Dáng vẻ và chuyển động của cơ thể cũng có thể cung cấp rất nhiều thông tin. Nghiên cứu về ngôn ngữ cơ thể đã phát triển mạnh mẽ từ những năm 1970, đặc biệt là khi các phương tiện truyền thông bắt đầu tập trung vào việc diễn giải thái quá các tư thế phòng thủ, như khoanh tay hay bắt chéo chân, đặc biệt sau khi Julius Fast xuất bản cuốn sách Body Language.

Mặc dù giao tiếp phi ngôn ngữ này có thể phản ánh cảm xúc và thái độ, nhưng ngôn ngữ cơ thể thường rất tinh tế và không rõ ràng như người ta từng nghĩ.

Khoảng cách giao tiếp và không gian cá nhân

Mọi người thường nhắc đến nhu cầu về "không gian cá nhân" của mình. Mỗi người đều có một "vùng không gian" mà họ muốn giữ xung quanh bản thân. Khi người khác lại gần quá, chúng ta thường cảm thấy khó chịu (dù ít hay nhiều). Điều này được gọi là Khoảng cách giao tiếp, và nó là một dạng giao tiếp phi ngôn ngữ quan trọng.

Đây là cách chúng ta giao tiếp một cách phi ngôn ngữ về mức độ thoải mái khi ở gần người khác và mức độ gần gũi mà chúng ta sẵn sàng cho phép.

Khoảng cách cá nhân mà chúng ta cần và không gian mà chúng ta cảm thấy thuộc về mình bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, như quy chuẩn xã hội, mong đợi văn hóa, tình huống, tính cách và mức độ quen thuộc.

Khoảng cách cá nhân khi trò chuyện với một người có thể dao động từ 18 inch đến 4 feet. Khi nói chuyện với một đám đông, khoảng cách cá nhân thường là từ 10 đến 12 feet.

Ánh mắt đóng một vai trò quan trọng trong giao tiếp phi ngôn ngữ, với các hành động như nhìn, nhìn chằm chằm và chớp mắt là những dấu hiệu quan trọng. Ví dụ, khi bạn gặp những người hoặc những thứ mà bạn thích, tần suất chớp mắt của bạn sẽ tăng lên và đồng tử sẽ giãn ra.

Đôi mắt của con người có thể chỉ ra một loạt cảm xúc, bao gồm sự thù địch, quan tâm, và hấp dẫn. Ngoài ra, mọi người cũng thường sử dụng các tín hiệu từ ánh mắt để đánh giá sự chân thành của một người.

• Khi một người duy trì giao tiếp bằng ánh mắt một cách bình thường và ổn định, điều đó thường được coi là dấu hiệu cho thấy người đó đang nói thật và đáng tin cậy.
• Ngược lại, ánh mắt lảng tránh và sự không thể duy trì giao tiếp mắt thường được coi là dấu hiệu của việc nói dối hoặc lừa dối.

Tuy nhiên, một số nghiên cứu chỉ ra rằng ánh mắt không phải lúc nào cũng chính xác để dự đoán hành vi nói dối.

Giao tiếp qua tiếp xúc cơ thể

Giao tiếp qua tiếp xúc cơ thể là một hình thức giao tiếp phi ngôn ngữ, trong đó tiếp xúc cơ thể được sử dụng để truyền đạt cảm xúc, sự quan tâm và các thông điệp khác.

Ví dụ, một cái vỗ vai có thể thể hiện sự động viên, một cái bắt tay thể hiện sự chào hỏi hoặc tôn trọng. Ngoài ra, tiếp xúc cơ thể cũng có thể phản ánh quyền lực và địa vị. Những người có địa vị cao thường xâm phạm không gian cá nhân của người khác nhiều hơn so với những người có địa vị thấp.

Sự khác biệt về giới tính cũng ảnh hưởng đến cách sử dụng tiếp xúc cơ thể. Phụ nữ thường sử dụng chạm để thể hiện sự quan tâm, chăm sóc; trong khi đàn ông thường dùng để thể hiện quyền lực hoặc kiểm soát.

Đã có rất nhiều nghiên cứu về tầm quan trọng của tiếp xúc cơ thể trong giai đoạn sơ sinh và trẻ nhỏ. Một nghiên cứu nổi tiếng của Harry Harlow với khỉ con, ví dụ, đã chứng minh rằng việc thiếu thốn sự tiếp xúc cơ thể có thể cản trở sự phát triển của trẻ. Trong thí nghiệm, những con khỉ con được nuôi dưỡng bởi mẹ khỉ làm bằng dây thép đã gặp phải các khuyết tật vĩnh viễn về hành vi và khả năng tương tác xã hội.

Lựa chọn trang phục, kiểu tóc, và các yếu tố ngoại hình khác cũng được coi là một hình thức giao tiếp phi ngôn ngữ. Nghiên cứu về tâm lý học màu sắc đã chỉ ra rằng các màu sắc khác nhau có thể gợi lên những cảm xúc khác nhau. Ngoại hình cũng có thể làm thay đổi các phản ứng sinh lý, phán đoán, và cách diễn giải của chúng ta.

Hãy thử nghĩ về tất cả những đánh giá tinh tế mà bạn nhanh chóng đưa ra về một người chỉ dựa vào ngoại hình của họ. Những ấn tượng đầu tiên là rất quan trọng, đó là lý do tại sao các chuyên gia khuyên rằng người tìm việc nên ăn mặc phù hợp khi đi phỏng vấn với các nhà tuyển dụng.

Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng ngoại hình thậm chí có thể ảnh hưởng đến mức thu nhập của một người. Những người ngoại hình ưa nhìn thường kiếm được nhiều tiền hơn và nhận được các lợi ích phụ khác, bao gồm các công việc có chất lượng cao hơn.

Văn hóa có ảnh hưởng quan trọng đến cách đánh giá ngoại hình. Trong khi sự gầy gò thường được coi trọng trong các nền văn hóa phương Tây, thì ở một số nền văn hóa châu Phi, những người có thân hình mũm mĩm lại được cho là có sức khỏe tốt, giàu có, và có địa vị xã hội cao.

Vật thể và hình ảnh biểu trưng

Vật thể và hình ảnh biểu trưng cũng là những công cụ giao tiếp phi ngôn ngữ. Ví dụ, trên một diễn đàn trực tuyến, bạn có thể chọn một hình đại diện (avatar) để thể hiện bản sắc cá nhân hoặc truyền tải về sở thích, phong cách của mình.

Trong đời sống, nhiều người cũng dành thời gian để xây dựng hình ảnh cá nhân thông qua những vật dụng xung quanh họ – những món đồ này phần nào thể hiện giá trị, sở thích, hoặc địa vị xã hội của họ.

Ví dụ, đồng phục có thể truyền tải rất nhiều thông tin chỉ trong cái nhìn đầu tiên. Một người lính mặc quân phục, một cảnh sát với đồng phục đặc trưng, hay một bác sĩ trong áo blouse trắng – tất cả đều thể hiện nghề nghiệp của họ mà không cần nói gì cả.

Chính vì vậy, những vật thể này trở thành một hình thức giao tiếp phi ngôn ngữ mạnh mẽ, giúp người khác nhanh chóng nhận biết và đánh giá về bạn.

Ví dụ về Giao tiếp phi ngôn ngữ

Hãy thử nghĩ xem trong cuộc sống hằng ngày, bạn giao tiếp bằng cách không dùng lời nói như thế nào. Bạn có thể thấy các ví dụ về giao tiếp phi ngôn ngữ ở nhà, tại nơi làm việc và trong nhiều tình huống khác.

Bạn có thể nhận thấy cách bạn điều chỉnh ngôn ngữ cơ thể khi nói chuyện với sếp so với khi nói chuyện với bạn bè. Ngay cả tư thế của bạn cũng có thể nói lên rất nhiều về tâm trạng hoặc mức độ tập trung của bạn. Dù bạn đang trong một buổi phỏng vấn xin việc hay chỉ là buổi gặp gỡ thân mật với bạn bè, việc điều chỉnh các tín hiệu phi ngôn ngữ phù hợp với tình huống có thể giúp bạn truyền tải thông điệp mà bạn muốn gửi gắm.

Giao tiếp phi ngôn ngữ trong gia đình
Hãy cân nhắc tất cả những cách mà giọng điệu có thể làm thay đổi ý nghĩa của một câu nói khi bạn trò chuyện với người thân trong gia đình.
Ví dụ, khi bạn hỏi người bạn đời của mình rằng: “Anh/Em có sao không?” và họ trả lời: “Không sao.” – cách họ nói câu này sẽ tiết lộ rất nhiều về cảm xúc thật sự của họ.

• Nếu giọng nói vui vẻ, tươi sáng thì có thể hiểu là họ thật sự ổn.

• Nếu giọng lạnh nhạt, khô khan thì có thể họ không ổn, nhưng không muốn nói ra.

• Nếu giọng trầm buồn, chán nản thì có thể họ đang rất buồn và có thể muốn chia sẻ điều đó.

Một số ví dụ khác về giao tiếp phi ngôn ngữ tại nhà bao gồm:

• Nhanh chóng đi đến bên người bạn đời khi họ gọi bạn (trái ngược với việc chậm trễ hoặc phớt lờ không phản hồi).

• Chào đón con bạn bằng một nụ cười khi chúng bước vào phòng để thể hiện rằng bạn vui vì được gặp chúng.

• Nghiêng người về phía người thân khi họ đang nói, để thể hiện rằng bạn đang lắng nghe và quan tâm đến những điều họ chia sẻ.

• Siết chặt tay lại giơ lên không trung khi bạn bực tức vì điều gì đó không hoạt động – đây là cách thể hiện sự thất vọng thông qua hành động, thay vì lời nói.

Giao tiếp phi ngôn ngữ cũng rất phổ biến tại nơi làm việc. Một vài ví dụ điển hình bao gồm:

• Nhìn thẳng vào mắt đồng nghiệp khi trò chuyện để thể hiện rằng bạn đang thực sự chú ý và tham gia vào cuộc trao đổi.
  

• Giơ tay lên trời trong lúc bực bội vì một dự án nào đó – thể hiện sự thất vọng hay căng thẳng mà không cần nói ra.
  

• Dùng giọng nói hào hứng khi dẫn dắt một cuộc họp để thể hiện đam mê và sự nhiệt huyết với chủ đề đang được trình bày.
  

• Đi trên hành lang với tư thế đầu ngẩng cao, dáng đi vững vàng – cho thấy sự tự tin vào năng lực của bản thân.

Dưới đây là một số ví dụ khác về giao tiếp phi ngôn ngữ, khi mà bạn không cần nói ra nhưng vẫn truyền tải được cảm xúc hoặc thông điệp:

• Chào người bạn cũ ở nhà hàng bằng một cái ôm, bắt tay hoặc cụng tay – thể hiện sự thân thiết và vui mừng khi gặp lại.

• Đặt tay lên tay của ai đó khi họ đang nói chuyện với bạn tại một bữa tiệc – để truyền tải sự quan tâm hoặc thân thiện.

• Đảo mắt với người đang nói chuyện quá lâu với nhân viên bán hàng khi hàng người phía sau đang ngày càng dài – thể hiện sự bực mình hay thiếu kiên nhẫn.

• Nhăn mặt hoặc giơ ngón tay giữa với ai đó vừa cắt ngang đầu xe bạn khi tham gia giao thông – phản ứng thể hiện sự giận dữ hoặc khó chịu.

Tại sao giao tiếp phi ngôn ngữ lại quan trọng

Giao tiếp phi ngôn ngữ đóng vai trò rất quan trọng trong việc truyền tải thông điệp. Một số lợi ích mà nó mang lại bao gồm:

Tăng cường mối quan hệ: Giao tiếp phi ngôn ngữ giúp xây dựng sự gần gũi và thân mật trong các mối quan hệ giữa người với người.

Thay thế cho lời nói: Có thể dùng để truyền đạt điều mà người nói không tiện nói ra. Điều này đặc biệt hữu ích trong môi trường ồn ào (như nơi làm việc) hoặc trong trị liệu tâm lý, khi chuyên gia tâm lý quan sát hành vi phi ngôn ngữ để hiểu rõ hơn cảm xúc của khách hàng.

Tăng tính thuyết phục cho lời nói: Khi ngôn ngữ cơ thể phù hợp với lời nói, nó giúp thông điệp trở nên rõ ràng và nhấn mạnh những điểm quan trọng.

Điều tiết cuộc trò chuyện: Các tín hiệu phi ngôn ngữ giúp kiểm soát nhịp điệu giao tiếp, như khi nào bắt đầu hay kết thúc một chủ đề.

Giao tiếp phi ngôn ngữ rất quan trọng vì nó cung cấp thông tin giá trị, củng cố ý nghĩa của lời nói, tạo sự tin tưởng và tăng tính rõ ràng cho thông điệp của bạn.

Cách cải thiện kỹ năng giao tiếp phi ngôn ngữ

Nếu bạn muốn thể hiện ngôn ngữ cơ thể tự tin hơn hoặc đọc hiểu hành vi phi ngôn ngữ của người khác tốt hơn, những mẹo sau có thể giúp:

• Chú ý đến hành vi của bản thân. Hãy quan sát những cử chỉ bạn thường dùng khi vui hay buồn. Hãy để ý cách bạn thay đổi tông giọng theo cảm xúc. Việc nhận thức được xu hướng giao tiếp phi ngôn ngữ của bản thân là bước đầu để điều chỉnh nếu cần. Nó cũng giúp bạn hiểu rõ hơn về cảm xúc của mình nếu bạn khó diễn đạt bằng lời.

• Học hỏi từ người khác. Hãy chú ý cách người xung quanh giao tiếp mà không dùng đến lời nói. Biểu cảm khuôn mặt của họ nói lên điều gì? Họ có những cử chỉ nào? Khi quen với cách thể hiện cảm xúc của họ, bạn sẽ dễ nhận ra họ đang cảm thấy thế nào. Đồng thời, bạn cũng có thể học hỏi những hành vi tích cực – ví dụ như đứng thẳng khi nói chuyện để thể hiện sự tự tin.

• Chú ý những tín hiệu cơ thể không khớp với lời nói. Bạn nói rằng bạn ổn, nhưng lại đóng sập cánh cửa tủ? Đó là dấu hiệu gây mâu thuẫn. Hoặc ai đó nói "vâng" nhưng lại lắc đầu – đây cũng là một ví dụ điển hình. Những hành vi này có thể thể hiện cảm xúc thật nhưng người đó chưa sẵn sàng chia sẻ.

• Suy nghĩ trước khi hành động. Nếu bạn hay có phản xạ giơ "ngón tay giữa" mỗi khi bị ai đó cắt ngang trên đường – ngay cả khi con nhỏ đang ngồi phía sau – rồi sau đó hối hận, bạn hoàn toàn có thể thay đổi thói quen này. Hãy tập phản xạ dừng lại và suy nghĩ trước khi hành động, từ đó thay đổi hoặc kiểm soát các hành vi phi ngôn ngữ không mong muốn.
  

• Hỏi trước khi phán đoán. Một số biểu hiện phi ngôn ngữ có thể mang ý nghĩa khác nhau ở từng nền văn hóa hoặc phụ thuộc vào tính cách mỗi người. Thay vì vội vàng đánh giá, hãy hỏi. Ví dụ: “Tôi thấy bạn không nhìn vào mắt khi nói chuyện – bạn có đang giận tôi không?” Việc này giúp bạn hiểu chính xác cảm xúc của người đối diện.

Tóm lại

Giao tiếp phi ngôn ngữ là một phần quan trọng trong cách chúng ta truyền đạt thông điệp và thấu hiểu người khác. Không chỉ là nói gì, mà còn là cách nói – thông qua biểu cảm khuôn mặt, tông giọng, cử chỉ, và những dấu hiệu tinh tế khác.
Hãy để ý cả lời nói và cách họ thể hiện – từ vẻ ngoài, nét mặt đến giọng nói. Khi kết hợp tất cả lại, bạn sẽ có cái nhìn rõ ràng hơn về điều mà họ thực sự muốn truyền đạt.

----------
Tác giả: Kendra Cherry, MSEd

Link bài gốc:  9 Types of Nonverbal Communication

Dịch giả: Đinh Thùy Thanh Trúc - ToMo - Learn Something New

(*) Bản quyền bài dịch thuộc về ToMo. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả và nguồn là "Dịch Giả: Đinh Thùy Thanh Trúc - Nguồn: ToMo - Learn Something New". Các bài viết trích nguồn không đầy đủ, ví dụ: "Theo ToMo" hoặc khác đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.

(**) Follow Facebook ToMo - Learn Something New để đọc các bài dịch khác và cập nhật thông tin bổ ích hằng ngày.

(***) Trở thành Tình nguyện viên, Thực tập sinh Part-time tại ToMo để rèn luyện ngoại ngữ và đóng góp tri thức cho cộng đồng tại: http://bit.ly/ToMo-hiring.