Bạn đã bao giờ tự hỏi tại sao bạn nhớ một số chi tiết nhất định mà không cần cố gắng, nhưng thông tin quan trọng khác lại lướt qua tâm trí bạn một cách nhanh chóng? Đây chỉ là một ví dụ về loại câu hỏi mà ai đó làm việc trong lĩnh vực tâm lý học nhận thức đang cố gắng trả lời.

Tâm lý học Nhận thức là gì?

Tâm lý học nhận thức liên quan đến việc nghiên cứu các quá trình tinh thần bên trong — tất cả những thứ diễn ra bên trong bộ não của bạn, bao gồm nhận thức, suy nghĩ, trí nhớ, sự chú ý, ngôn ngữ, giải quyết vấn đề và học tập. Mặc dù nó là một nhánh tâm lý học tương đối non trẻ, nhưng nó đã nhanh chóng phát triển trở thành một trong những lĩnh vực phụ phổ biến nhất.

Có rất nhiều ứng dụng thực tế cho nghiên cứu nhận thức này, chẳng hạn như cung cấp trợ giúp đối phó với rối loạn trí nhớ, tăng độ chính xác khi ra quyết định, tìm cách giúp mọi người phục hồi sau chấn thương não, điều trị rối loạn học tập và cấu trúc lại chương trình giáo dục để nâng cao khả năng học tập.

Tìm hiểu thêm về cách con người suy nghĩ và xử lý thông tin không chỉ giúp các nhà nghiên cứu hiểu sâu hơn về cách bộ não con người hoạt động mà còn cho phép các nhà tâm lý học phát triển những cách mới giúp con người đối phó với những khó khăn tâm lý.

Ví dụ, bằng cách nhận ra rằng sự chú ý vừa là nguồn lực vừa có chọn lọc vừa có giới hạn, các nhà tâm lý học có thể đưa ra các giải pháp giúp những người có khó khăn về tập trung cải thiện khả năng tập trung và khả năng tập trung của họ dễ dàng hơn.

Những phát hiện từ tâm lý học nhận thức cũng đã cải thiện sự hiểu biết của chúng ta về cách con người hình thành, lưu trữ và nhớ lại ký ức. Bằng cách biết thêm về cách thức hoạt động của các quá trình này, các nhà tâm lý học có thể phát triển những cách mới giúp mọi người cải thiện trí nhớ và chống lại các vấn đề tiềm ẩn về trí nhớ.

Ví dụ, các nhà tâm lý học đã phát hiện ra rằng mặc dù trí nhớ ngắn hạn của bạn khá ngắn và hạn chế (chỉ kéo dài từ 20 đến 30 giây và có khả năng chứa từ năm đến chín mục), các chiến lược diễn tập có thể cải thiện cơ hội thông tin sẽ được chuyển thành dài- bộ nhớ thời hạn, ổn định và bền hơn nhiều.

Khi nào cần gặp nhà tâm lý học nhận thức

Trong khi nhiều nhà tâm lý học nhận thức chuyên về nghiên cứu và được các trường đại học hoặc cơ quan chính phủ tuyển dụng, những người khác lại tập trung vào lĩnh vực lâm sàng và làm việc trực tiếp với những cá nhân đang trải qua những thách thức liên quan đến các quá trình tâm thần khác nhau. Họ có thể làm việc trong các bệnh viện, phòng khám sức khỏe tâm thần hoặc các cơ sở tư nhân.

Các nhà tâm lý học làm việc trong lĩnh vực này thường tập trung vào một lĩnh vực quan tâm cụ thể như trí nhớ, trong khi những người khác có thể chọn làm việc trực tiếp về các mối quan tâm sức khỏe cụ thể liên quan đến nhận thức, chẳng hạn như rối loạn thoái hóa não hoặc chấn thương não.

Những lý do cần tham khảo ý kiến ​​một nhà tâm lý học nhận thức

• Bệnh Alzheimer, sa sút trí tuệ hoặc mất trí nhớ

• Điều trị chấn thương não

• Liệu pháp nhận thức cho một bệnh tâm lý

• Can thiệp cho khuyết tật học tập

• Các vấn đề về tri giác hoặc giác quan

• Trị liệu cho rối loạn ngôn ngữ hoặc lời nói

Công việc của các nhà tâm lý học nhận thức là cần thiết để giúp những người đã trải qua các vấn đề với các quá trình tâm thần. Mặc dù chúng ta có xu hướng coi những khả năng như sự chú ý và giải quyết vấn đề là điều hiển nhiên, có lẽ vì chúng đã được dệt vào cấu trúc cuộc sống hàng ngày của chúng ta, sự gián đoạn nhận thức có thể tạo ra sự tàn phá trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống của một cá nhân.

Các vấn đề về sự chú ý có thể khiến bạn khó tập trung ở nơi làm việc hoặc ở trường học. Ngay cả những vấn đề về trí nhớ tương đối nhỏ cũng có thể khiến bạn gặp khó khăn trong việc xử lý các yêu cầu của cuộc sống hàng ngày. Ví dụ, hãy xem xét suy nghĩ tiêu cực có thể cản trở sức khỏe và hạnh phúc của bạn như thế nào.

Tất cả chúng ta đều thỉnh thoảng trải qua những suy nghĩ tiêu cực này, nhưng một số người có thể thấy mình bị choáng ngợp với những kiểu suy nghĩ bi quan gây khó khăn cho hoạt động trong cuộc sống hàng ngày. Những suy ngẫm này có thể dẫn đến tăng mức độ căng thẳng, bi quan và tự hủy hoại bản thân, và thậm chí có thể góp phần vào cảm giác bất lực.

Với sự giúp đỡ của các nhà tâm lý học nhận thức, mọi người thường có thể tìm ra cách để đối phó và thậm chí vượt qua những khó khăn như vậy.

Các phương pháp trị liệu bắt nguồn từ nghiên cứu nhận thức tập trung vào việc giúp mọi người thay đổi những kiểu suy nghĩ tiêu cực này và thay thế những suy nghĩ đó bằng những suy nghĩ tích cực và thực tế hơn.

Tâm lý học nhận thức cho sức khỏe tâm thần

Ngoài việc bổ sung thêm cho chúng ta hiểu biết về cách thức hoạt động của tâm trí con người, lĩnh vực tâm lý học nhận thức cũng có tác động đến các phương pháp tiếp cận sức khỏe tâm thần. Trước những năm 1970, nhiều phương pháp tiếp cận sức khỏe tâm thần tập trung hơn vào các phương pháp tiếp cận phân tích tâm lý, hành vi và nhân văn.

Cái gọi là "cuộc cách mạng nhận thức" diễn ra trong thời kỳ này đặt trọng tâm nhiều hơn vào việc hiểu cách con người xử lý thông tin và cách các mô hình tư duy có thể góp phần gây ra đau khổ tâm lý. Nhờ nghiên cứu trong lĩnh vực này của các nhà tâm lý học nhận thức, các phương pháp điều trị mới đã được phát triển để giúp điều trị chứng trầm cảm, lo âu, ám ảnh và các rối loạn tâm lý khác.

Liệu pháp hành vi nhận thức và liệu pháp hành vi cảm xúc hợp lý là hai phương pháp trong đó khách hàng và nhà trị liệu tập trung vào những nhận thức cơ bản góp phần gây ra đau khổ tâm lý.

Nhà trị liệu có thể giúp thân chủ xác định những niềm tin phi lý và những sai lệch nhận thức khác mâu thuẫn với thực tế và sau đó hỗ trợ họ thay thế những suy nghĩ đó bằng những niềm tin thực tế và lành mạnh hơn.

Nếu bạn đang trải qua các triệu chứng của rối loạn tâm lý có thể được hưởng lợi từ việc sử dụng các phương pháp tiếp cận nhận thức, bạn có thể gặp một nhà tâm lý học được đào tạo cụ thể về các phương pháp điều trị nhận thức này.

Những chuyên gia này thường có các chức danh khác ngoài nhà tâm lý học nhận thức, chẳng hạn như bác sĩ tâm thần, nhà tâm lý học lâm sàng hoặc nhà tâm lý học tư vấn, nhưng nhiều chiến lược mà họ sử dụng bắt nguồn từ truyền thống nhận thức. Nếu bạn không chắc chắn về kỷ luật hoặc cách tiếp cận của một học viên, chỉ cần hỏi họ.

Tác động của Tâm lý học Nhận thức

Như bạn có thể thấy, lĩnh vực tâm lý học nhận thức vừa rộng vừa đa dạng, nhưng nó lại liên quan đến rất nhiều khía cạnh của cuộc sống hàng ngày.

Nghiên cứu về tâm lý học nhận thức đôi khi có vẻ hàn lâm và khác xa với những vấn đề bạn phải đối mặt trong cuộc sống hàng ngày, nhưng những phát hiện từ các cuộc điều tra khoa học như vậy đóng một vai trò trong cách các chuyên gia tiếp cận điều trị bệnh tâm thần, chấn thương sọ não và các bệnh thoái hóa não .

Nhờ công việc của các nhà tâm lý học nhận thức, chúng ta có thể xác định chính xác hơn các cách để đo lường khả năng trí tuệ của con người, phát triển các chiến lược mới để chống lại các vấn đề về trí nhớ và giải mã hoạt động của não người — tất cả đều có tác động mạnh mẽ đến cách chúng ta điều trị chứng rối loạn nhận thức .

Lĩnh vực tâm lý học nhận thức là một lĩnh vực đang phát triển nhanh chóng tiếp tục bổ sung vào sự hiểu biết của chúng ta về nhiều ảnh hưởng mà các quá trình tâm thần có đối với sức khỏe và cuộc sống hàng ngày của chúng ta.

Từ việc hiểu các quá trình nhận thức thay đổi như thế nào trong quá trình phát triển của trẻ đến việc xem xét cách bộ não chuyển các đầu vào cảm giác thành nhận thức, tâm lý học nhận thức đã giúp chúng ta hiểu sâu hơn và phong phú hơn về nhiều sự kiện tinh thần góp phần vào sự tồn tại hàng ngày và sức khỏe tổng thể của chúng ta- hiện tại.

Lời khuyên chân thành

Việc được chẩn đoán có vấn đề về não hoặc sức khỏe nhận thức có thể khiến bạn sợ hãi và đôi khi khó hiểu, nhưng điều quan trọng cần nhớ là bạn không đơn độc.

Bằng cách làm việc với bác sĩ, bạn có thể đưa ra kế hoạch điều trị hiệu quả để giúp giải quyết các vấn đề về nhận thức và sức khỏe não bộ. Việc điều trị của bạn có thể liên quan đến việc tham khảo ý kiến ​​của một nhà tâm lý học nhận thức, người có kiến ​​thức nền tảng về lĩnh vực cụ thể mà bạn đang phải đối mặt, hoặc bạn có thể được giới thiệu đến một chuyên gia sức khỏe tâm thần khác được đào tạo và có kinh nghiệm về căn bệnh cụ thể của bạn.

Bạn có thể thấy hữu ích khi tìm hiểu càng nhiều càng tốt về chẩn đoán ban đầu của mình và cân nhắc đưa ra danh sách các câu hỏi mà bạn có trước lần khám tiếp theo với bác sĩ, nhà tâm lý học nhận thức hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần. Điều này có thể giúp bạn cảm thấy chuẩn bị tốt hơn và sẵn sàng thực hiện các bước tiếp theo trong quá trình điều trị của mình.

-----------------------

Tác giả: Kendra Cherry

Linh bài gốc: Cognitive Psychology: The Science of How We Think

Dịch giả: Linh Mike - ToMo - Learn Something New

(*) Bản quyền bài dịch thuộc về ToMo. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả và nguồn là "Dịch Giả: Lê Quang Minh - Nguồn: ToMo - Learn Something New". Các bài viết trích nguồn không đầy đủ, ví dụ: "Theo ToMo" hoặc khác đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.

(**) Follow Facebook ToMo - Learn Something New để đọc các bài dịch khác và cập nhật thông tin bổ ích hằng ngày!

(***) Trở thành Cộng tác viên, Thực tập sinh Part-time tại ToMo để rèn luyện ngoại ngữ và đóng góp tri thức cho cộng đồng tại: http://bit.ly/ToMo-hiring.