Suy nghĩ trong không gian 3 chiều

"Toàn bộ vấn đề trên thế giới là những kẻ ngu ngốc và cuồng tín luôn luôn tin tưởng ở bản thân mình, còn những người sáng suốt hơn thì lại đầy rẫy những nghi hoặc.” - Bertrand Russell

Chương 7: Chiếc thang tư duy

Tại sao chúng ta lại tin vào những gì chúng ta tin?

Cho đến nay, chúng ta đã nói về rất nhiều ý tưởng khác nhau trong loạt bài này, nhưng một chủ đề phổ biến xuyên suốt là về niềm tin của con người. Niềm tin tạo nên nhận thức của chúng ta về thực tế. Chúng điều khiển hành vi đồng thời định hình những câu chuyện cuộc sống của chúng ta. Lịch sử xảy ra theo cách nó đã làm vì những gì con người tin vào quá khứ, và những gì chúng ta tin ở hiện tại sẽ viết nên câu chuyện về tương lai của chúng ta.

Vì vậy, câu hỏi dưới đây thật sự quan trọng: Tại sao chúng ta lại tin những thứ chúng ta đã từng không tin nữa?

Để tìm ra điều đó, ta phải rèn cách nhận biết suy nghĩ của con người trong không gian ba chiều. Khi bạn đọc xong phần này, bạn sẽ hiểu ý tôi muốn nói là gì.

Còn bây giờ, hãy  làm quen với việc nhìn trong không gian hai chiều. Đó là nhiệm vụ của chúng ta trong chương này.

Quan sát trong không gian hai chiều

Như chúng ta quy ước, Chiều thứ nhất là những điều có trong cuộc sống. Nó là những gì chúng ta thấy, những gì diễn ra trong xã hội, những gì mọi người nói, làm và những gì họ tin tưởng.

Nhìn vào mọi thứ trong một chiều chỉ cho chúng ta thấy được bề nổi của tảng băng chìm. Và khi chúng ta tìm hiểu cuộc sống xung quanh cặn kẽ hơn, chúng ta nhận ra rằng, mọi thứ luôn có một "chiều thứ hai".

Để nhìn được hai chiều, chúng ta sẽ cần sự trợ giúp của chiếc kính X-quang “thần thánh” này:

Nếu không có chiếc kính này, khi nhìn vào một con người, ta sẽ chỉ thấy điều này:

Một người bình thường ở không gian một chiều sẽ trông như thế này. Đó là những gì của một con người, bao gồm tất cả các khía cạnh, từ hành vi, đức tin đến tính cách của họ.

Nhưng khi đeo kính vào, vẫn là con người đó, chúng ta có thể thấy được điều này:

Thế giới loài người sẽ trở nên ít bí ẩn hơn khi chúng ta đeo chúng. Nhờ vào tia X của cặp kính, chúng ta có thể thấy nội tâm bên trong mỗi con người.

Cùng điểm lại thật nhanh nào:

Như những gì chúng ta đã thảo luận trong Chương 1, thế giới động vật là một thế giới gồm các chuỗi mã di truyền, mỗi chuỗi đều tìm kiếm sự bất diệt. Động vật cũng chỉ là vật chứa sinh học mà gen sử dụng làm nơi trung gian trong nhiệm vụ này. Và để kiểm soát các vật chứa, các gen sẽ điều khiển các loài động vật chạy trên "một phần mềm tự động thời nguyên thủy" mà tôi khá chắc chắn trông giống thế này:

Tâm Thức Nguyên Thủy của mỗi loài động vật (bao gồm cả con người) đã được tối ưu đến mức cận hoàn hảo, khiến các loài sống sót đủ lâu để truyền các gen quý hiếm của chúng sang các thế hệ tiếp theo.

Dù không chắc chắn về một mốc thời gian chính xác, các nhà khoa học tin rằng tất cả chủng người trên thế giới đều sống theo bộ lạc sống bằng nghề săn bắn, hái lượm vào khoảng 11.000 năm trước Công nguyên. Vì vậy, 13.000 năm trước, hay nói cách khác, nếu chúng ta coi một thế hệ dài 25 năm, vậy ta coi như khoảng 500 thế hệ đã đi qua.

500 thế hệ là không đủ để quá trình tiến hóa diễn ra. Vì vậy, Tâm Thức Nguyên Thủy - một phần của lịch sử loài người - vẫn tồn tại trong thế giới khoảng 11.000 trước Công nguyên. Điều đó có nghĩa là tất cả chúng ta đều giống như các máy tính chạy trên hệ điều hành Windows phiên bản 11.000 năm trước Công nguyên, rất cổ lỗ sĩ và không có cách nào để cập nhật phần mềm.

Nhưng ở con người cũng có một thứ khác đang diễn ra - các siêu năng lực nhận thức kết hợp với nhau tạo thành một trung tâm nâng cao ý thức, chúng ta gọi là Tâm Thức Bậc Cao.

Tâm Thức Bậc Cao với khả năng tư duy ma thuật của mình đã giúp loài người biến thế giới săn bắn động vật điển hình thành một thế giới khác biệt hoàn toàn với thế giới của động vật: một nền văn minh tiên tiến. Nhận thức nâng cao của Tâm Thức Bậc Cao cho phép anh ta nhìn thế giới rõ ràng, cư xử hợp lý trong bất kỳ hoàn cảnh nào và thích nghi để thay đổi trong thời gian thực.

Vì vậy, trong khi Tâm Thức Nguyên Thủy của chúng ta vẫn còn ở đâu đó vào năm 11.000 trước Công nguyên, thì Tâm Thức Bậc Cao đang hiện diện ngay tại đây với chúng ta vào năm 2019. Đó là lý do tại sao, mặc dù cả hai tâm thức chỉ đang cố gắng thực hiện công việc của mình, giữa chúng luôn xảy ra các mâu thuẫn.

Nhưng đôi khi, mâu thuẫn thực tế lại mang lại cho chúng ta nhiều lợi ích.

Một xung đột như thế này xảy ra khi hai tâm thức cùng đồng ý là một điều gì đó quan trọng, có chung một lợi ích - nhưng mỗi tâm thức đều có một cách riêng để đạt được điều đó. Trên thực tế, trong khi bạn đang đau đầu về những quyết định của mình, hai tâm thức của bạn đã thống nhất với nhau một điều rằng: Sức khỏe, thể chất mới là điều quan trọng nhất. Nhưng vào năm 11.000 trước Công nguyên, khi Tâm Thức Nguyên Thủy của bạn ngự trị, không tồn tại thứ gọi là thực phẩm chế biến sẵn, con người khó có thể hấp thụ calo, và bất cứ thứ gì có kết cấu và hương vị ngon lành như những viên kẹo Skittle chắc chắn sẽ chứa nhiều calo. Nói cách khác, tất cả mọi thứ mà Tâm Thức Nguyên Thủy biết đều đồng ý rằng cắn vào Skittles là quyết định lành mạnh nhất có thể. Tâm Thức Bậc Cao của bạn, sống vào năm 2019, cực kỳ ý thức rằng việc ăn 145 viên kẹo Skittles một lúc không hề tốt cho sức khỏe. Và vì vậy, nột tâm của bạn xảy ra xung đột.

Cùng một loại xung đột thực tế có thể dẫn đến rất nhiều tranh cãi về nỗi sợ hãi của chúng ta.

   

Đôi khi, những bất đồng lại là điều cơ bản trong cuộc sống.

     

Sự bất đồng như thế này xảy ra khi hai tâm thức, ngay từ đầu, đều không đồng ý với những gì được coi là quan trọng - đây là một cuộc xung đột về giá trị. Một cuộc xung đột giá trị xảy ra khi một điều Tâm Thức Nguyên Thủy lập trình để đạt được lại trái với những quy chuẩn đạo đức của Tâm Thức Bậc Cao. Giống như cái cách mà Tâm Thức Nguyên Thủy được lập trình để cố gắng đưa những gen di truyền quý giá của mình đến càng nhiều thế hệ sau càng tốt, bất chấp các giá trị như lòng tốt, sự văn minh, tính chuyên nghiệp hoặc sự chung thủy trong hôn nhân. Mâu thuẫn giá trị nội tâm xảy ra bất cứ lúc nào khi bạn đang phải đấu tranh về mặt đạo đức và sự liêm chính.

Ngoài ra, còn có loại xung đột giá trị ngược lại - khi Tâm Thức Bậc Cao đánh giá cao một thứ gì đó mà Tâm Thức Nguyên Thủy chống lại - như làm việc nhà hoặc quyên góp cho từ thiện.

Con người rất phức tạp, đơn giản vì một lý do: chúng ta là sản phẩm của một cuộc đấu tranh giữa hai lực lượng, về mặt cơ bản đã khác nhau, dẫn đến việc hay xảy mâu thuẫn.

Sự xung đột liên tục giữa lửa và ánh sáng này giống như một cuộc chiến giằng co không ngừng ở trong đầu chúng ta, một cuộc chiến giằng xé về suy nghĩ, cảm xúc, giá trị, đạo đức, phán đoán và ý thức tổng thể.

Khi chúng ta nhìn qua kính x-ray vào Tâm Thức Bậc Cao của một ai đó, vào lúc này chúng ta có thể thấy điều này:

 

Với một Tâm Thức Bậc Cao đóng vai trò quan trọng trong việc toàn quyền kiểm soát, Tâm Thức Nguyên Thủy vẫn thích gây ồn ào, nhưng Tâm Thức Bậc Cao điều khiển nó một cách dễ dàng như việc dắt chó đi dạo.

 

Nhưng khi cán cân sức mạnh chuyển sang phía bên kia, Tâm Thức Nguyên Thủy giống như một con thú xổng chuồng.

 

Sự giằng co này không chỉ ở hai đầu, mà nó là một dải quang phổ dài. Hãy cùng gọi nó là Quang Phổ Tâm Lý.

 

Chúng ta có thể nghĩ về Quang Phổ Tâm Lý như thế này:

Tâm Thức Nguyên Thủy lúc nào cũng ở dưới đáy của Quang Phổ Tâm Lý, cấp độ tâm lý cơ bản của con người. Tâm Thức Bậc Cao luôn nằm ở trên đỉnh, mang lại tiềm năng phát triển tâm lý của con người.

Bạn đang ở đâu trên phổ này, tại bất kỳ điểm nào, được xác định bởi trạng thái của cuộc đấu tranh nội bộ giữa hai tâm thức.

 

Bạn càng ở trên cao Quang Phổ Tâm Lý, hiểu biết về thế giới của bạn càng thông suốt. Tâm Thức Bậc Cao hiểu rằng những thú vui nguyên thủy như tình dục, thức ăn và các trò tiêu khiển như thể thao là những phần tuyệt vời và không thể thiếu trong cuộc sống của con người. Và giống như một người nuôi thú có tâm, Tâm Thức Bậc Cao hạnh phúc khi để cho Tâm Thức Nguyên Thủy có được niềm vui của riêng nó. Hạnh phúc nguyên thủy sẽ tuyệt vời nếu nó được quản lý bởi Tâm Thức Bậc Cao, thứ đảm bảo rằng mọi điều được thực hiện có chừng mực, vì những lý do đúng đắn và không ai bị tổn thương.

Khi chúng ta ở cấp độ dưới của Quang Phổ Tâm Lý, chúng ta trở nên thiển cận và nhỏ bé. Chúng ta suy nghĩ và hành động chủ quan dựa vào cái tôi của bản thân. Chúng ta thiếu nhận thức và lòng trắc ẩn, có xu hướng cao trở thành kẻ đạo đức giả. Và vì Tâm Thức Nguyên Thủy là một chương trình phần mềm vô thức, chúng ta thường quá mù mờ để thấy được sự tồi tệ của chính những thứ mình gây ra.

Vị trí cân bằng tâm lý của chúng ta tăng vọt và giảm xuống mỗi ngày, mỗi tháng và mỗi năm trong cuộc sống của chúng ta, khi ta trải qua quãng thời gian hạnh phúc và thời gian khó khăn, những ngày tuyệt vời và những điều tồi tệ, khi tâm trạng tốt và cáu kỉnh. Chỉ cần một giấc ngủ tồi tệ thôi cũng có thể hạ thấp quang phổ của bạn vào ngay ngày hôm sau. Nhưng nếu chúng ta có thể định lượng tất cả các trạng thái khác nhau của bạn, nó sẽ đem lại một mức trung bình chung. Chúng ta có thể gọi mức trung bình này là "sự cân bằng tâm lý" Trong suốt cuộc đời, khi chúng ta lớn lên và phát triển tâm lý, trạng thái cân bằng này có thể thay đổi.

Sự khác nhau giữa "người lớn" và "người trưởng thành"

Hãy làm rõ sự khác biệt giữa việc thế nào được coi là một "người lớn" và thế nào thì được gọi là một "người trưởng thành". Theo quan điểm của chúng tôi, "người lớn" đề cập đến tuổi vật lý, trong khi "người trưởng thành" lại đề cập đến tuổi tâm lý. Một người lớn sẽ già đi. Một người trưởng thành sẽ sáng suốt hơn.

Mỗi người trong chúng ta tích lũy hiểu biết thông qua kinh nghiệm sống, nhưng chỉ khi Tâm Thức Bậc Cao thực hiện suy nghĩ, chúng ta mới có thể tiêm cận với trí tuệ đó. Khi ý chí và nhận thức của chúng ta chịu thua phần mềm cũ kĩ, chúng ta trở lại với phiên bản tồi tệ nhất của chính mình.

Trong khi con đường tuổi vật lý từ trẻ em lên thành người lớn là tuyến tính, ổn định và giống nhau đối với mọi người, thì con đường đi lên phổ tâm lý này là khác nhau đối với mỗi chúng ta. Đây là lý do tại sao trong cuộc sống ta gặp nhiều người lớn nhưng tính rất "trẻ trâu" và ngược lại, có những đứa trẻ còn nhỏ tuổi lại suy nghĩ vô cùng chín chắn. 

Không giống như tuổi vật lý, trí tuệ không được phân phối đồng đều bên trong mỗi người - tất cả chúng ta đều có những giai đoạn trong cuộc đời khi ta có suy nghĩ sâu sắc, hiểu lẽ đời, có những giai đoạn khiến ta phải vật lộn với những quyết định của bản thân. Những thiếu sót trí tuệ - nơi trưởng thành ít hơn thực tế, đóng vai trò như một phần trong cuộc sống của chúng ta, và là nơi chúng ta chịu nhiều tổn thương về mặt tâm lý.

Vậy nếu bạn bị sốc tâm lý - câu hỏi ở đây là: nó diễn ra ở đâu?

Tất nhiên, giống như mọi thứ thuộc về tâm lý, tôi chắc chắn bản chất đóng một vai trò lớn và tất cả chúng ta sinh ra đã có xu hướng mắc các bệnh tâm lý nhất định, dựa vào hồ sơ di truyền của chúng ta. Nhưng sự nuôi dưỡng chắc chắn ẩn sau nhiều cuộc đấu tranh tâm lý của chúng ta. Tôi không phải là một nhà tâm lý học, nhưng dựa vào tư duy của bản thân và những người tôi quen, thì một vài thủ phạm có khả năng xuất hiện trong tâm trí:

1.Có những lĩnh vực của cuộc sống mà bậc phụ huynh không hiểu rõ. Bạn có biết đôi khi bạn cảm thấy cha mẹ mình cực kỳ khôn ngoan về cuộc sống và bạn ngưỡng mộ họ vì điều đó, và cũng có những lần bạn có thể tin rằng họ có thể không khôn ngoan như thế nào và bạn có cảm thấy mình phải dạy họ không? Điều này là do sự khôn ngoan được phân bổ không đồng đều trong cha mẹ của bạn, vì vậy, họ đã đóng thế giống như mọi người khác, trải qua cuộc đấu tranh nội tâm tương tự. Và điều quan trọng là, các lĩnh vực mà yếu thường được truyền lại trong gia đình bạn, bạn có thể yếu ở nhiều lĩnh vực giống như cha mẹ và điều đó khiến bạn phát điên. Bạn khó nhìn thấy bản thân mình hơn bởi vì nó biểu hiện hơi khác một chút, và bởi vì chúng ta khó nhận ra sai lầm của chính bản thân mình hơn là của người khác.

Trong các khía cạnh, lĩnh vực của cuộc sống mà cha mẹ bạn có xu hướng giỏi, bạn có khả năng được nuôi dưỡng chủ yếu bởi một Tâm Thức Bậc Cao. Vì vậy bạn đã tiếp cận phần này của cuộc sống, nhờ vào sự trợ giúp của Tâm Thức Bậc Cao của bạn, kèm theo đó là thói quen hằng ngày.

  

Mặt khác, những lĩnh vực trong cuộc sống mà bố mẹ bạn không hiểu biết nhiều, điều đó giống như việc bạn được nuôi dưỡng bởi một "em bé". Trong những giai đoạn của cuộc đời, khi cha mẹ bạn vẫn chưa có được Tâm Thức Nguyên Thủy của riêng họ, bạn sẽ được nuôi dưỡng bởi Tâm Thức Nguyên Thủy hơn là một Tâm Thức Bậc Cao hơn. 

  

Nếu có một điều mà Tâm Thức Nguyên Thủy biết cách làm, thì đó là sử dụng những cảm xúc nguyên thủy như sợ hãi hay tự hào để đẩy những Tâm Thức Nguyên Thủy của người khác vào những thứ cao siêu. Suy nghĩ về một lĩnh vực của cuộc sống thông qua lăng kính của Tâm Thức Nguyên Thủy có thể trở thành thói quen mà một người có thể dành cả đời để từ bỏ, dù cho có thể điều này sẽ không thành công. Bất cứ ở đâu cha mẹ bạn thể hiện sự sợ hãi, nhỏ mọn, hợm hĩnh, khoe khoang, bỉ ổi, lớn tiếng, ghen tuông, tàn nhẫn, lạm quyền, không khoan nhượng, kìm nén, bất an, ích kỷ, si mê hoặc bất kỳ tính cách "ngu ngốc" nào khác - chúng sẽ là những rào cản tâm lý của bạn . Đó là những lĩnh vực mà bạn sẽ phải bắt đầu từ con số 0, chưa được giải quyết và bạn sẽ phải dành năng lượng và sự chú ý của mình để cố gắng phát triển.

2) Các lĩnh vực của cuộc sống nơi Tâm Thức Nguyên Thủy của bạn đã trải qua chấn thương. Nếu tại bất kỳ thời điểm nào trong quá khứ, bạn bị bắt nạt, bị bỏ rơi, xấu hổ, bị chế giễu, bị phản bội, bị đá khỏi nhóm, bị bỏ rơi, đau lòng, bị phân biệt đối xử hoặc bị bỏ rơi sâu sắc, Tâm Thức Nguyên thủy như kéo bạn xuống địa ngục. Những trải nghiệm như vậy bị đốt cháy trong trí nhớ của Tâm Thức Nguyên Thủy, và nếu bạn không bao giờ xử lý triệt để những gì đã xảy ra, chấn thương sẽ vẫn là vết thương khó lành trong tâm lý của bạn. Chấn thương đối với Tâm Thức Nguyên Thủy của bạn là một vết thương mà chỉ có Tâm Thức Bậc Cao mới có thể chữa lành. Và cho đến khi điều đó xảy ra, phiên bản trước đó của chính bạn - ở giai đoạn chấn thương xảy ra - sẽ ám ảnh bạn như một bóng ma. Nó cũng tương tự việc bạn bị bạn bè xa lánh khi còn ở trường trung học, và bạn sẽ chẳng bao giờ giải quyết đc cơn ác mộng đó. Và 20 năm sau, chỉ cần một dấu hiệu nhỏ rằng mình bị loại ra khỏi nhóm, trong mọi hoàn cảnh nào, bạn cũng sẽ gặp khủng hoảng và thấy mình hành động như một đứa con nít. Chấn thương tâm lý thời trung học sẽ thức dậy và đánh cắp tâm lý của bạn, đưa tuổi tâm lý của bạn trở về đúng thời điểm đó. Những cơn đau chưa được xử lý trong quá khứ là những điểm dễ bị tổn thương trong tâm lý của bạn, nơi bạn có thể dễ vô tình rơi vào tay của Tâm Thức Nguyên Thủy.

3) Các lĩnh vực của cuộc sống nơi môi trường hiện tại của bạn đang đánh cắp Tâm Thức Nguyên Thủy. Môi trường hiện tại của bạn được tạo thành từ tất cả những nơi bạn dành thời gian đi đến, tất cả những người bạn gặp và dòng thông tin xâm nhập vào não bạn từ thế giới bên ngoài. Môi trường xung quanh bạn liên tục thúc ép bạn và ngược lại: khi bạn nói hoặc thể hiện bản thân theo bất kỳ cách nào, môi trường của bạn đều phản ứng lại. Việc phải tiếp xúc liên tục với thế giới xung quanh có thể vừa mang lại những điều tích cực cũng như tiêu cực đến cho bạn. Và một số phần của mối quan hệ này chắc chắn sẽ đánh cắp Tâm Thức  Nguyên Thủy của bạn - một nơi làm việc tầm phào, một trang web tin tức lá cải, một tình bạn không lành mạnh và nhiều yếu tố khác trong môi trường của chúng ta có thể thường xuyên kéo chúng ta xuống, tại Quang Phổ Tâm Lý. Giáo dục, chấn thương và môi trường không bao gồm tất cả các cơ sở một cách hoàn hảo, nhưng kinh nghiệm sống của tôi nói cho tôi biết rằng họ ánh xạ khá tốt vào danh sách tâm lý vẫn- đang -làm -việc của ai đó.

(còn tiếp)

---------------

Tác giả: Tim Urban

Link bài gốc: The Thinking Ladder

Dịch giả: Phạm Đoàn Quang Huy - ToMo - Learn Something New 

(*) Bản quyền bài dịch thuộc về ToMo. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả và nguồn là "Dịch Giả: Phạm Đoàn Quang Huy - Nguồn: ToMo - Learn Something New". Các bài viết trích nguồn không đầy đủ, ví dụ: "Theo ToMo" hoặc khác đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.

(**) Follow Facebook ToMo - Learn Something New để đọc các bài dịch khác và cập nhật thông tin bổ ích hằng ngày!

(***) Trở thành Cộng tác viên, Thực tập sinh Part-time tại ToMo để rèn luyện ngoại ngữ và đóng góp tri thức cho cộng đồng tại: https://bit.ly/ToMo-hiring.