Khi thế giới trở nên suy thoái từ nửa đầu năm 2020, nhiều người trong chúng ta không còn phải làm việc cật lực, cảm thấy khá may mắn khi không bị mắc Covid-19, và đã có nhiều thời gian rảnh để đọc sách hơn bình thường. Thay đổi bất ngờ này đã tạo ra nhiều khoảng thời gian để nhìn lại tình trạng thế giới - nơi loài người chúng ta đang sống. Sophie Roell, biên tập viên của Five Books, sẽ giới thiệu cho chúng ta những cuốn sách phi hư cấu hay nhất năm 2020 vừa qua, theo ý kiến cá nhân của cô.

Khẩu vị đọc sách là một thứ mang tính cá nhân khiến choa tôi khá cân nhắc khi giới thiệu bất cứ cuốn sách nào, nhưng thay vì đi phỏng vấn mọi người từ tuần này qua tuần khác, tôi nghĩ sẽ công bằng hơn nếu đặt bản thân mình lên trước ít nhất một lần trong một năm. Với tôi, sách phi hư cấu là một cách tốt để học hỏi về thế giới bên ngoài, vì vậy dưới đây là những cuốn sách đã giúp tôi nhìn lại thế giới một cách tổng thể và chỗ đứng của bản thân tôi trong thế giới trong năm 2020 vừa qua.

How to live a good live là một quyển sách tuyệt vời. Tôi cá là bất cứ ai cũng sẽ bắt tay làm một điều gì đó khác biệt trong cuộc sống của họ sau khi đọc quyển sách này. Cuốn sách gồm 15 chương, mỗi chương là một vấn đề triết học khác nhau, được chấp bút bởi những chuyên gia đứng đầu trong việc tìm hiểu các vấn đề đó. Nó trải dài từ “triết học phương Đông” (Phật giáo, Nho giáo, Đạo giáo) đến “triết học phương Tây” (Chủ nghĩa Aristotle, Chủ nghĩa khắc kỷ, Chủ nghĩa sử thi) qua những tôn giáo truyền thống (Ấn Độ giáo, Do Thái giáo, Kitô giáo, Hồi giáo, Các vấn đề đạo đức) và cả “triết học hiện đại” (Chủ nghĩa hiện sinh, Chủ nghĩa thực dụng, Lòng vị tha hiệu quả, Chủ nghĩa nhân văn). Đây là một bản tóm tắt tuyệt vời hội tụ đủ sự khôn ngoan của loài người chỉ trong một cuốn sách chưa đầy 300 trang. Bạn có thể thỉnh thoảng đọc một chút bất cứ khi nào có tâm trạng. Ngoài ra, nó được viết bởi các học giả, vì vậy mặc dù đây rõ ràng là những bản tóm tắt, nhưng không có lời khuyên nào được đưa ra, về cách [một loại triết học nào] có thể thay đổi cuộc sống của bạn. Mặc dù vậy, tôi hy vọng một số người trong số các bạn có thể làm được.

Transcendence là cuốn sách khoa học yêu thích nhất của tôi trong năm nay. Tôi nghiên cứu về sử học tại UK và được học về thời điểm và cách thức vương triều Tudor lên nắm quyền, nhưng chưa bao giờ biết cách thức và thời điểm loài người được hình thành, điều đó đồng nghĩa, là một người lớn, thông tin đó có vẻ hữu ích hơn trong kho tàng kiến thức sử học. Gaia Vince là một nhà khoa học, và đây quả thật là một bản tóm tắt tuyệt vời về toàn bộ lịch sử loài người, bắt đầu từ vụ nổ Big Bang (như khi cô ấy chỉ ra rằng “Mã gen di truyền trong mỗi chúng ta đều là một câu chuyện dài về những sự kết hợp vật lý, hóa học và địa lý”). Nó là một cuốn biên niên sử hào hùng kể từ khi ta bắt đầu biết sử dụng lửa, khi ta bắt đầu sáng tạo ra ngôn ngữ, quy chuẩn về cái đẹp, và cách ta bắt đầu biết đong đếm thời gian. Cô ấy dự đoán về việc loài người rồi sẽ tiến hóa ra sao, và khi quyển sách đi đến hồi kết, nó sẽ kết thúc một cách gợi mở hết sức nhẹ nhàng, dễ chịu. Quyển sách sẽ khá khó hiểu – bởi có nhiều cách kiến thức khoa học bổ trợ cho nó nhưng sẽ dễ hình dung hơn từ câu chuyện đầu mỗi quyển sách. Tôi đã đọc xong nó và bước tiếp theo, điều tôi sẽ làm vào những ngày nghỉ tới, là sử dụng một số kiến thức tôi đã gạch đầu dòng trong sách, và lập thời gian biểu để bắt đầu tìm hiểu sâu hơn về chúng, để lấp đầy những chỗ trống trong mảng kiến thức sử học của mình.

Một cuốn sách tôi cũng vô cùng thích thú trong năm nay đó là Quantum Reality viết bởi Jim Baggott, một nhà văn khoa học phổ thông bị ám ảnh bởi vật lý lượng tử, người có những giải thích tuyệt vời về các hiện tượng vật lý, cùng với cuốn sách The World According to Physics của Jim Al-Khalili. Ngoài ra, tôi cũng khá thích thú với A Series of Fortunate Events của nhà sinh vật học Sean Carroll, một cuốn sách hài hước (khi mở đầu bằng câu châm ngôn của Stephen Colbert) kể về cách hàng ngàn những cơ hội xảy ra trong cuộc sống chúng ta một cách khát quát và cụ thể. Tôi cũng rất thích đọc Naturalist, một chuyển thể đồ họa hồi ký của nhà sinh vật học người Mỹ EO Wilson.

Khi suy thoái bắt đầu vào tháng 3 năm 2020 ở Anh, cuối cùng tôi đã ngồi được xuống ghế sofa để đọc một cuốn sách từ lâu đã nằm trong danh sách đọc phi hư cấu của tôi: The Interesting Narrative of the Life của Olaudah Equiano. Tôi thích đọc các nguồn chính thống (nhiều trong số đó có sẵn dưới dạng sách điện tử miễn phí) và đây là cuốn sách được viết vào thế kỷ 18 bởi một người đàn ông đã bị bắt cóc từ châu Phi và bán làm nô lệ. Tôi đã hoàn toàn bị mê hoặc. Tôi vốn là một độc giả hơi bị cuồng nhiệt và từ đó tôi bắt tay vào đọc thêm nhiều câu chuyện kể về nô lệ, mặc dù cuối cùng tôi đã dừng lại khi vào một đêm khuya, ngồi trên giường và chuẩn bị bắt đầu cuốn tự truyện Frederick Douglass thứ hai, chồng tôi gợi ý rằng một cuốn có lẽ thế là đủ rồi.

Trong số những cuốn sách được xuất bản vào năm 2020 về lịch sử của chế độ nô lệ, có hai cuốn thu hút sự chú ý của tôi. Một là Slavery and Bristol, được gửi đến cho tôi bởi New Room, một tổ chức từ thiện Giám lý. Như tiêu đề cho thấy, cuốn sách này nói về chế độ nô lệ và Bristol và tác giả không ngừng vạch ra mọi mối liên hệ giữa đối tượng này. “Buôn bán nô lệ được gọi là buôn bán Guinea. Một trong những con phố của Bristol đã được đặt tên là phố Guinea để tưởng nhớ sự kiện này. " Chúng ta biết rằng từ năm 1730 đến năm 1746, các thương gia Bristol chịu trách nhiệm tổ chức 40% các chuyến đi của người Anh đến châu Phi, và tổng thể chịu trách nhiệm giao thương cho khoảng nửa triệu người. Mặc dù đây là một quá trình phức tạp, nhưng tác giả sẽ điểm qua những điều cần được đặc biệt lưu ý và điều này không quá nhiều, điều tra xem liệu bạn có phải là một người buôn bán nô lệ hay chỉ sử dụng chế độ nô lệ để làm giàu trong một số lĩnh vực khác. Ông bắt đầu với một cuộc khảo sát nhanh về giai đoạn trước thế kỷ 18 và kéo dài đến năm 2020 và việc lật đổ bức tượng Edward Colston. Cuốn sách có hình ảnh minh họa tuyệt vời và câu trích dẫn gợi mở cho người đọc. Tôi mới chỉ đến Bristol hai lần và không có mối liên hệ nào với bản thân thành phố, nhưng sự kết hợp của quá trình tìm hiểu lịch sử, với đánh giá rất chính xác về mối liên hệ của một địa phương cụ thể với lịch sử đó,  khiến cuốn sách trở nên hấp dẫn.

Cuốn sách khác, lọt vào danh sách rút gọn cho Giải thưởng Baillie Gifford năm 2020 cho Sách phi hư cấu, là Black Spartacus, tiểu sử của Toussaint Louverture thuộc về nhà sử học Oxford Sudhir Hazareesingh, kể về cuộc cách mạng thành công đầu tiên của những người nô lệ chống lại một thế lực đế quốc (Pháp) ở nơi ngày nay là đất nước Haiti.

Với tư cách là biên tập viên của Five Books, tôi có quyền truy cập vào Google Analytics và biết được những gì mọi người thích và không thích đọc. Nghịch lý là trong khi lịch sử quân sự và chiến lược quân sự là những chủ đề phổ biến, thì chiến tranh lại không. Thật là buồn cười khi tôi bắt đầu đọc cuốn sách mới nhất của nhà sử học Canada Margaret MacMillan, cô ấy cũng đưa ra nhận xét tương tự. Để thu hút học sinh, cô được khuyến khích thay đổi một khóa học cô đang dạy về “chiến tranh và xã hội” thành “lịch sử hòa bình”. War: How Conflict Shaped Us là một cuốn sách được biên soạn từ các Bài giảng Reith của cô,  có nội dung điều tra các khía cạnh khác nhau của con người và mối quan hệ của nó với chiến tranh. Như người ta mong đợi từ một cuốn sách dựa trên các bài giảng, đó là một cuốn sách để đọc lướt và nhìn chung có bố cục tốt, nhưng vẫn còn thiếu một vài chi tiết để khiến độc giả hài lòng. Nhưng Margaret MacMillan là một nhà sử học hàng đầu, một chuyên gia về Chiến tranh thế giới thứ nhất, và thật tuyệt khi được xem xét một chủ đề phê bình như vậy, chỉ ra những nghịch lý và mâu thuẫn của chiến tranh trong quá trình nó nổ ra. Đó là một cuốn sách đáng để đọc lại và ghi chú lại.

Trong khi về chủ đề chiến tranh, một cuốn sách khác trong số những cuốn sách phải đọc của tôi cho năm 2020 là Missionaries (Người truyền giáo) của Phil Klay, tác phẩm được biên tập viên người Mỹ Eve Gerber đánh giá cao. Đó là một cuốn tiểu thuyết về các cựu chiến binh Hoa Kỳ ở Iraq và Afghanistan đã tham gia chiến đấu ở Colombia. Klay là một cựu binh của Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ và tiểu thuyết dường như là một trong số ít những cách mà các cựu binh dường như có thể viết trực tiếp về kinh nghiệm của họ, vì vậy, chà, tôi có vẻ như đang lừa dối các bạn và cố đưa nó vào đây dưới dạng hư cấu.

A World Without Work của Daniel Susskind được xuất bản vào tháng 1 năm 2020, trước khi Covid-19 thực sự bùng phát, nhưng đại dịch toàn cầu đã đưa thế giới mà cuốn sách mô tả đến gần hơn vô cùng. Susskind là một nhà kinh tế học tại Oxford, điều đó có nghĩa là ông ấy giỏi giải thích kinh tế học bằng các từ ngữ thay vì các phương trình và đó là điều mà cuốn sách này cố gắng thực hiện. Ông đi vào lịch sử kinh tế và đưa ra mối quan hệ giữa công nghệ và việc làm đã tồn tại trong quá khứ. Tuy nhiên, theo tôi hiểu, tương lai có thể sẽ khác với quá khứ và robot thực sự sẽ thay thế chúng ta. Vì lý do đó, chúng ta cần phải xem xét những quá trình như Thu nhập cơ bản chung (UBI - Universal basic income) để cung cấp cho mọi người các nguồn hỗ trợ tài chính, nhưng xa hơn nữa, là những nguồn ý nghĩa trong cuộc sống ngoài công việc. 

Tôi muốn đưa vào đây một cuốn sách được viết về cái mà có thể được gọi là tình trạng của thế giới ngày nay. Tại Hoa Kỳ, Vương quốc Anh, Ấn Độ, Brazil — các nhà lãnh đạo trên thế giới đã lên nắm quyền bằng cách đưa ra những thông điệp mang tính dân tộc, bài ngoại. Tại sao? Cuốn sách của Anne Applebaum là trải nghiệm cá nhân của cô về xu hướng này, với tư cách là một nhà báo và tác giả người Mỹ đã dành nhiều thời gian ở Ba Lan (trong số những nơi khác). Điều hấp dẫn là làm thế nào mà một sự kiện ngẫu nhiên, một vụ tai nạn máy bay giết chết thủ tướng Ba Lan Lech Kaczyński vào năm 2010, dường như đã kích hoạt sự điên rồ và các thuyết âm mưu xảy ra sau đó, một số trong số đó đã nhắm vào chính Applebaum. Ở Anh, đó là Brexit, và một lần nữa, có một mối liên hệ cá nhân. Applebaum biết thủ tướng Anh Boris Johnson, vì chồng bà là người cùng thời với ông ở Oxford (cả hai đều là thành viên của Bullingdon, một câu lạc bộ ăn uống dành cho nam giới). Applebaum ghi lại cách Johnson về cơ bản đã gia nhập EU bởi vì nó đã đi xuống rất tốt khi anh ấy là một nhà báo ở Brussels và đã tiếp tục theo đuổi nó một cách ngẫu nhiên kể từ đó vì những lý do cơ hội. Có rất nhiều điều để suy nghĩ sau khi đọc cuốn sách này và nó không đưa ra bất kỳ câu trả lời dễ dàng nào.

Cuối cùng, với tư cách là biên tập viên của Five Books, tôi rất tin tưởng vào một số giải thưởng sách có hệ thống qua hàng trăm cuốn sách và chọn ra cuốn sách hay nhất của năm như một cách khách quan hơn để có được những cuốn sách phi hư cấu hay nhất năm 2020. Tôi đặc biệt muốn nhấn mạnh Giải thưởng Nayef Al-Rodhan của Học viện Anh, được đặt tên theo nhà tài trợ của giải thưởng, thực sự có một bản danh sách rút gọn tuyệt vời trong năm nay, bao gồm một cuốn sách về Lakota America với một tầm nhìn khác về những gì có thể đã xảy ra ở Hoa Kỳ. Trong khi đó, Giải thưởng Baillie Gifford cho Sách phi hư cấu là một cách tiếp cận ít học thuật hơn, và kẻ chiến thắng năm nay là cuốn sách The Beatles của Craig Brown, một nhà văn xuất sắc và khá thú vị. Cuối cùng là Financial Times, cũng có một giải thưởng sách, trong đó McKinsey là nhà tài trợ. Đa phần giải thưởng này được cho là ban tặng cho các đầu sách về sách kinh doanh, nhưng trên thực tế lại thiên về sách phi hư cấu với chủ đề về thế giới. Ví dụ: danh sách rút gọn của năm nay bao gồm Deaths of Despair của các nhà kinh tế Anne Case và Angus Deaton, về tỷ lệ tử vong gia tăng ở những người da trắng không có trình độ đại học ở Hoa Kỳ. Chúng tôi đã phỏng vấn Biên tập viên Andrew Hill của FT Management về danh sách rút gọn, nhưng tôi cũng đã mua sách sau khi xem danh sách dài của nó: bao gồm một cuốn về Samsung, mà tôi hiện đang để cạnh giường và hai cuốn về Mohammed bin Salman, 35 tuổi. Thái tử Ả Rập Xê Út-tuổi, người nổi tiếng quốc tế sau khi nhà báo Ả Rập Xê Út bất đồng chính kiến ​​Jamal Khashoggi bị chặt thành từng mảnh trong lãnh sự quán nước này ở Thổ Nhĩ Kỳ.

Link bài gốc: The Best Nonfiction Books of 2020

Dịch giả: Bùi Thị Diệu Linh - ToMo - Learn Something New

(*) Bản quyền bài dịch thuộc về ToMo. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả và nguồn là "Dịch Giả: Bùi Thị Diệu Linh - Nguồn: ToMo - Learn Something New". Các bài viết trích nguồn không đầy đủ, ví dụ: "Theo ToMo" hoặc khác đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.

(**) Follow Facebook ToMo - Learn Something New để đọc các bài dịch khác và cập nhật thông tin bổ ích hằng ngày.

(***) Trở thành Tình nguyện viên, Thực tập sinh Part-time tại ToMo để rèn luyện ngoại ngữ và đóng góp tri thức cho cộng đồng tại: http://bit.ly/ToMo-hiring.