Superiority complex, hay phức cảm thượng đẳng là cơ chế phòng thủ hình thành khi con người cảm thấy tự ti, thấp kém về một khía cạnh nào đó. Biểu hiện của phức cảm này là kiêu ngạo, coi khinh người khác về xuất thân, nền văn hóa, giá trị sống hoặc sở thích của họ, cũng như “nâng cao quan điểm” về những yếu tố trên ở bản thân.

Điển hình là gần đây, một nhóm nữ nổi tiếng Hàn Quốc công bố tổ chức concert ở Việt Nam và được cộng đồng fan Kpop đón nhận nhiệt tình. Nhiều người sẵn sàng đầu tư số tiền lớn mua vé, hoặc xin nghỉ vào ngày mở bán vé để canh được vị trí tốt nhất. Dù vậy khi lướt qua các trang báo điện tử, không khó để bắt gặp những bình luận chê bôi, mỉa mai sở thích này của họ và đánh đồng tất cả với hiện tượng "fan cuồng."

Superiority complex cũng xảy ra ở các lĩnh vực như văn học, điện ảnh, hội hoạ, v.v. khi có người cho rằng phải đọc tác giả này, xem phim này, thưởng tranh phong cách này... thì mới là fan của nghệ thuật "chân chính."

Thuật ngữ này được chuyên gia tâm lý kiêm bác sĩ Alfred Adler phát minh vào đầu thế kỷ 20. Ông có nhiều nghiên cứu về tâm lý trên, tiêu biểu phải kể đến Understanding Human Nature và Superiority and Social Interest: A Collection of Later Writings.

Theo bác sĩ Adler, phức cảm thượng đẳng bắt nguồn từ nỗi tự ti của chủ thể về chính vấn đề họ đang muốn “nâng cao quan điểm”. Để giúp bản thân vượt qua tự ti, họ thổi phồng ý thức về tầm quan trọng của bản thân trong khía cạnh đó. Theo thời gian, việc này khiến họ hình thành những niềm tin và giả định sai lầm.

Phức cảm này đôi khi bị nhầm lẫn với phấn đấu và tự kỷ luật bản thân. Tuy nhiên chúng khác nhau ở chỗ, việc phấn đấu giúp bạn chinh phục thành công những hoài bão cá nhân. Trong khi đó, phức cảm thượng đẳng tập trung nhiều vào ảo tưởng, và thường không dẫn đến hành động cụ thể nào thay đổi được cục diện.

Chẳng hạn bạn quan niệm ăn chay tốt hơn cho sức khỏe bản thân, và thành công sau một thời gian tập ăn chay. Nhưng nếu có phức cảm thượng đẳng, bạn dễ coi thường những người ăn mặn, cho rằng họ ăn uống không “tinh tế” bằng bạn.