng đã được mồi (priming), nước sau đó có thể được tạo ra bất cứ khi nào nó được bật. Một khi thông tin đã được ghi sẵn trong bộ nhớ, nó có thể được truy xuất vào nhận thức một cách dễ dàng hơn. 

Các loại Mồi

Có một số loại mồi khác nhau trong tâm lý học . Mỗi loại hoạt động theo một cách cụ thể và có thể có những tác dụng khác nhau.

• Mồi tích cực và tiêu cực (Positive and negative priming) mô tả cách thức mồi ảnh hưởng đến tốc độ xử lý. Mồi tích cực giúp xử lý nhanh hơn và tăng tốc độ truy xuất bộ nhớ, trong khi mồi âm làm chậm quá trình đó.
• Mồi ngôn ngữ (Semantic priming) liên quan đến các từ được liên tưởng và gắn liền với nhau theo cách logic hoặc một cách có nghĩa. Ví dụ trước đó về việc trả lời từ "chuối" nhanh hơn sau khi được bắt đầu bằng từ "vàng" là một ví dụ về cách mồi ngữ nghĩa.
• Mồi liên kết (Associative priming) bao gồm việc sử dụng hai kích thích thường được kết hợp với nhau. Ví dụ, "mèo" và "chuột" là hai từ thường được liên kết với nhau trong trí nhớ, vì vậy sự xuất hiện của một trong các từ có thể khiến chủ thể phản ứng nhanh hơn khi từ thứ hai xuất hiện.
• Mồi lặp lại (Repetition priming) xảy ra khi một kích thích và phản ứng được ghép nối nhiều lần. Do đó, các đối tượng có nhiều khả năng sẽ phản ứng theo một cách nào đó nhanh hơn mỗi khi kích thích xuất hiện.
• Mồi tri giác (Perceptual priming) liên quan đến các kích thích có dạng tương tự. Ví dụ, từ "goat" (con dê) sẽ gợi lên một phản ứng nhanh hơn khi nó được đặt trước từ "boat" (con thuyền)  vì hai từ này giống nhau về mặt nhận thức. 
• Mồi khuôn mẫu (Conceptual priming) liên quan đến một kích thích và phản ứng có liên quan đến khái niệm. Các từ như "seat" (chỗ ngồi) và "chair" (ghế ngồi) có khả năng thể hiện hiệu ứng mồi vì chúng thuộc cùng một phạm trù khái niệm. 
• Mồi che khuất (Masked priming) liên quan đến một phần của kích thích ban đầu bị che khuất theo một cách nào đó, chẳng hạn như dấu băm (trên thịt bò). Mặc dù không nhìn thấy toàn bộ kích thích, nhưng nó vẫn gợi lên một phản ứng.

Quá trình mồi

Các nhà tâm lý học tin rằng các đơn vị (hoặc các đoạn) thông tin được lưu trữ trong trí nhớ dài hạn. Việc kích hoạt các đoạn này có thể được tăng hoặc giảm theo nhiều cách khác nhau. Khi sự kích hoạt của một số đơn vị thông tin được tăng lên, những ký ức này trở nên dễ dàng truy cập hơn. Khi giảm kích hoạt, thông tin sẽ ít có khả năng được truy xuất từ ​​bộ nhớ hơn.

Mồi gợi ý rằng một số đoạn thông tin nhất định có xu hướng được kích hoạt đồng thời. Bằng cách kích hoạt một số đơn vị thông tin, các đơn vị liên quan hoặc được kết nối cũng trở nên hoạt động.

Vì vậy, tại sao việc khiến cho các đoạn liên quan trở nên kích hoạt và dễ truy cập hơn sẽ hữu ích? Trong nhiều trường hợp, việc có thể đưa thông tin liên quan vào bộ nhớ nhanh hơn có thể giúp mọi người phản hồi nhanh hơn khi có nhu cầu.

Ví dụ: các đoạn thông tin liên quan đến mưa bão và những con đường trơn trượt có thể được liên kết chặt chẽ trong bộ nhớ. Khi bạn thấy trời mưa, bạn cũng có thể nhớ đến những ký ức về tình trạng đường trơn trượt. Bởi vì tâm trí của bạn đã chuẩn bị sẵn sàng để nghĩ về thông tin này, bạn có thể có khả năng suy nghĩ nhanh và phản ứng nhanh hơn khi gặp một đoạn đường ẩm ướt, nguy hiểm trên đường đi làm về.

Tác động trong thế giới thực

Mồi đã được quan sát theo nhiều cách khác nhau trong các phòng nghiên cứu tâm lý học , nhưng nó thực sự có tác động gì trong thế giới thực?

Cách bạn cảm nhận thế giới

Hiện tượng lan truyền Yanny / Laurel năm 2018 là một ví dụ cho thấy mồi có thể ảnh hưởng đến cách bạn cảm nhận thông tin như thế nào. Một mẫu âm thanh không rõ ràng đã được một người dùng trực tuyến tải lên và hỏi xem mọi người đã nghe gì.

Một số người nghe rõ ràng "Yanny", trong khi những người khác nghe rõ "Laurel." Một số người thậm chí còn báo cáo rằng họ có thể chuyển đổi qua lại giữa những từ họ đã nghe.

Do sự mơ hồ về âm thanh, các nhà tâm lý học khuyên mọi người nên dựa vào hiệu ứng mồi để giúp xác định những gì họ có khả năng nghe thấy hơn.

Nghiên cứu cho thấy rằng chúng ta không nghe thấy bằng cách phân tích các tần số của tiếng ồn mà nhập tai của chúng tôi và sau đó xác định những từ mà các tần số này hình thành.

Thực chất, chúng ta đã sử dụng những gì được gọi là  “quá trình xử lý từ trên xuống”. Bộ não của chúng ta đầu tiên nhận ra một số âm thanh như giọng nói. Sau đó, bộ não của chúng ta sử dụng các dấu hiệu ngữ cảnh để giải thích ý nghĩa của những âm thanh lời nói này. 

Điều này có thể giúp giải thích tại sao mọi người thường hiểu sai lời bài hát. Khi âm thanh không rõ ràng, não của bạn sẽ lấp đầy thông tin bị thiếu một cách tốt nhất có thể. Hiệu ứng mồi sau đó có thể phát huy tác dụng. Nếu bạn có khả năng diễn giải lời bài hát theo một cách cụ thể, bạn sẽ có nhiều khả năng nghe được nó theo một cách nhất định dựa trên phần mồi trước đó.

Khi nói đến việc nghe Yanny hoặc Laurel, chỉ cần nhận thức được bản chất của đoạn âm thanh lan truyền là bạn có thể nghe nó chỉ là Yanny hoặc chỉ là Laurel. Thực tế là những người đã nghe đoạn clip đã mong đợi được nghe Yanny hoặc Laurel khiến họ phải nghe một trong hai từ đó hơn là một từ khác.

Trong trường hợp này, các yếu tố liên quan đến chất lượng âm thanh và khả năng nghe cũng đóng một vai trò nhất định. Những người trẻ hơn bị tổn thương thính giác do tuổi tác ít có khả năng nghe thấy "Yanny" hơn vì tai của họ có khả năng phát hiện tốt hơn các âm thanh có tần số cao hơn. Những người đã nghe Laurel có xu hướng chỉ nghe thấy những âm thanh có tần số thấp hơn. 

Cách bạn cư xử

Trong một nghiên cứu, các nhà nghiên cứu đã mồi trước những người tham gia bằng những từ thường gắn với định kiến ​​về người cao tuổi. Khi rời khỏi gian hàng thử nghiệm, những người đã được nói trước với các từ liên quan đến người lớn tuổi có nhiều khả năng đi chậm hơn những người tham gia không được nói trước.

Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí “Aging and Mental Health” (Lão hoá và Sức khỏe tinh thần) cho thấy rằng những người tham gia có định kiến ​​tiêu cực về lão hóa cũng dẫn đến những tác động tiêu cực hơn đến hành vi và đánh giá bản thân. Những người tham gia mồi nhử về những định kiến ​​tiêu cực về lão hóa này dẫn đến việc cảm giác cô đơn hơn và tần suất tìm kiếm sự giúp đỡ cũng tăng lên. 

Nói cách khác, việc nghĩ đến những định kiến ​​về việc người cao tuổi cô đơn và không nơi nương tựa thực sự khiến mọi người cảm thấy cô đơn hơn và hành động một cách bất lực hơn.

Các nhà nghiên cứu cho rằng việc tiếp xúc với những định kiến ​​liên quan đến tuổi tác như vậy có thể dẫn đến gia tăng sự phụ thuộc và tự đánh giá thấp hơn về khả năng và hoạt động ở những người lớn tuổi.

Một nghiên cứu thứ ba, cũng về “Aging and Memory” (Lão hoá và Trí nhớ), đã mồi những người lớn từ 55 tuổi trở lên những thông điệp tiêu cực hoặc tích cực về lão hóa. Sau đó, họ yêu cầu những người tham gia nhớ lại một danh sách gồm 30 từ. Những người trưởng thành bị dính vào các thông điệp tiêu cực có hiệu suất trí nhớ kém hơn những người nhận được các thông điệp tích cực.

Cách bạn học

Giáo viên và nhà giáo dục cũng có thể sử dụng mồi như một công cụ học tập. Một số sinh viên thực hiện tốt hơn khi họ biết những gì họ có thể mong đợi. Việc tiếp cận tài liệu mới đôi khi có thể khiến học sinh sợ hãi, nhưng việc khuyến khích (mồi) học sinh bằng cách trình bày ý kiến trước khi bài học được đưa ra có thể hữu ích.

Mồi thường được sử dụng như một biện pháp can thiệp giáo dục cho một vài học sinh nhất định có khuyết tật về khả năng học tập. Một tài liệu mới được cung cấp trước khi được giảng dạy, cho phép học sinh trở nên thoải mái với nó.

Ví dụ, học sinh có thể được phép "xem trước" sách hoặc tài liệu sẽ được sử dụng như một phần của bài học. Vì các em đã nắm rõ thông tin và tài liệu nên các em có thể chú ý hơn trong giờ học thực tế.

Lời nhắn lời từ VeryWell

Trong khi mồi diễn ra bên ngoài nhận thức, hiện tượng tâm lý này có thể đóng một vai trò quan trọng trong cuộc sống hàng ngày của bạn. Từ việc ảnh hưởng đến cách bạn diễn giải thông tin đến hành vi của mình, mồi có thể đóng một phần trong nhận thức, cảm xúc và hành động của bạn.

Viết bởi Kendra Cherry và Kiểm định bởi Emily Swaim