Quay trở về xã hội thượng lưu và trung lưu Anh Quốc thời đại tiền Victoria, nơi mà mô-típ văn học vẫn đề cao những nhân vật nữ có đức độ, cung cách tao nhã, kín nhẽ với lối hành văn cường điệu lãng mạn, Jane Austen lại nổi lên như một làn gió mới thoát ra khỏi quy chuẩn phong cách hành văn đương thời, mang đến chất liệu văn chương độc đáo mới mẻ bằng cách tả chân tính cách con người và làm nổi bật tính hiện thực giản đơn qua văn phong hài hước nhưng không kém phần châm biếm. Và tác phẩm được tác giả chọn mặt gửi vàng để mở đầu cho hành trình tạo nên một kho tàng văn học đồ sộ chính là Lý trí và Tình Cảm (Sense and Sensibility).

Lý trí và Tình cảm ban đầu được viết với tựa đề Elinor và Marianne vào năm 1784, nhưng phải đợi đến 1811 mới chính thức được xuất bản sau khi trải qua nhiều sự bổ sung và chỉnh sửa. Cuốn tiểu thuyết xoay quanh hai nhân vật nữ Elinor và Marianne; dù sống chung một nhà, cùng trưởng thành từ một môi trường giáo dục, hai chị em ruột sở hữu tính cách hoàn toàn trái ngược nhau nhưng sau cùng lại hòa hợp một cách chân tình. Một mặt, Elinor, con gái đầu của gia đình Dashwood, một người chị cả mẫu mực, có trách nhiệm, chủ yếu sống dựa vào lý trí; cô tin rằng cách tốt nhất để điều khiển cảm xúc của mình là luôn biết kiềm chế và giữ một tâm trí vững vàng trước mọi tình huống. Mặt khác, Marianne cư xử và hành động vô cùng bản năng, cách ứng xử của cô không phải lúc nào cũng được kìm nén, thái độ bộc phát và buông thả cho rằng việc thiếu khả năng nhạy cảm chính là sự phản bội tình cảm cao quý của cô.

Những mối quan hệ cũ bị chia cắt và những tình cảm mới được nảy nở:

Đây không phải là một cuốn tiểu thuyết dễ đọc, nếu không nói là khó đọc hơn Kiêu hãnh và Định kiến. Nửa đầu tác phẩm được xây dựng để khái quát bối cảnh xã hội thượng lưu và trung lưu nước Anh thời bấy giờ với điểm nhấn là khung cảnh nhẹ nhàng nên thơ của miền đồng quê nước Anh và giới thiệu các nhân vật với nhịp truyện khá chậm rãi. Những tình tiết sự kiện mở đầu tác phẩm được miêu tả cẩn trọng, nhằm củng cố vững chắc, đúc kết phục vụ cho việc lý giải mọi thắc mắc diễn ra xuyên suốt toàn bộ tác phẩm. Phân cảnh đầu tiên của cuốn tiểu thuyết được sử dụng để kể về cuộc sống nhung lụa ban đầu của chị em nhà Dashwood tại cư dinh Norland, nhưng sau khi người cha qua đời, và phụ nữ đương thời không có quyền ghi danh trong danh sách thừa kế bất động sản, toàn bộ cơ ngơi của mẹ con nhà Dashwood phải được bàn giao cho người anh trai cùng cha khác mẹ, John Dashwood. Không có khả năng tạo ra tiềm lực tài chính, cộng với việc hai vợ chồng người anh cùng cha khác mẹ xấu tính, keo kiệt tính toán chi li hạn chế chia sẻ tiền thừa kế, mẹ con nhà Dashwood phải quyết định cắt giảm chi tiêu và chuyển về một căn nhà nghỉ mát đơn sơ hơn thuộc vùng Devonshire. Sự chia tay chốn Norland thân yêu này cũng đặt một dấu chấm hỏi trong tình cảnh mối tình dở giang đầy lưu luyến nhưng bị khinh thường vì khác biệt địa vị giữa Elinor và Edward Ferras, khi hai con người yêu nhau trong thầm lặng này đã gần như cam kết rằng tình cảm họ dành cho nhau là không điều gì có thể ngăn trở. Sau khi chuyển đến Devonshire, họ đã gặp rất nhiều đối tượng vốn sau này trở thành những nhân tố quan trọng tác động đến cuộc đời và cung cách đối nhân xử thế của hai chị em Elinor và Marianne. Họ kết thân với hàng xóm thân thiện hiếu khách Middleton; bà Jennings - một góa phụ giàu có nhiệt tình hăm hở có cung cách tốt bụng và luôn tò mò thích đàm tiếu về cuộc sống riêng tư của người khác; đại tá Brandon – một người đàn ông lớn tuổi điềm đạm, lịch thiệp, giàu lòng nhân ái đem tấm lòng trắc ẩn của mình thương nhớ Marianne nhưng luôn bị cô ngó lơ và nhận xét khô khan, Lucy Steele – một nhân vật luôn toát ra vẻ mỹ miều hào nhoáng và ngọt ngào nhưng đằng sau là một người phụ nữ ghen tuông, thích khoe khoang và có thói xu nịnh chiếm hữu dù xuất thân thấp kém không hề có gia thế; và đặc biệt là anh chàng Willoughby – một người trai trẻ mãnh lực cuốn hút nhưng không kém phần bí ẩn đã chiếm trọn trái tim nhạy cảm vô cùng mãnh liệt của Marianne.

Mảnh ghép tính cách riêng biệt khi trải qua biến cố tình cảm:

Nếu đã quen với mạch truyện của Kiêu hãnh và Định kiến, thì qua Lý trí và Tình cảm, thoạt đầu người đọc có thể ngỡ ngàng thắc mắc rằng phải chăng tác giả chỉ đơn giản muốn gửi gắm không khí lặng lẽ, chậm rãi, khoan thai bao trùm toàn bộ tác phẩm, nhằm tường thuật một câu chuyện gia đình nhẹ nhàng với những con người tầm thường hằng ngày ấp ủ mối tơ duyên lãng mạn ở vùng đồng quê nước Anh. Nhưng mọi thứ dần thay đổi khi bước vào nửa cuối câu chuyện, khi mà mạch truyện bắt đầu được đẩy nhanh; các sự kiện tiến triển vô cùng bất ngờ khi bối cảnh câu chuyện được dịch chuyển đến thành phố London. Elinor và Marianne gặp lại những mối tình tương tư của họ thuở lúc còn ở Norland và Devonshire, anh Ferras và Willoughby. Một loạt sự kiện kịch tính đã diễn ra thử thách tình yêu của họ, ở đó có nước mắt, có trăn trở, có đau khổ, có dằn vặt. Cách xử lý hành vi của hai chị em hoàn toàn đối lập nhau, Marianne đã đau khổ, Elinor còn dằn vặt hơn. Cô chị, nếu đánh giá theo chuẩn mực hành vi của xã hội ngày nay, là một người hướng nội; nàng hành xử kín đáo, biết giữ gìn ý tứ, hiếm khi tâm sự, và luôn trăn trở băn khoăn liệu hành vi ngôn từ của mình có làm cho người khác đau khổ. Dẫu phải chịu đựng sự giày vò trong thâm tâm khi chứng kiến tình yêu của đời mình bị hủy hoại bởi một lời hẹn ước lầm lỡ năm năm trước giữa anh Ferras và cô Steele, Elinor vẫn cắn chặt môi không hề hé lộ bí mật này cho bất kỳ người nào vì đã giữ lời hứa với cô Lucy Steele; cho dù cô cũng tủi thân cũng day dứt, nỗi buồn này không hề được giãi bày mà dấu kín trong lòng vì Elinor, vốn bản tính coi trọng ý tứ, không muốn tổn hại đến cảm xúc hay danh dự của bất kỳ người nào. Ngược lại, Marianne, một cô gái xinh đẹp mang trong mình sắc xuân ngọt ngào tươi trẻ của tuổi mười bảy, lại đề cao những ý tưởng lãng mạn với thái độ phóng khoáng đến mức khinh suất, nàng không màng lời qua tiếng lại của xã hội mà bộc lộ rõ cá tính của mình, vốn mang hơi hướng của một cá tính hướng ngoại. Khi nhận thức được rằng người mà cô yêu cuồng nhiệt, anh Willoughby đã bỏ rơi cô để kết duyên với một tiểu thư quý tộc giàu có, Marianne suy sụp đến mức thảm hại, thậm chí tình cảnh thê thảm tới mức khiến bản thân ngã bệnh nặng. Với một trái tim nồng nhiệt của tuổi mười bảy, Marianne luôn cho rằng tình yêu chỉ đến với con người một lần, một khi đã bỏ lỡ, cô không còn khả năng yêu thương ai thắm thiết như xưa.

Triết lý sâu sắc được tác giả gửi gắm:

Xuyên suốt câu chuyện là quá trình trưởng thành trong nhận thức và hành động của Elinor và Marianne. Sau bao biến cố, chân lý rút ra được từ câu chuyện chính là khi cả hai chị em đều được thử thách trong tình yêu và hy vọng hôn nhân, mỗi người đều nhận ra được những giới hạn và nhược điểm trong triết lý của mình. Chính vì sự đối nghịch trong hai luồng tính cách này, đặt trong một bối cảnh xã hội phức tạp bị chi phối bởi kinh tế và danh dự, đã không ít lần xảy ra rất nhiều tình tiết dở khóc dở cười giữa hai chị em, tạo nên một cuốn “tiểu thuyết gia đình” nhẹ nhàng nhưng hài hước, mang nặng giá trị đạo đức nhưng không kém tính chất giải trí.

Sau cùng, Elinor và Marianne vẫn tìm được kết thúc có hậu của riêng mình. Về tình huống của Elinor, cô đã không thể giữ được sự kín tiếng vốn có mà vỡ òa hạnh phúc trong nức nở không dứt khi nhận tin rằng cô Steele đã khước từ lời hẹn ước của anh Ferras để theo đuổi cuộc sống phù du sung túc hơn với em trai của anh ta và giờ anh Ferras đã được phóng thích khỏi mối nhùng nhằng khổ sở mà có thể thổ lộ tình cảm đích thực với cô chị cả nhà Dashwood. Về phần Marianne, tôi xin trích một đoạn từ cuốn tiểu thuyết được viết dưới ngòi bút hiện thực lãng mạn của Jane Austen mà bản thân vô cùng tâm đắc:

Marianne Dashwood được sinh ra trong một định mệnh khác thường. Cô được sinh ra để khám phá rằng các quan điểm của cô là sai lạc, và để đi ngược lại các phương châm mà cô tâm đắc nhất. Cô được sinh ra để vượt qua cuộc tình nảy nở ở tuổi mười bảy mà không có cảm xúc nào cao hơn là thương mến mãnh liệt và sinh động, rồi tình nguyện trao cuộc đời cho người khác.

Jane Austen đã vô cùng tinh tế và thông minh khi khiến người đọc lần này đến lần khác rơi vào trạng thái cảm xúc hỗn độn, từ vui mừng, bất ngờ, tức giận, băn khoăn, bất đồng đến vỡ òa, hạnh phúc. Tôi phải giành những ca từ kính trọng và nể phục nhất cho nữ tác giả không chỉ vì tài nghệ miêu tả tâm lý nhân vật tinh tế mà còn là cách kết đan tố chất đối nghịch của Marianne và Elinor qua những biến động tâm lý, rằng liệu cảm xúc nên được bày tỏ hay bị kìm nén. Cách lồng ghép những câu từ bóng bẩy, sâu sắc, châm biếm dí dỏm để phê phán thói hư tật xấu của từng cá nhân vốn đã trở thành “đặc sản” trong từng tác phẩm của nữ nhà văn đại tài này phần nào khẳng định triết lý mà cô muốn truyền tải rằng phải có sự hài hòa giữa lý trí và tình cảm thì mới có thể đạt được hạnh phúc.

Lời kết:

Đối với độc giả thời hiện đại, thế giới của Jane Austen là một thế giới tưởng tượng sâu sắc dồi dào ý niệm triết lý, càng sâu sắc hơn vì vị trí của nó trong lịch sử của chúng ta. Và mặc dù các anh hùng và nữ anh hùng trong mỗi cuốn tiểu thuyết của cô ấy không tìm kiếm điều gì khác hơn là hạnh phúc hôn nhân, họ không hề tầm thường. Dẫu không thể phủ nhận rằng đây không phải là tiểu thuyết yêu thích của tôi nếu đặt lên bàn cân so sánh với các tác phẩm khác của Jane Austen, tôi vẫn lấy làm vui khi những nhân vật trong Lý trí và Tình cảm đều có kết thúc có hậu. Điều làm cho tác phẩm này đậm dấu ấn chính là họ đều vấp ngã, đều lầm lỗi, đều phải trải qua những thử thách về mặt nhận thức và cảm nhận mà khó có ai kiểm soát được, nhưng rồi họ vẫn vực dậy, ý thức thấu đáo lỗi lầm của bản thân và thấu cảm cho sai sót của người khác.

Review chi tiết bởi: Diệu Anh - Bookademy