Bạn là một người yêu thích âm nhạc? Vậy bạn không cô đơn đâu. Người dân ở khắp nơi trên thế giới mỗi ngày đều thưởng thức và sử dụng âm nhạc trong các hoạt động của họ, từ việc dùng âm nhạc cho mục đích quảng cáo, khắc ghi những mốc sự kiện đã diễn ra, luyện tập thể dục thể thao cho đến giúp chìm sâu vào giấc ngủ. Đối với nhiều người, âm nhạc đóng vai trò to lớn trong việc định hình bản sắc và nhân dạng cá nhân của họ.

Thêm vào đó, âm nhạc còn có thể giúp:

• Giảm lo âu và căng thẳng
• Giúp giảm đau
• Cải thiện tâm trạng
• Cải thiện chất lượng giấc ngủ

Những lợi ích tuyệt vời kể trên mà âm nhạc đã mang đến cho cuộc sống của mỗi chúng ta là điều không phải bàn cãi. Tuy nhiên, một số người cũng bày tỏ sự đắn đo và đặt ra câu hỏi rằng liệu con người có đang quá lệ thuộc vào âm nhạc.

Và câu trả lời ngắn gọn cho sự đắn đo trên là không: Các chuyên gia không có bất kì ghi nhận chính thức nào về việc phân loại tình trạng nghiện âm nhạc như một dạng bệnh lý trong việc chẩn đoán sức khỏe tinh thần. Mặc dù vậy, điều đó cũng không đồng nghĩa với việc thói quen thưởng thức âm nhạc sẽ không gây ra bất cứ trở ngại nào đối với các hoạt động thường ngày của chúng ta.

Liệu điều đó có thực sự tồn tại?

Nói một cách ngắn gọn, tình trạng “nghiện âm nhạc” không hoàn toàn tồn tại.

Các chuyên gia không có bất kì ghi nhận chính thức nào về việc phân loại tình trạng nghiện âm nhạc như một dạng bệnh lý trong việc chẩn đoán sức khỏe tinh thần. Mặc dù vậy, điều đó cũng không đồng nghĩa với việc thói quen thưởng thức âm nhạc sẽ không gây ra bất cứ trở ngại nào đối với các hoạt động thường ngày của chúng ta.

Nếu bạn đã từng tìm hiểu hay được giới thiệu qua về cách thức phát triển của quá trình nghiện, bạn có lẽ đã có hiểu biết sơ bộ về vai trò của hoocmon dopamine trong quá trình này.

Sau đây là phiên bản tóm tắt ngắn gọn về cơ chế hoạt động của não bộ khi hình thành cơn nghiện:

Việc sử dụng chất kích thích hoặc thực hiện một số hành vi nhất định sẽ kích hoạt sự giải phóng hoocmon dopamine của hệ thống tưởng thưởng bên trong não bộ. Theo thời gian, bộ não bắt đầu phụ thuộc vào các chất kích thích hoặc các hành vi này để tăng cường giải phóng dopamine và lâu dần lượng hoocmon dopamine được tiết ra mỗi lần sẽ ngày càng giảm đi. Cuối cùng, não bộ trở nên lệ thuộc hoàn toàn vào các tác nhân gây nghiện với mức độ ngày một tăng dần để có thể giải phóng đủ lượng dopamine.

Một nghiên cứu được thực hiện vào năm 2011 gồm 10 đối tượng tham gia thử nghiệm đã ghi nhận cảm giác rùng mình ở cả 10 người khi họ được cho nghe nhạc. Điều này cho thấy âm nhạc có khả năng kích thích sự giải phóng hoocmon dopamine ở não bộ, qua đó sản sinh ra những phản ứng cảm xúc mãnh liệt – được biểu hiện qua cảm giác rùng mình.

Theo lý thuyết, bộ não có nguy cơ trở nên phụ thuộc vào âm nhạc như một nhân tố kích thích sản sinh hoocmon dopamine, tuy nhiên vẫn chưa có nhiều bằng chứng chứng minh rằng giả thuyết này thực sự xảy ra.

Khi nào thói quen nghe nhạc trở thành một vấn đề?

Chúng ta không thể có một câu trả lời cụ thể, nhưng ta có thể tham khảo bảng tiêu chí mà các chuyên gia sức khỏe thường xuyên sử dụng trong việc đánh giá nguy cơ nghiện của một người:

• Bạn có thể kiểm soát được các xu hướng hành vi của mình không?
• Các hành vi đó có gây trở ngại cho cuộc sống thường ngày của bạn không?
• Bạn có tiếp tục thực hiện các hành vi này mặc kệ những hậu quả tiêu cực mà bản thân sẽ phải gánh chịu bởi vì bạn không thể ngăn cản bản thân thực hiện các hành vi này?
• Bạn có cảm thấy bản thân bị thôi thúc thực hiện các hành vi này với tần suất tăng dần theo thời gian không? Và khi không tiếp tục thực hiện các hành vi đó thì bạn có trải qua cảm giác chán nản, hụt hẫng, thiếu sức sống không?

Việc xem xét tất cả các tiêu chí trên đều nhằm hướng đến tìm ra câu trả lời cụ thể cho câu hỏi: Liệu thói quen nghe nhạc có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến các khía cạnh trong đời sống của bạn?

Sau đây là một số dấu hiệu cụ thể sẽ giúp bạn nhìn nhận lại thói quen nghe nhạc của chính mình.

Bạn lệ thuộc vào âm nhạc để giải quyết các cảm xúc của mình

Âm nhạc thông thường sẽ hàm chứa bên trong nó những cảm xúc sâu sắc và mãnh liệt. Âm nhạc có thể truyền tải hầu hết mọi khía cạnh cũng phạm vi của cảm xúc con người.

Âm nhạc thường được sử dụng như một phương thức để đối phó với sự căng thẳng và lo âu. Nhiều báo cáo ghi nhận rằng có sự cải thiện đáng kể về tâm trạng và động lực ở người nghe sau khi họ được tiếp xúc với các bản nhạc sôi động. Âm nhạc còn có thể giúp bạn bộc lộ cảm xúc của chính mình và tìm kiếm cái nhìn sâu sắc hơn đối với các vấn đề của bản thân.

Tuy nhiên, âm nhạc sẽ không thể nào giải quyết được tận gốc ngọn nguồn của các vấn đề đang gây nhức nhối cho bạn.

Hãy nhớ rằng việc nghe nhạc tương ứng với tâm trạng có thể khuếch đại các cảm xúc hiện tại trở nên mãnh liệt hơn – theo hướng tốt hơn hoặc là xấu đi. Đôi lúc, sự khuếch đại này có thể sẽ giúp ích cho cảm xúc của bạn.

Có thể lấy ví dụ: Những bản nhạc buồn hậu chia tay có thể giúp bạn giải quyết mớ cảm xúc hỗn độn của mình sau các mối quan hệ tan vỡ. Mặt khác, chúng cũng có thể có những tác động tiêu cực ngược trở lại và gây kéo dài cảm giác buồn bã, đau khổ của bạn.

Bạn không thể hoạt động hiệu quả nếu thiếu âm nhạc

Âm nhạc có thể giúp các nhiệm vụ đầy tính thử thách và khó khăn trở nên dễ chịu hơn. Bạn có thể nghe đài phát thanh trong lúc đường xá đang kẹt xe, nhún nhảy theo những bài hát sôi động trong lúc dọn dẹp nhà cửa, hoặc thả hồn theo tiếng nhạc du dương, êm dịu khi bạn cần giải tỏa căng thẳng.

Tuy nhiên, âm nhạc không phải lúc nào cũng phù hợp để sử dụng trong mọi hoàn cảnh.

Ví như việc bí mật nghe nhạc trong các bài giảng ở trường, trong các cuộc họp ở nơi làm việc, hay trong khi người khác đang cố gắng có một cuộc trao đổi nghiêm túc với bạn thì đó không phải là một ý kiến hay.

Nếu bạn cảm thấy bức bối, căng thẳng hoặc gặp khó khăn khi hoàn thành công việc mà thiếu âm nhạc, bạn nên dành thời gian để tìm hiểu nguyên nhân của tình trạng này.

Âm nhạc khiến bạn xao nhãng các nhiệm vụ quan trọng

Đắm mình và lạc lối trong một bài hát (hoặc là hai) là việc hết sức bình thường. Nhưng thường xuyên lãng phí thời gian khi nghe nhạc lại có thể gây ra những trở ngại lớn, đặc biệt khi điều đó lại cản trở bạn thực hiện các nghĩa vụ của mình.

Có thể bạn nấn ná chờ đợi cho đến lúc bản guitar độc tấu kéo dài 6 phút đồng hồ của bạn kết thúc trước khi bắt đầu thu dọn và lên đường đón người bạn đời của mình trở về sau giờ làm. Hoặc do quá đắm chìm vào một bản nhạc đến mức khiến bạn bỏ quên lời hứa của mình về việc nấu bữa tối.

Âm nhạc góp phần vào việc sử dụng chất kích thích

Việc sử dụng chất kích thích giúp nâng cao trải nghiệm nghe nhạc của một số người. Một vài ly cồn có thể giúp bạn thả lỏng cơ thể và nhún nhảy theo bầu không khí của một buổi trình diễn trực tiếp. Hoặc thuốc lắc có thể khiến bạn cảm thấy như tâm trí mình đang hòa vào làm một với âm nhạc của DJ.

Việc thỉnh thoảng sử dụng chất kích thích để có trải nghiệm âm nhạc sâu sắc hơn không phải là một vấn đề quá lớn, nhưng hành vi đó vẫn cần được để tâm.

Một cuộc nghiên cứu được tiến hành vào năm 2015 đã ghi nhận 43% trong tổng số 143 người tiếp nhận việc điều trị rối loạn sử dụng chất gây nghiện - được cho là có mối liên hệ mật thiết với một thể loại âm nhạc nhất định làm tăng sự khao khát sử dụng chất kích thích.

Một lần nữa, điều này không chứng minh rằng việc nghe nhạc là xấu. Trên thực tế, hầu hết các đối tượng tham gia nghiên cứu đều cho rằng âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong quá trình phục hồi của họ.

Tuy nhiên, những phát hiện trên cũng cho thấy nguy cơ âm nhạc có khả năng góp phần vào tình trạng lạm dụng chất kích thích.

Nếu bạn cảm thấy bản thân bị lôi cuốn bởi một thể loại âm nhạc nhất định và đồng thời tăng ham muốn sử dụng chất kích thích thì hãy cân nhắc nhìn nhận lại kĩ càng hơn về mối liên kết này.

 Làm thế nào để cắt giảm thời gian nghe nhạc (nếu bạn cảm thấy bản thân cần phải làm như vậy)

Trừ khi thói quen nghe nhạc đang có tác động xấu tới đời sống của bạn thì không một lý do gì có thể ép buộc bạn phải giảm bớt thời gian nghe nhạc của mình.

Nhưng nếu bạn đang tìm kiếm một vài sự thay đổi, hãy cân nhắc các chiến lược sau đây:

Xác định các khoảng thời gian mà bạn có thể hoạt động không cần đến âm nhạc

Cho dù bạn muốn cắt giảm thời gian nghe nhạc của bản thân thì bạn cũng không nhất thiết phải hoàn toàn loại bỏ âm nhạc ra khỏi các hoạt động của mình. Thay vào đó, chọn ra các mốc thời gian cụ thể trong ngày hoặc các hoạt động nhất định để tránh sử dụng âm nhạc trong các thời điểm này sẽ là sự lựa chọn sáng suốt và phù hợp hơn.

Nếu bạn đã xác định được cho mình những khoảng thời gian khi việc nghe nhạc trở nên không phù hợp và gây ra sự cản trở cho các hoạt động của bạn (ví dụ như trong các bài giảng ở lớp hoặc ở nơi làm việc khi bạn cần phải tập trung vào khách hàng) thì hãy bắt đầu cắt giảm từ đó.

Nếu bạn có khả năng nghe nhạc gần như cả ngày lẫn đêm hầu hết mỗi ngày, hãy cố gắng dành ra một ít thời gian để hoạt động, sinh hoạt mà không có sự đồng hành của âm nhạc.

Bạn có thể nghe nhạc trong lúc tập luyện, nhưng hãy cố gắng dành cho thiết bị nghe nhạc của bạn một vài khoảng nghỉ giải lao trong lúc bạn đi bộ và lắng tai nghe những âm thanh tự nhiên xung quanh.

Chia nhỏ và xen kẽ thời gian nghe nhạc với các hoạt động khác

Nếu bạn dành hầu như cả ngày để nghe nhạc một cách không ngừng nghỉ, bạn sẽ có ít thời gian hơn để dành cho các loại hình giải trí khác và tương tác với mọi người xung quanh. Âm nhạc mang đến cho ta nhiều lợi ích trong cuộc sống – đó là điều hoàn toàn không thể phủ nhận. Tuy nhiên, các hoạt động giải trí khác cũng có thể có những lợi ích của riêng nó.

Một số hoạt động đáng để trải nghiệm:

• Gọi điện cho một người bạn hoặc một người thân trong gia đình.
• Xem một bộ phim yêu thích.
• Học một ngôn ngữ mới (Các ứng dụng miễn phí như Duolingo hoặc băng đĩa CD ở các thư viện địa phương sẽ vô cùng giúp ích cho hoạt động này).

Lắng nghe các loại hình âm thanh khác

Âm nhạc là một sự lựa chọn tiện lợi khi nó có thể theo chân bạn xuyên suốt quá trình bạn thực hiện các công việc hàng ngày của mình mà không gây ra bất kì sự cản trở nào. Ngoài âm nhạc, nếu bạn không thích làm việc trong môi trường tĩnh lặng thì các âm thanh đến từ môi trường sống xung quanh cũng có thể đồng hành cùng bạn đến mọi nơi.

Vậy âm nhạc không nhất thiết phải là sự lựa chọn duy nhất của bạn.

Hãy cân nhắc thử nghiệm các loại hình dịch vụ âm thanh khác:

• Đài Phát thanh Cộng đồng Quốc gia (NPR). Tra cứu Google cụm từ “NPR” kết hợp với tên thành phố nơi bạn sinh sống sẽ giúp bạn dễ dàng tiếp cận các kênh thông tin địa phương.
• Sách nói. Nhiều thư viện ở các địa phương cung cấp dịch vụ mượn sách dưới dạng sách giấy hoặc sách nói đối với các thể loại sách hư cấu và phi hư cấu.
• Podcast. Sẽ luôn có các podcast phù hợp với bất kì chủ đề nào mà bạn đang quan tâm.

Thay đổi cách thức nghe nhạc

Nếu cách thức nghe nhạc của bạn là nguồn gốc gây ra các vấn đề không tốt cho cuộc sống hàng ngày của chính bạn, hãy thử thực hiện một số thay đổi sau đây và điều này sẽ giúp ích cho việc cải thiện các trải nghiệm âm nhạc của bạn trong tương lai:

• Khi bạn đang rơi vào tâm trạng chán nản, tuyệt vọng và bạn nhận thấy âm nhạc có nguy cơ sẽ khuếch đại tình trạng tồi tệ ấy thì hãy lựa chọn giải tỏa tâm trạng bằng các loại hình giải trí khác như viết lách, trò chuyện với bạn bè hoặc đi dạo.
• Nếu bài hát bạn đang nghe khiến bạn xao nhãng trong công việc hay học tập, hãy cân nhắc chuyển sang các bản nhạc không lời mỗi khi bạn cần sự tập trung.
• Cân nhắc việc giảm âm lượng hoặc tránh sử dụng tai nghe trong những tình huống yêu cầu sự tập trung cao độ, như khi làm việc tại cơ quan hay khi tham gia giao thông đường bộ.

 Các thói quen đáng lưu tâm khi nghe nhạc

Đến thời điểm này, có thể bạn đã nhận ra rằng bản thân không mắc phải các vấn đề liên quan đến thói quen nghe nhạc kể trên. Dù vậy, việc ghi nhớ những mẹo sau đây sẽ giúp bạn có được khoảng thời gian tuyệt vời cùng với các bản nhạc mà bạn yêu thích, cùng lúc đó bảo vệ thính lực cũng như tận dụng một cách tốt nhất những lợi ích mà âm nhạc mang lại.

Điều chỉnh mức âm lượng

Khi đề cập đến một trong những mặt hạn chế lớn nhất của việc nghe nhạc thì đó chắc chắn là việc có thể dẫn đến tình trạng suy giảm thính lực theo thời gian nếu bật nhạc quá to.

Bạn có thể còn chẳng nhận ra được mức âm lượng thực tế mà bạn đang sử dụng lớn đến mức nào. Chúng ta thường có xu hướng phát nhạc mà bản thân yêu thích ở mức âm lượng to nhất. Lý giải cho xu hướng này có thể là do tiềm thức của chúng ta tin rằng các bản nhạc yêu thích đang bị lấn át bởi âm thanh của các thể loại nhạc khác mà bạn không cảm thấy hứng thú – kể cả khi âm lượng của cả hai hoàn toàn là như nhau. Việc vặn âm lượng lên đến mức cao nhất sẽ khiến cho tiềm thức cảm giác rằng các bản nhạc yêu thích đang chiếm vị trí ưu thế.

Vậy, nếu bạn thực sự muốn “quậy bung nóc” cùng với bản nhạc của mình thì đừng ngần ngại và hãy làm ngay đi. Tuy nhiên, sau cú bùng nổ đó, hãy giảm âm lượng trở về mức bình thường. Tai (và có thể là cả hàng xóm) của bạn sẽ rất biết ơn hành động này.

Nếu bạn sử dụng tai nghe để nghe nhạc thì hãy ghi nhớ quy tắc 60-60: Chỉ sử dụng tối đa 60% mức âm lượng tối đa tai nghe cho phép trong vòng 60 phút một ngày.

Chuyển sang sử dụng tai nghe chụp tai

Bạn đang đắn đo về nguy cơ suy giảm thính lực của bản thân? Hãy tham khảo các lời khuyên của chuyên gia và lựa chọn sử dụng tai nghe chụp tai như một giải pháp nghe nhạc an toàn. Mặc dù không thể phủ nhận sự tiện lợi tuyệt vời mà tai nghe nhét tai và tai nghe không dây đã mang lại cho cuộc sống của chúng ta nhưng cũng chính sự tiện lợi ấy là nguyên nhân làm tăng nguy cơ chúng ta mắc phải tình trạng suy giảm thính lực.

Tai nghe chống ồn chủ động sẽ giúp bạn ngăn cản mọi tiếng ồn phát ra từ môi trường xung quanh, từ đó giúp cho việc nghe nhạc với âm lượng nhỏ trở nên dễ dàng hơn khi bạn tránh được sự xâm nhập và quấy rầy của các loại tạp âm bên ngoài – thứ sẽ phá hỏng trải nghiệm thư giãn của bạn.

Chọn âm nhạc phù hợp với hoàn cảnh

Dĩ nhiên, bản thân bạn biết rõ loại âm nhạc nào có thể mang đến cho mình nguồn năng lượng cần thiết nhưng bạn có biết rằng một số thể loại nhạc cụ thể có thể mang đến những lợi ích chuyên biệt khác nhau trong các trường hợp nhất định:

• Các bản nhạc với tiết tấu chậm rãi, tiết chế có thể giúp tối ưu hóa quá trình thư giãn và giảm căng thẳng thần kinh.
• Âm nhạc cổ điển hỗ trợ tăng cường sự tập trung, đặc biệt hiệu quả đối với việc học tập.
• Thể loại nhạc bản thân yêu thích sẽ giúp cải thiện tâm trạng tồi tệ của chính bạn.

 Khi nào bạn cần tìm đến sự tư vấn, hỗ trợ từ các chuyên gia

Nếu bạn cảm thấy bản thân cần phải thiết lập lại một số thói quen nghe nhạc của mình nhưng đang gặp khó khăn trong việc thực hiện điều đó, hãy trao đổi và làm việc với một nhà trị liệu có thể mang đến cho bạn sự trợ giúp to lớn.

Một nhà trị liệu có thể giúp bạn hiểu rõ hơn về các tác nhân dẫn đến hành vi bất thường của bạn xoay quanh âm nhạc và lên kế hoạch cho các phương pháp tiếp cận vấn đề một cách lành mạnh và hiệu quả hơn.

Bạn cho rằng việc sử dụng âm nhạc giúp bạn làm dịu đi những nỗi lo âu đeo bám dai dẳng, nhưng sự lệ thuộc của bạn vào âm nhạc đang dần gây ra những trở ngại trong các mối quan hệ xung quanh. Nhà trị liệu có thể giúp bạn xác định các nguyên nhân gây ra trạng thái lo âu của bản thân và cùng bạn tìm ra cách để đối phó với các triệu chứng đang gây khó khăn cho đời sống của bạn.

Khi bạn nhận thấy các dấu hiệu của chứng rối loạn lo âu, trầm cảm, hoặc các vấn đề sức khoẻ tinh thần đáng quan ngại khác, giải pháp tốt nhất cho bạn là hãy tìm đến và thảo luận các triệu chứng này với nhà trị liệu. Âm nhạc có thể sẽ giúp bạn cảm thấy dễ chịu hơn, nhưng nó hoàn toàn không thể thay thế việc điều trị chuyên sâu.

 Lời kết

Cảm thấy như bản thân không thể sống thiếu âm nhạc? Đây là cảm giác tương đối phổ biến ở phần lớn chúng ta. Đối với hầu hết mọi người, âm nhạc có tác động tích cực đến các khía cạnh khác nhau trong đời sống của họ, vì vậy đừng ngần ngại và hãy nghe nhạc đi. Nhưng sẽ không bao giờ là dư thừa nếu bạn để mắt (hoặc tai) đến những dấu hiệu rõ ràng cho thấy thói quen nghe nhạc đang gây ra các vấn đề gây ảnh hưởng xấu đến chất lượng cuộc sống của bạn.

---------------

Tác giả: Crystal Raypole

Link bài gốc: Is ‘Music Addiction’ Really a Thing?

Dịch giả: Hồ Thảo Ngọc - ToMo - Learn Something New

(*) Bản quyền bài dịch thuộc về ToMo. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả và nguồn là "Dịch Giả: Hồ Thảo Ngọc - Nguồn: ToMo - Learn Something New". Các bài viết trích nguồn không đầy đủ, ví dụ: "Theo ToMo" hoặc khác đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.

(**) Follow Facebook ToMo - Learn Something New để đọc các bài dịch khác và cập nhật thông tin bổ ích hằng ngày.

(***) Trở thành Tình nguyện viên, Thực tập sinh Part-time tại ToMo để rèn luyện ngoại ngữ và đóng góp tri thức cho cộng đồng tại: http://bit.ly/ToMo-hiring.