Có một quan niệm lâu đời rằng chơi những trò chơi trí não như xếp hình và những hoạt động ghi nhớ có thể giúp ngăn chặn những ảnh hưởng tiêu cực của quá trình lão hóa. Nhưng câu ngạn ngữ xưa “dùng nó hoặc mất nó” có thật sự đúng? Những trò chơi nhận thức này có thật sự có bất kỳ tác động nào đến chức năng tâm lý không?

Việc rèn luyện này có thể có lợi trong việc giúp mọi người duy trì và thậm chí cải thiện một số khía cạnh của nhận thức. Với một số lượng lớn dân số người lớn tuổi, những cải thiện này có thể có tác động đáng kể đến sức khỏe tinh thần và chức năng của những người lớn tuổi.

Rèn luyện nhận thức là gì?

Còn được biết đến là rèn luyện não bộ, rèn luyện nhận thức là một phương pháp tiếp cận không dùng thuốc bao gồm tuân thủ theo một loạt những hoạt động tinh thần thường xuyên được thiết kế để giúp duy trì hay thậm chí tăng khả năng nhận thức (tư duy) của một người.

Một vài khả năng tinh thần thường được rèn luyện trí não nhắm tới bao gồm:

• Tập trung

• Nhận thức linh hoạt

• Giải quyết vấn đề

• Lý luận

• Bộ nhớ làm việc

Ngoài rèn luyện trí não cụ thể này, cũng có rất nhiều hình thức rèn luyện tinh thần tổng quát có thể giúp duy trì hoặc cải thiện thể lực tinh thần và chức năng nhận thức. Việc rèn luyện tinh thần tổng quát hơn này tập trung vào việc giữ cho não bộ “khỏe”, giống như cách tập thể dục để cải thiện và duy trì sức khỏe thể chất.

Những hình thức rèn luyện tinh thần tổng quát có thể có nhiều hình thức, bao gồm tập thể thao, chơi trò chơi điện tử, duy trì hoạt động xã hội và tham gia vào những hoạt động theo đuổi sáng tạo.

Những lợi ích tiềm năng

Trọng tâm của những hoạt động này là giúp mọi người trở nên tốt hơn trong những việc như học tập, giải quyết những vấn đề và lý luận. Một số hoạt động rèn lyện trí não này tập trung vào làm những việc như giúp mọi người ghi nhớ nhiều hơn hay cải thiện khả năng tập trung và chú ý của họ.

Những khả năng như vậy có công dụng rõ ràng trong cuộc sống hằng ngày. Khả năng chú ý có thể giúp bạn tập trung vào bài giảng trên lớp hay hoàn thành những nhiệm vụ mà không bị phân tâm. Có thể ghi nhớ nhiều hơn có thể giúp bạn học những điều mới một cách hiệu quả hay nhớ lại tên của những người bạn mới gặp.

Nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng những khả năng này có mối liên kết mạnh mẽ đến những thứ như trí thông minh, thành tích học tập và thành công chung trong cuộc sống. Với tầm quan trọng của những kỹ năng này, có lẽ không có gì ngạc nhiên khi những nhà nghiên cứu từ lâu đã quan tâm đến việc biết liệu những khả năng như thế có dễ uốn nắn hay không.

Sử dụng

Có một số lý do tại sao mọi người có thể muốn thử rèn luyện nhận thức. Những lý do này bao gồm:

• Làm chậm sự suy giảm nhận thức liên quan đến lão hóa

• Giúp những người lớn tuổi độc lập hơn

• Rèn luyện những kỹ năng tinh thần cần thiết trong cuộc sống hằng ngày.

Những khả năng tinh thần có xu hướng giảm dần theo tuổi tác bao gồm tốc độ xử lý, thời gian phản ứng, đưa ra quyết định, trí nhớ ngắn hạn và những kỹ năng lên kế hoạch. Rèn luyện trí não có thể hữu ích để rèn luyện những kỹ năng này và nó có thể giúp làm giảm nguy cơ mắc một số vấn đề về trí nhớ liên quan đến tuổi tác.

Một nghiên cứu năm 2016, ví dụ, phát hiện rằng rèn luyện tập trung vào việc cải thiện tốc độ xử lý làm giảm nguy cơ phát triển chứng sa sút trí tuệ trong một thập ký sau.

Cũng có một hy vọng rằng một số hình thức rèn luyện trí não có thể hữu ích để giải quyết một số dạng suy giảm hay vấn đề nhất định. Ví dụ, vào năm 2020, FDA đã phê duyệt một trò chơi rèn luyện trí não được thiết kế để giúp điều trị chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD).

Phương pháp điều trị được thực hiện thôg qua một trò chơi điện tử được trình chiếu trong một số thử nghiệm lâm sàng để cải thiện sự tập trung ở trẻ ADHD. Những tác động này cũng được chuyển thành sự cải thiện có ý nghĩa trong hoạt động hằng ngày sau một tháng điều trị. Những kết quả như vậy cho thấy tiềm năng mà việc rèn luyện trí não có thể có.

Hiệu quả

Những nhà nghiên cứu đã nghiên cứu tác động của việc rèn luyện trí não trong nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, có rất ít sự đồng thuận đáng ngạc nhiên về sự hiệu quả của rèn luyện nhận thức.

Trong khi có nghiên cứu ủng hộ ý tưởng rằng những bài tập rèn luyện trí não cụ thể có thể cải thiện những kỹ năng nhận thức cụ thể thì vẫn có những nghiên cứu khác đưa ra kết luận khác nhau.

Bất chấp sự thiếu thống nhất trong nghiên cứu này, toàn bộ ngành ứng dụng, trò chơi và những công cụ khác đã xuất hiện dựa trên ý tưởng rằng chơi những trò chơi trí não này có thể cải thiện khả năng tâm lý của bạn.

Những kỹ năng có chuyển sang thế giới thực không?

Và trong khi một số sự đồng thuận cho việc rèn luyện trí não, những nhà nghiên cứu cũng đã đặt ra những câu hỏi liệu những kỹ năng đạt được trong những bài rèn luyện này có chuyển sang những hoạt động trong thế giới thực không.

Nói cách khác, chơi một trò chơi rèn luyện trí nhớ có thực sự đồng nghĩa với việc bạn sẽ ghi nhớ những gì bạn cần mua ở cửa hàng tạp hóa không?

Có một số nghiên cứu ủng hộ việc sử dụng rèn luyện trí não và khả năng chuyển giao của nó vào cuộc sống và hoạt động hằng ngày. Trong một quy mô nghiên cứu lớn, rèn luyện tinh thần được phát hiện để cải thiện chức năng nhận thức của những người lớn tuổi, dẫn đến những cải thiện thực tế lâu dài như nhớ lại thời điểm uống thuốc của họ.

Tiềm năng cho những lợi ích lâu dài như vậy có thể giúp người lớn tuổi duy trì những khả năng tinh thần và sự độc lập của họ khi họ già đi.

Không chỉ những bộ não lão hóa mới được hưởng lợi từ quá trình rèn luyện nhận thức. Nghiên cứu cũng cho thấy rằng những trò chơi rèn luyện trí não cũng có thể giúp cải thiện những chức năng điều hành như bộ nhớ làm việc và tốc độ xử lý ở những người trẻ tuổi.

Tại sao kết quả có thể thay đổi

Vậy câu hỏi đặt ra là tại sao một số nghiên cứu lại ủng hộ những tác động tích cực của việc rèn luyện trí não trong khi những nghiên cứu khác lại không tìm thấy những tác động như thế? Có thể có một vài yếu tố tại nơi làm việc.

• Không phải tất cả hình thức rèn luyện trí não đều như nhau: Bản chất rộng của “rèn luyện nhận thức” có nghĩa là những nghiên cứu khác nhau có thể không xem xét cùng một thứ. Những hình thức rèn luyện trí não được sử dụng trong nghiên cứu có thể dẫn đến những tác động khác nhau cả trong môi trường phòng thí nghiệm và trong cách thức (và nếu) những kỹ năng đó sau này có thể chuyển vào thế giới thực.

• Nó có thể giúp ích cho một số người hơn những người khác: Điều quan trọng càn lưu ý rằng những nghiên cứu không tính đến sự khác biệt riêng lẻ. Rèn luyện trí nhớ có thể hữu ích cho những người đang gặp phải tình trạng suy giảm trí nhớ nhưng những người với những khả năng bình thường có thể trải nghiệm tác động ít hơn đáng kể.

• Nó có thể có những tác động hạn chế: Một đánh giá nghiên cứu cho rằng mặc dù rèn luyện não bộ có thể hữu ích, nó có thể hiệu quả nhất với những nhiệm vụ rất giống với hoạt động rèn luyện. Có vẻ như việc rèn luyện này có thể có lợi hơn khi nó được thực hiện trong một khoản thời gian dài.

Bạn có nên thử rèn luyện trí não?

Nếu bạn quan tâm đến việc sử dụng phương pháp rèn luyện trí não, bạn có thể thực hiện một số điều khác nhau. Những bài tập rèn luyện nhận thức thường liên quan đến những thứ như phát hiện mẫu, sử dụng chương trình màn hình cảm ứng để tăng tốc độ suy nghĩ và ghi nhớ danh sách. Những hoạt động như vậy thường có thể được tìm thấy trực tuyến hoặc bằng các sử dụng những ứng dụng trên thiết bị di động.

Tuy nhiên, có một số điều bạn nên ghi nhớ trước khi thử những trang web, trò chơi hay những ứng dụng này:

• Nhiều công ty rèn luyện não bộ phóng đại những lợi ích của sản phẩm của họ.

• Những nhà nghiên cứu vẫn chưa khám phá ra những yếu tố khiến cho những biện pháp can thiệp rèn luyện trí não trở nên hiệu quả.

• Nghiên cứu cũng chưa xác định được loại hình rèn luyện nào hay sự kết hợp cần thiết nào để có hiệu quả với những điều kiện hoặc vấn đề khác nhau.

• Những loại ứng dụng và trò chơi có sẵn cho người sử dụng thường không được kiểm tra một cách khoa học để chứng minh tính hơp lệ hay hiệu quả của chúng.

Một vài công ty rèn luyện trí não này thực sự đã bị xử phạt bởi Ủy Ban Thương Mại Liên Bang (FTC) vì đưa ra những tuyên bố sai lệch về lợi ích những trò chơi của họ.

Một nghiên cứu năm 2016 đã so sánh những tác động của công cụ rèn luyện trí não Lumosity với những trò chơi điện tử thông thường. Kết quả cho thấy rằng cả hai nhóm đều cho thấy sự cải thiện về khả năng nhận thức - nhưng những người tham gia khác không chơi bất kỳ trò chơi nào cũng vậy.

Làm thế nào để cải thiện trí não

Thực tế là việc rèn luyện trí não có thể hay không thể hiệu quả nhưng tham gia những hoạt động kích thích tinh thần luôn là một điều tốt. Tìm cách thách thức não bộ của bạn có thể giúp bạn cảm thấy nhạy bén hơn bây giờ và bảo vệ não bộ của bạn khi bạn già đi.

Nếu bạn quan tâm đến việc thử một số bài tập rèn luyện trí não tổng quát được thiết kế để cải thiện sức khỏe tổng thể của não bộ, bạn có thể muốn thử tập trung vào việc tự mình thực hiện những bài tập tâm lý. Một số hoạt động tăng cường trí não có thể hữu ích bao gồm:

• Làm toán trong đầu bạn

• Vẽ bản đồ từ trí nhớ

• Học một ngoại ngữ mới

• Học cách chơi một nhạc cụ

• Ghi nhớ danh sách và khả năng nhớ lại của bạn

• Chơi Sudoku

• Xếp trò chơi xếp hình

Ngoài việc rèn luyện nhận thức như vậy, bạn có thể làm những việc khác để giúp chăm sóc não bộ của bạn. Những hoạt động có thể cải thiện sức khỏe não bộ của bạn bao gồm tập thể dục thường xuyên, tích cực hoạt động xã hội và thiền.

Lời nói từ VeryWell

Rèn luyện nhận thức có thể có một số lợi ích tiềm năng nhưng điều quan trọng là phải hiểu những hạn chế. Nó có thể rèn giũa những kỹ năng của bạn và giúp bạn lưu giữ nhiều thông tin hơn, nhưng bạn không nên mong đợi những cải tiến thần kỳ.

Những kỹ năng đó có thể chuyển đổi sang thế giới thực hoặc không. Nếu không có gì khác, những trò chơi rèn luyện não bộ này có thể là một cách thú vị và đầy thử thách để kiểm tra kỹ năng nhận thức của bạn.

Thay vì tập trung vào việc rèn luyện một kỹ năng tâm lý cụ thể như bộ nhớ làm việc, bạn có thể nên tập trung vào những thứ thúc đẩy sức khỏe và thể chất não bộ lâu dài. Những thứ này bao gồm duy trì hoạt động thể chất, kiểm soát căng thẳng của bạn, ngủ nhều và duy trì những mối quan hệ xã hội.

Tác giả: Kendra Cherry

Link bài gốc: Do Brain Training Games Really Work? 

Dịch giả: Phan Thị Ngọc Trang - ToMo - Learn Something New

(*) Bản quyền bài dịch thuộc về ToMo. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả và nguồn là "Dịch Giả: Phan Thị Ngọc Trang - Nguồn: ToMo - Learn Something New". Các bài viết trích nguồn không đầy đủ, ví dụ: "Theo ToMo" hoặc khác đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.

(**) Follow Facebook ToMo - Learn Something New để đọc các bài dịch khác và cập nhật thông tin bổ ích hằng ngày.

(***) Trở thành Tình nguyện viên, Thực tập sinh Part-time tại ToMo để rèn luyện ngoại ngữ và đóng góp tri thức cho cộng đồng tại: https://bit.ly/ToMo-hiring.