Vấn đề khí hậu có thể là của toàn thế giới, nhưng không phải toàn thế giới đều gánh chịu hậu quả như nhau. Phụ nữ và trẻ em là những đối tượng gánh hậu quả nặng nề nhất.

Biến đổi khí hậu làm trầm trọng hơn những vấn đề và sự bất công vốn có. Phụ nữ và trẻ em vốn đã phải vật lộn với sự bất bình đẳng giới, nhưng Liên Hợp Quốc đã chỉ ra rằng sự bất bình đẳng ấy sẽ còn tệ hơn khi điều kiện thời tiết cực đoan tác động đến cộng đồng của họ: bạo lực gia đình, các bé gái không được đến trường, nạn tảo hôn với bé gái; phụ nữ và các bé gái khi bị ép rời khỏi nhà sẽ có nguy cơ cao trở thành nạn nhân của tội phạm tình dục và buôn người.

Selwin Hart - Cố vấn đặc biệt của Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc, chịu trách nhiệm về Climate Action and Just Transition (tạm dịch: Hành động Khí hậu và Chuyển đổi công bằng) - đã phát biểu với CNN rằng “Khi xem xét rằng ai là người bị ảnh hưởng nhiều nhất, phải hứng chịu nhiều nhất, câu trả lời thường là phụ nữ - phụ nữ ở những quốc gia nghèo và dễ chịu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu. Tuy vậy, những chính sách và chiến lược hiện tại lại đang chưa hướng đến giải quyết khó khăn nói trên của phụ nữ.”

Để khám phá sự liên hệ phức tạp của giới tính và biến đổi khí hậu, CNN đã cùng làm việc với 7 nữ phóng viên ảnh tác nghiệp tại 7 quốc gia còn nghèo ở khu vực Nam bán cầu, ghi chép về những khó khăn mà phụ nữ cũng như các bé gái tại đây gặp phải.

Dự án hình ảnh này cho chúng ta một cái nhìn thoáng qua về cách mà biến đổi khí hậu do con người gây ra lại làm đảo lộn cuộc sống của chính con người như thế nào, cũng như cách mà con người đối phó lại chúng. Mỗi hình ảnh chất chứa nỗi thống khổ và sự đấu tranh của con người, chống lại sự biến đổi khí hậu thất thường, với mong muốn có một cuộc sống tốt hơn.

Khủng hoảng giáo dục của trẻ em gái tại Nigeria

Theo UNICEF, có hơn 10 triệu đứa trẻ trong độ tuổi 5-14 tuổi không được đến trường tại Nigeria. Với trẻ em gái, con số này còn thê thảm hơn: có hơn một nửa số trẻ em gái không được đi học tại các bang thuộc khu vực phía Đông Bắc và Tây Bắc của Nigeria.

Theo cơ quan Liên Hợp Quốc, khủng hoảng giáo dục này xảy ra do nhiều yếu tố, từ nghèo đói, địa lý và phân biệt giới tính. Nhưng có lẽ cuộc khủng hoảng khí hậu lại là bối cảnh chung của những yếu tổ nhỏ lẻ nói trên.

Không chỉ ngày càng nóng hơn và khô hơn, Nigeria còn phải hứng trận lũ quét và sạt lở đất ngày càng nghiêm trọng hơn. Những thảm họa khí hậu này khiến trẻ em không thể đi đến trường, cũng như không thể học tập trong một môi trường an toàn được. Những cộng đồng phải gánh chịu những thảm họa nói trên đôi lúc sẽ phải dựa vào con cái để hỗ trợ gia đình hoặc cho con cái đi làm kiếm tiền để đỡ đần gánh nặng. Và con gái trong nhà thường phải giữ vai trò này, trong khi vốn đã không được cho đi học rồi.

Theo ước tính của Viện Brookings, cứ mỗi năm mà số trẻ em gái trung bình được đi học tăng lên, khả năng chống chịu trước thảm họa khí hậu của quốc gia đó sẽ được cải thiện lên 3.2, dựa vào chỉ số đo sự tổn thương của một quốc gia trước thảm họa khí hậu.

Đã có rất nhiều nỗ lực nhằm hỗ trợ việc học tập của bé gái, cũng như trang bị cho chúng những nguồn lực cần thiết để thích ứng với khí hậu đang biến đổi ngày càng nhanh. The Center for Girls’ Education (tạm dịch: Trung tâm vì Giáo dục của Trẻ em gái), tọa lạc tại phía bắc thành phố Zaria của Nigeria, đã có nhiều chương trình hỗ trợ các bé gái được tiếp tục đến trường, cũng như có nhiều buổi tập luyện đối phó với tình huống thời tiết cực đoan.

Habiha Mohammed - giám đốc trung tâm đã phát biểu rằng “Việc giáo dục các bé gái về biến đổi khí hậu và cách khắc phục nó là một giải pháp lâu dài, giúp các bé gái có thể tự cứu lấy bản thân trong các tình huống xấu, thậm chí có thể giúp các bé chuẩn bị trước khi thảm họa xảy ra.”

An ninh lương thực tại Brazil

Rừng mưa nhiệt đới Amazon là bể chứa các-bon quan trọng của thế giới, hấp thụ một lượng lớn khí CO2 trong khi không thải ra bao nhiêu. Nhưng khủng hoảng khí hậu cũng như nạn chặt phá rừng vì nông nghiệp nói chung và chăn nuôi nói riêng đã tàn phá nặng nề rừng Amazon, thậm chí có thể đẩy khu vực này vượt quá ngưỡng có thể hồi phục được.

Tại khu vực Đông Bắc Brazil, một nhóm phụ nữ sinh sống ở lưu vực sông Amazon đang phải đối diện với sự “bóc lột” của các tập đoàn lớn với khu vực rừng ở đây. CNN đã liên hệ với gần 60 phụ nữ sinh sống bằng nghề thu thập quả của cây cọ Babassu - một loại cọ bản địa, và họ cho biết các tập đoàn nông nghiệp lớn vẫn đang đốn hạ rất nhiều cây cọ, hạn chế họ thu hoạch quả và đe dọa tới kế sinh nhai của họ.

Hơn 2000 phụ nữ đã tụ họp lại và thành lập Phong trào Babassu Coconut Breakers (tạm dịch: phong trào của những người đập dừa Babassu) nhằm bảo vệ và đảm bảo quyền tiếp cận rừng cọ Babassu của họ.

Một thành viên của phong trào đã chia sẻ với CNN rằng đây không chỉ là trận chiến bảo vệ quyền an ninh lương thực của mỗi họ mà còn là cuộc chiến vì bình đẳng giới, với hy vọng nó sẽ giúp họ tăng cường nông nghiệp bền vững và bảo vệ khu rừng vô cùng quan trọng này.

Nạn buôn người tại Phi-líp-pin

Một trong những cách tệ nhất mà khủng hoảng khí hậu có thể làm gia tăng sự bất bình đẳng giới là việc dễ dàng trở thành nạn nhân của xâm hại tình dục và buôn người.

Theo một bài báo cáo vào năm 2022 của Cơ quan Phòng chống ma tuý và tội phạm của Liên hợp quốc, khủng hoảng khí hậu làm con người mất đi kế sinh nhai, rơi vào cảnh nghèo đói và buộc họ phải rời khỏi nơi cư trú và cộng đồng vốn có - với phụ nữ và các bé gái, điều này còn làm gia tăng nguy cơ trở thành nạn nhân của tội phạm tình dục. Kẻ xấu thường nhắm tới phụ nữ và các bé gái bị chuyển đến sống ở những khu vực lạ lẫm, hoặc bị ép vào những khu tạm lánh và trại tập trung chật ních người lạ.

Tại Phi-líp-pin, Liên Hợp Quốc đã phát hiện tỉ lệ buôn người tại đây đã tăng lên kể từ sau siêu bão Haiyan năm 2013 - cơn bão cướp đi sinh mạng của 6000 và tàn phá nơi cư trú của 4.4 triệu người khác. 

Các nhà khoa học đã dự đoán rằng trong những thập kỷ tới, tần suất của những cơn siêu bão sẽ tăng đáng kể, tăng hơn gấp đôi tại hầu hết các vùng trên thế giới vào năm 2025.

Phi-líp-pin có rất nhiều tổ chức với sứ mệnh tiêu diệt hoàn toàn nạn buôn người. Quỹ People's Recovery Empowerment Development Assistance (PREDA) (tạm dịch: Quỹ hỗ trợ Phục hồi, Cổ vũ và Phát triển cộng đồng) là một tổ chức như vậy. Quỹ này đã hỗ trợ giải thoát phụ nữ và các bé gái khỏi các nhà thổ và những tay buôn người, cũng như cung cấp nơi tạm lánh cho những người sống sót sau các thảm họa.

Sức khỏe sản phụ tại Pakistan

Phụ nữ có thai dễ bị tổn thương bởi biến đổi khí hậu, đặc biệt là nắng nóng. Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy mối liên hệ giữa các đợt sóng nhiệt và các vấn đề thai sản, như là sinh non, thai lưu, và trẻ sinh ra bị nhẹ cân.

Theo phân tích từ 70 bài nghiên cứu trên Tạp chí Y học Vương quốc Anh vào năm 2020, cứ mỗi 1oC tăng lên, tỷ lệ sinh non và thai lưu cũng tăng lên khoảng 5%.

Thành phố Jacobabad, nằm trong tỉnh Sindh thuộc khu vực Đông Nam Pakistan, là một trong những thành phố nóng nhất trên thế giới. Vào năm 2022, tỉnh Sindh ghi nhận một đợt sóng nhiệt với nhiệt độ cao ngất ngưởng 50oC (tương đương 122oF).

Theo một bài báo cáo vừa được công bố trong năm nay, phụ nữ mang thai vào thời gian nói trên chia sẻ với nhóm nghiên cứu đến từ tổ chức phi lợi nhuận vì sức khỏe sản phụ White Ribbon Alliance rằng họ gặp các vấn đề về sức khỏe như ngất, ốm đau, mất khẩu vị và thiếu nước.

Nhiều sản phụ vẫn buộc phải làm việc vì hoàn cảnh, và thường xuyên phải làm việc ngoài trời dưới cái nóng mà không được nghỉ ngơi đầy đủ. Điều này khiến cơ thể sản phụ phải chịu thêm gánh nặng khác ngoài việc mang thai.

Kể cả sau khi sinh con, nhiều sản phụ cho biết họ vẫn gặp các vấn đề về cho con bú trong cái nóng thiêu đốt này, cũng như lo lắng cho sức khỏe của em bé mới sinh khi phải sống trong những căn nhà ngột ngạt, không có quạt hay dụng cụ gì để làm mát. Họ yêu cầu hỗ trợ tài chính và quyền tiếp cận với pin năng lượng mặt trời để cung cấp điện cho quạt.

Sự di cư tại Guatemala

Guatemala là một trong những quốc gia dễ bị tổn thương bởi khí hậu nhất thế giới. Mùa mưa, vốn thường bắt đầu từ tháng 5, nay lại bắt đầu trễ hơn nhiều. Và mưa gió cũng gây nhiều thiệt hại đối với người dân Guatemala.

Ảnh hưởng đối với người làm nghề trồng trọt ở Guatemala, đặc biệt là ở vùng cao nguyên phía Tây, là vô cùng thê thảm. Họ mất đi vụ mùa lẫn kế sinh nhai, vì vậy họ buộc phải dời sang vùng khác, thậm chí là cả quốc gia khác để sinh tồn.

Những người phụ nữ sống tại những khu vực như thế này phải chịu gánh nặng hơn cả; nhiều người trong đó không được ăn học đầy đủ cũng như thiếu thốn về tài chính và địa vị xã hội. Những người di cư đi nơi khác chủ yếu là đàn ông, vì thế phụ nữ phải ở lại khu vực chịu ảnh hưởng bởi khí hậu và gồng gánh 2 gánh nặng: vừa phải chăm lo cho nhà cửa và con cái, vừa phải có nguồn thu tạm thời cho đến khi chồng gửi tiền về.

Theo một báo cáo vào năm 2020 của Viện Economics and Peace tại Sydney (tạm dịch: Viện nghiên cứu về Kinh tế và Hạnh phúc), khủng hoảng khí hậu toàn cầu có thể ép 1,2 tỷ người rời khỏi nơi ở của mình vào năm 2050.

Tuy gặp nhiều khó khăn trong việc chỉ ra mối liên hệ giữa di cư và biến đổi khí hậu tại Guatemala (do thiếu dữ liệu cũng như ngầm hiểu rằng di cư có nhiều yếu tố khác tác động), nhiều chuyên gia vẫn cho rằng biến đổi khí hậu vẫn là một yếu tố then chốt gây ra sự di cư như hiện nay.

Những tổ chức phi lợi nhuận như Foundation for Ecodevelopment and Conservation (tạm dịch: Tổ chức Bảo tồn và Phát triển Sinh thái học) đang nỗ lực giảm nhẹ gánh nặng bằng cách đầu tư hỗ trợ phụ nữ và trẻ em gái tại các cộng đồng bị cô lập tại Guatemala. Các tổ chức cũng tài trợ cho giáo dục và đào tạo lãnh đạo cho phụ nữ và trẻ em gái ở những vùng này, dạy cho họ những kỹ năng như nông lâm nghiệp kết hợp.

Nạn tảo hôn ở Bangladesh

Theo tổ chức phi lợi nhuận vì nhân quyền Save the Children (tạm dịch: Cứu lấy những đứa trẻ), Bangladesh là một trong những “điểm nóng” về quyền của trẻ em gái cũng như là nước có tỷ lệ trẻ em gái trở thành nạn nhân của tảo hôn và biến đổi khí hậu cao nhất trên thế giới.

Bangladesh - một quốc gia có độ cao thấp hơn so với mực nước biển - vô cùng nhạy cảm với khủng hoảng khí hậu. Vì ảnh hưởng của điều kiện thời tiết cực đoan, con người dần rơi vào cái đói nghèo và các gia đình cần tìm cách làm nhẹ đi gánh nặng tài chính, Save the Children cho biết tình hình này sẽ tăng nguy cơ xuất hiện nạn tảo hôn.

Theo tổ chức phi chính phủ Girls Not Brides (tạm dịch: Trẻ em gái không phải là để kết hôn), mỗi năm trên thế giới có 12 triệu bé gái bị bắt kết hôn khi chưa được 18, tức cứ 1 phút trôi qua thì có 23 bé gái bị ép kết hôn.

Marufa Khatun, đến từ thành phố Satkhira ở vùng Tây Nam Bangladesh, đã bị ép phải kết hôn khi mới 11 tuổi do bố mẹ không thể gồng gánh được sau bão và lũ lụt quét qua khu vực của gia đình cô. Giờ đây cô đã 14 tuổi, và là mẹ của một em bé 3 tháng tuổi. Marufa chia sẻ với CNN “Sở dĩ em kết hôn sớm là vì những thảm họa tự nhiên đang xảy ra ngày càng thường xuyên hơn, và cha của em không thể gánh gồng được những thiệt hại nữa.”

Bạo lực giới tại Kenya

Chỉ trong chưa đầy 1 năm, Kenya từ một nước đối diện với hạn hán liên tiếp suốt nhiều năm giờ đây lại phải đối diện với những trận lũ chết người. Theo Ngân hàng Thế giới, tại một quốc gia nơi mà 75% dân số dựa vào trồng trọt như nguồn thu nhập chính, việc thời tiết biến đổi cực đoan như vậy thực sự là một cơn khủng hoảng.

Thời tiết biến đổi cực đoan đã đe dọa an ninh lương thực và gia tăng sự di cư của người dân. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng nó còn là nguyên nhân làm gia tăng bạo lực giới nữa. Dù nguyên nhân của bạo lực giới rất phức tạp và có nhiều khía cạnh, các chuyên gia tin rằng biến đổi khí hậu góp phần làm trầm trọng hơn nguy cơ xảy ra bạo lực giới.

Căng thẳng từ việc mất thu nhập có thể làm trầm trọng thêm bạo lực gia đình. Và trong hoàn cảnh phải đối phó với thiên tai, phụ nữ có thể bị buộc phải tham gia giao dịch tình dục nhằm đổi lại nhu yếu phẩm. Họ có thể còn phải lặn lội một quãng đường dài để lấy thức ăn và nước uống, gia tăng thêm nguy cơ hứng chịu bạo lực.

Theo Liên Hợp Quốc, bạo lực giới là một trong những hành vi vi phạm nhân quyền phổ biến nhất trên thế giới. Ước tính có đến 1 trong 3 phụ nữ phải đối diện với bạo lực trong cuộc đời của họ.

Rất nhiều tổ chức trên thế giới đã nỗ lực nhằm xóa bỏ vòng lặp luẩn quẩn của bạo lực giới. The Coalition on Violence Against Women (tạm dịch: Liên minh chống bạo lực đối với phụ nữ) - một tổ chức phi lợi nhuận tại Kenya - đi đầu trong việc bảo vệ quyền của phụ nữ và trẻ em gái, đồng thời nỗ lực bảo vệ họ khỏi mọi hình thức bạo lực thông qua vận động chính sách và cung cấp các dịch vụ cũng như nguồn lực hỗ trợ.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Tác giả: Rachel Ramirez và Laura Paddison

Link bài gốc: How the climate crisis fuels gender inequality - CNN.com

Dịch giả: Chu Bá Dương - ToMo - Learn Something New 

(*) Bản quyền bài dịch thuộc về ToMo. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả và nguồn là "Dịch Giả: Chu Bá Dương - Nguồn: ToMo - Learn Something New". Các bài viết trích nguồn không đầy đủ, ví dụ: "Theo ToMo" hoặc khác đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.

(**) Follow Facebook ToMo - Learn Something New để đọc các bài dịch khác và cập nhật thông tin bổ ích hằng ngày.