Có lẽ đã gần một tháng trôi qua kể từ cái ngày định mệnh đó, thời điểm mà một bạn học sinh lớp 10 trường THPT Chuyên Amsterdam quyết định nhảy lầu tự vẫn vì những áp lực đè nén tâm hồn. Rõ ràng là trong suốt giai đoạn nhạy cảm đó, chúng ta không ít lần bắt gặp những bài post trên Facebook, báo đài liên quan đến sự việc đau lòng ấy kèm theo những lời bình luận tiêu cực, chủ yếu là bôi nhọ và bình phẩm về cách hành xử của bố mẹ cậu bé. Những comment kiểu vậy, bỗng chốc trở nên ác ý đến mức dửng dưng, vô tình; tạo ra sức ép không hề nhỏ cho những “kẻ đầu bạc” ở lại. Có bao giờ những người đã từng hí hoáy trên bàn phím để thở ra chất triết lý, suy nghĩ của bản thân từng tự hỏi dòng bình luận thể hiện sự nhiếc móc của mình có thực sự đem lại giá trị nào chưa? Đủ để làm cha mẹ cậu bé mất mặt? Đủ để khiến đấng sinh thành nọ ăn năn, hối hận? Đủ để đòi lại công bằng cho sự ra đi của một sinh mạng? Trong một giây phút bức xúc nhất thời, ta bẵng quên đi nỗi buồn khổ của bố mẹ em: con cái họ lìa xa cõi đời vì sự yêu thương không đúng cách, họ ở lại mà lòng nào có vui vẻ. Chính họ mới là người không thể tha thứ cho bản thân nhất chứ không phải những kẻ ném đá, đàm tếu về câu chuyện. Xin nhắc lại (dù có thể bạn cũng biết), trong clip được phát tán trên mạng về những phút giây cuối cùng, bố cậu đã liên tục thốt lên tên con mình trong vô vọng – điều ấy chứng tỏ bố mẹ cậu chưa bao giờ ngừng hết thương con, sợi dây về tình cảm gia đình thiêng liêng chưa bao giờ bị đứt rời.

Đây chỉ là một dẫn chứng có thật trong vô vàn những câu chuyện về việc “ném đá công kích” không thương tiếc một cá nhân hoặc tổ chức bất kỳ xuyên suốt thời điểm này. Và dường như, những người đứng sau lại là thế hệ trẻ, những người sử dụng mạng xã hội với tần suất lớn thì phải…

I. Từ đâu mà giới trẻ lại ưa “chỉ trích” đến thế?

1. Khởi nguồn từ sự khác biệt

Trong tiếng Anh, mình để ý có một cụm từ luôn luôn xuất hiện mỗi khi nhắc đến điểm tách biệt giữa những người không chung thế hệ, dẫn đến sự thiếu thấu hiểu và cảm nhận. Đó là “Generation Gap” (tạm dịch: khoảng cách thế hệ). Ta cứ nghĩ rằng khoảng cách thế hệ chỉ xảy ra dưới một mái nhà nhưng không, điều đó lại thường xuyên xảy ra trong mọi ngóc ngách của cuộc sống, đặc biệt là khi có sự mâu thuẫn về trải nghiệm, thói quen, hành động và đức tin.

Người lớn (giả dụ như ở thời 8x) chẳng hạn, họ khác chúng ta ở chỗ sinh ra và lớn lên khi mà xã hội vẫn còn có nhiều điều chưa thực sự thống nhất, hay nói trắng ra là vẫn còn nhiều thứ hỗn tạp, nhiều định kiến cổ hủ khác nhau, từ học hành cho đến sinh hoạt. Họ phải vật lộn rất nhiều thì mới thu nạp được những lẽ đúng đắn, những cái nhìn khách quan về thế giới trước mắt. Chính vì vậy, nói không ngoa khi thế hệ ấy thực sự nói ít làm nhiều, lúc nào cũng nhìn nhận vấn đề theo chiều hướng cục bộ, ít phán xét mà đi sâu hơn vào lý do nảy sinh, cách kết thúc vấn đề.

Nhưng chúng ta thì không. Sinh ra khi nền tảng xã hội là một điểm tựa vững chắc, mọi thứ đủ đầy khiến ai nấy đều mong cầu tiến xa và đi nhanh. Giới trẻ khao khát nói lên tiếng nói nội tâm, đủ tự tin, dũng cảm để khiến xã hội ngày một tốt đẹp hơn từng ngày. Thế nhưng, chuyện đứng lên vì lẽ phải và đứng lên để hùa vào đàm tếu, bôi nhọ những điều không đúng, trái với quan điểm một cách thậm tệ lại là hai thứ khác hẳn. Bạn có thể up status bảo vệ cho châm ngôn Nữ quyền nhưng nếu bạn up status để công khai phỉ báng anh A, chú B thật cổ hủ, lạc hậu, thiếu suy nghĩ và sống bằng con mắt hẹp hòi khi cho rằng phái yếu chỉ là con số 0 mà không quan tâm đến cảm xúc của A, B (khi mà họ đã nhận ra được sai lầm và đang dần hoàn thiện hơn) bị cư dân mạng chỉ trích thì thật sự, hãy xem lại bản thân ngay lập tức. Một giây bạn hả hê vì có đến trăm comments đồng tình, lên án người kia nhưng cùng lúc đó, những người bị bôi bác có đến trăm comments đang xì xào, bàn tán sau lung họ.

Có những người rất thích dằn mặt người khác, mong muốn rằng cái sai, cái xấu phải được lật tẩy, chấp nhận đả kích bẳng những hành động kiểu như chửi rủa, thề nguyền… Nhưng, không phải chúng ta ngốc nghếch không lên tiếng mà giới trẻ cần phải xem xét nhiều khía cạnh của vấn đề hơn trước khi lên tiếng, tránh làm tổn thương danh dự và cảm xúc người xung quanh.

2. Internet – công cụ phát tán nhanh hơn cả tốc độ lay lan của virus?

Trong một ví dụ do New York Times trình bày, nhóm 5 người nhiễm nCoV có thể lây virus cho 368 người chỉ sau 5 lần phát tán. Thế nhưng, tốc độ đó chưa xi-nhê gì khi so sánh với không gian mạng và việc lan truyền tin tức nhan nhản trên các nền tảng xã hội. Bạn cứ để ý mà xem, khi có một câu chuyện siêu hot, siêu giật gân thì chỉ trong vòng 5 phút, với hàng trăm cú click repost, hàng trăm bình luận, hàng trăm lượt chia sẻ, react thì trung bình, độ tiếp cận những bài như thế phải lên đến mấy chục hay mấy trăm nghìn lượt xem, chưa kể đến trường hợp gặp nhau là phải truyền tai nhau về những biến gần xa trong đời thực nữa chứ (lớn hơn rất nhiều so với việc virus lây lan cần một khoảng thời gian còn tương tác bài viết thì lúc nào cũng ba chữ: “ngay và luôn”).

Tiếp xúc với MXH thường xuyên để cập nhật tình hình khắp năm châu bốn bể thì bảo sao giới trẻ lại sẵn sàng công kích người khác đến thế. Ta công khai nhưng ta giấu mặt, giấu tên. Ta nói điều hợp lý và được cả trăm người nể phục vì hay quá, xuất sắc quá. Ta nói cho thỏa cái nỗi bực tức chỉ bằng vài con chữ, icon thì chẳng hợp lý vô cùng sao? Thời thế thế thời, “đơn giản hóa” hành động đả kích bằng công cụ vận chuyển như Facebook, Instagram hay Twitter thì lạm dụng chúng là điều khó tránh khỏi.

II. Chúng ta, những người hay có thói quen chỉ trích nhận lại gì?

Để mình kể cho các bạn câu chuyện thế này: Ngày xưa, trong một ngôi làng nọ, có một ông lão lúc nào cũng trưng ra bộ mặt cáu kính, hay bắt bẻ và chỉ trích những người xung quanh từng li từng tí một. Chính vì thói quen xấu này mà những người xung quanh ông ta lúc nào cũng khó chịu, mệt mỏi; trong lòng không khi nào thầm mong tránh xa khỏi ông ta cả.

Vào dịp sinh nhật thứ 70, bỗng chốc ai nấy đều kinh ngạc và bất ngờ khi thấy ông tỏ ra vui vẻ lạ thường, lại còn nói đùa cùng dân làng nữa chứ. Lấy làm lạ, người ta mới hỏi ông nguyên do nào khiến ông đột nhiên thay đổi đến thế và nhận lại được câu trả lời thế này:

- Hóa ra, bao lâu nay tôi cứ mải mê tìm kiếm hạnh phúc hão ở đâu đâu, ai ngờ, chỉ cần trút bỏ được bực dọc và gạn bớt lời than oán ở trên vai là hạnh phúc đã ngập tràn rồi.

Bạn thấy đó, ông lão trong câu chuyện không những muộn phiền ở trong lòng thôi đâu mà còn lan tỏa cái muộn phiền đó đến người khác nữa. Đặt trong bối cảnh hiện tại, có lẽ, muộn phiền đó lại trở thành cơn ác mộng khủng khiếp nhất với những người bị chỉ trích ở cả ngoài đời lẫn trên mạng. Buồn nhất có lẽ không phải là cái sai bị phanh phui mà buồn nhất phải là người làm sai hối hận biết mình đã sai nhưng lại hứng chịu ánh nhìn đầy kỳ thị, phẫn nộ từ dư luận. Mình không đi sâu vào phân tích chuyện ai sai, ai đúng vì mình đâu phải người trong cuộc, đâu rõ mọi sự nhưng mình nói rằng có những việc, chúng ta cần kiềm chế lại để đừng khoét sâu vào vết thương của bất kỳ một ai đó, nhất là những người đã từng gây ra lầm lỗi, đồng thời là những người đã nhận lại cái kết đầy cay đắng từ sự việc của mình.

Chúng ta chĩa tay chỉ trích người khác không thương tiếc thì được gì? Ghi nhận? Ngưỡng mộ? Không không, có lẽ là “bực tức” Đôi khi, con người ta hay hiểu lầm giữa “công kích” và “tranh biện” (debate). Debate, nói nôm na là vạch ra những lập luận phi logic, thiếu tính đúng đắn trong khi “công kích” lại ám chỉ hành động tấn công trực diện vào nhân phẩm, thanh danh của người được nhắc đến. Chúng ta xem chừng mất quá nhiều thời gian vào việc đôi co, nói lẽ trái phải với ai đó khi họ lên tiếng để bảo vệ người trong câu chuyện trên mạng thì phải. Thật bực mình khi ai đó nói rằng ta sai, ta ngốc nghếch, ta khờ khạo khi nói dăm ba câu chữ đúng không? Chiến tranh với người xa lạ khiến ta chỉ mất thời gian vào những việc vô bổ, làm ta đau đầu khi nghĩ cách đối phó, nghĩ ra trăm ngàn kế sách để người kia cay đắng mà thôi!

III. Thôi, bỏ đi!

Có thể bạn đã từng dấn thân vào chuỗi ngày chỉ trích không hồi kết, thấy sai là phải nói bất luận nắng mưa và chợt nhận ra rằng có lẽ việc làm ấy cũng chẳng hay ho cho cam. Thế nhưng, chẳng gì là quá muộn. Hãy cùng nhau bỏ đi ngăn kéo của sự chỉ trích trong bộ nhớ của ta ngay từ bây giờ nào!

Người Nhật có một câu châm ngôn rất đáng để suy ngẫm là “Nghĩ bảy lần trước khi nghi ngờ một ai đó.” Sự thực là vậy, cũng giống như việc “uốn lưỡi 7 lần trước khi nói” suy nghĩ cũng cần phải có thời gian như thế. Có thật câu chuyện bạn vô tình đọc được như thế không? Có thật người này, người kia đã hành xử như vậy? Liệu bạn có nhất thiết phải thả một dòng bình luận bàn tán? Nhỡ dòng comment kia có góp phần làm sáng tỏ sự thật hay chỉ khiến mọi thứ tệ đi hơn đáng kể?

Cái bạn cần làm không phải là để chứng tỏ, cái bạn cần làm là lắng nghe con tim, thấu hiểu người khác trước khi làm bất kỳ một hành động nào. Con mắt thua con tim ở chỗ nó chỉ nhìn thấy và tin rằng vào những gì diễn ra phía trước trong khi trái tim học được cách tin tưởng, thông cảm cho những người hoàn cảnh khác nhau.

Ngưng phán xét cũng có thể là một cách. Nói thì thật buồn cười khi điều bạn mong mỏi nhất là ngừng chỉ trích từ bây giờ đúng không? Nhưng bạn à, chỉ trích luôn bắt nguồn từ việc tạo ra định kiến và phán xét xuất phát từ sự khác nhau trong lối suy nghĩ và ứng xử. Thật ra, trên đời này chẳng ai sai mà cũng chẳng ai đúng. Phàm là con người, có ai hoàn hảo tất không? Chúng ta đều khác nhau, mỗi người mỗi cuộc đời, vậy thì phải so đo, tính toán kia chứ? Đừng lúc nào thấy cái gì sai là cũng phải lên tiếng bởi ta đâu biết bản chất, động cơ của người ta kia chứ? Học cách chấp nhận, học cách nhìn nhận, biết nói điều phải trái đúng lúc đúng chỗ sẽ được đánh giá cao hơn nhiều tất thảy.

**Chúng ta còn trẻ, vậy nên đừng đi gieo rắc sự phẫn nộ, dò xét về ai cả. Hành động hôm nay tạo nên thói quen, mà thói quen lại dẫn đến tương lai. Chẳng nhẽ bạn muốn tương lai mình lại là xét nét, nguyền rủa vô số người hay sao?

 Tác Giả: Vũ Lê Yến Nhi