Đôi nét về tác giả và tác phẩm

Jean Teulé sinh ngày 26 tháng 2 năm 1953 và mới vừa qua đời vào ngày 18 tháng 10 năm 2022 tại nhà riêng ở Paris. Ông sinh ra tại Pháp và đây cũng là nơi ông đã sinh sống trong cả sáu mươi chín năm cuộc đời. Ông là nhà văn và tác giả truyện tranh, ông cũng lấn sân sang cả ngành công nghiệp điện ảnh với vai trò đạo diễn và diễn viên.

Cửa hiệu tự sát được xuất bản vào năm 2007 và được chuyển thể thành phim hoạt hình cùng tên vào 5 năm sau, năm 2012.

Đây là một tác phẩm mang màu sắc u ám của thể loại phản địa đàng (dystopia) - một thế giới khủng khiếp khi mẹ thiên nhiên bị đẩy đến giới hạn và trở nên độc hại, một xã hội nơi tất cả niềm hạnh phúc bị thay thế bằng sự chán chường và sụp đổ, một nơi mà con người ta trông chờ vào cái chết nhiều hơn là sự sống. Đó chính là thế giới của Cửa hiệu tự sát.

Trộn lẫn trong tác phẩm là hài kịch đen (black comedy), khi sự hài hước được sinh ra trong những chủ đề cấm kị, và tiếng cười của Cửa hiệu tự sát được bắt nguồn từ chính tựa đề - cái chết. Đây là một thể loại con giữa hài kịch và trào phúng, và có rất ít cây bút dám theo bước thể loại này, vì đây, không nghi ngờ gì, là một thể loại gây ra rất nhiều tranh cãi.

Có lẽ chỉ có những người đã thật sự phải đối mặt với sự thúc giục của cái chết và trầm cảm như Jean Teulé mới có thể kết hợp cả hai thể loại hài kịch đen và phản địa đàng mượt mà đến như thế. Ông tạo ra tiếng cười giữa cái u uất của chết chóc rất thông minh và tinh tế, mà ngay cả tiêu đề của tác phẩm là một bằng chứng sống cho sự sắc sảo ấy.

Phim hoạt hình Cửa hiệu tự sát - chuyển thể của tiểu thuyết - cũng nhận được không ít lời khen ngợi.

Tóm tắt tác phẩm

Khó có cách nào để nói về tác phẩm mà không để lộ nút thắt bất ngờ ở đoạn cuối tiểu thuyết. Vì thế, xin hãy hiểu cho, khi đây sẽ là một bài review tiết lộ tất tần tật các chi tiết của Cửa hiệu tự sát, kể cả yếu tố bất ngờ ở đoạn cuối đã làm nên giá trị cho cả tác phẩm.

“Quý khách đã thất bại trong cuộc sống? Đến với chúng tôi, quý khách sẽ thành công trong cái chết.”

Đó là khẩu hiệu được in trên mỗi chiếc túi của Cửa hiệu tự sát - như tên gọi, đây là một cửa hiệu nhỏ chuyên bán đồ phục vụ việc tự sát. Vì sao cửa hàng này lại có thể tồn tại? Đơn giản thôi, vì có cầu thì khắc có cung: tất cả mọi người ở thế giới này đều trông mong vào cái chết hơn là niềm hạnh phúc của chính bản thân. Cửa hiệu tự sát nằm trong một thế giới mà ở đó, môi trường bị ô nhiễm nghiêm trọng, các tội ác chiến tranh ngày càng trầm trọng, và thời sự thì chỉ toàn đưa những tin tức tệ hại. Đây chính là thế giới của Cửa hiệu tự sát - một thế giới mà cái chết chỉ nhẹ nhàng như một sự giải thoát khỏi cuộc sống đầy chán chường và đau khổ. Con người nơi đây từ lâu đã không còn bận tâm kiếm tìm hạnh phúc, và họ xem những nụ cười và sự yêu đời như những điều hết sức lạ thường và kì khôi.

Và chính cái sự kì lạ ấy cũng là thứ đã bắt đầu tác phẩm - nụ cười của Alan Tuvache.

“Không thể có chuyện đó, trong gia đình dòng họ Tuvache không ai biết cười!”

Lucrèce Tuvache - mẹ của Alan đã khẳng định chắc nịch như thế. Gia đình Tuvache chính là chủ nhân của Cửa hiệu tự sát, và như bà đã khẳng định, để điều hành một cửa hàng như thế này, không biết cười là một điều kiện cần thiết và đã hình thành một cách tự nhiên trong cả dòng họ. Thế nhưng, đứa con út của gia đình, Alan Tuvache, ấy thế mà lại đang cười thật!

Alan, với những lọn tóc vàng rực rỡ và tính cách cũng rạng rỡ như thế, khác biệt hẳn với cả gia đình Tuvache toàn những mảng màu mờ nhạt u ám không bao giờ biết cười. Càng lớn, nó lại càng làm bố mẹ mình đau đầu vì cái sự vui vẻ yêu đời đến lóa mắt ấy.

“Con nghĩ là khách tới để chiêm ngưỡng nụ cười của con à? Thật không thể chịu nổi nữa.”

Alan nhanh chóng trở thành con cừu đen của gia đình vì sự tích cực của mình, thế nhưng, qua thái độ và những lời nói của mẹ nó, độc giả có thể phần nào nhận ra được rằng những đứa trẻ nhà Tuvache hoàn toàn không phải vừa được sinh ra đã tiêu cực.

Với Vincent, đứa con trai lớn của gia đình, tuy luôn được mẹ xem như một tấm gương mẫu mực và là nghệ sĩ của nhà, chàng lại phải liên tục chịu những cơn đau đầu như búa bổ:

“Thằng bé còm nhom này thật đáng thương, nó đang chịu đựng những cơn đau đầu như búa bổ nếu như không được băng lại... Dù sao nó cũng là nghệ sĩ duy nhất trong gia đình, là Van Gogh của chúng ta.”

Còn cô chị gái Marilyn, ta thấy được nàng luôn tự ti với ngoại hình của mình, và cũng luôn bị gia đình chê bai bởi vì điểm ấy:

“Sao con lại vẽ chị con năng động và xinh đẹp như thế này? Con biết rõ chị ấy luôn cảm thấy mình vô dụng và xấu xí.”

Tấm màn đầu tiên được kéo lên, độc giả bỗng mơ hồ nhận ra được rằng đây chẳng phải là một thế giới với phép thuật kì lạ nào làm cho người ta buồn khổ ngay từ khi sinh ra cả. Sự đau buồn của con người vốn luôn được tác động từ thế giới ở ngay bên ngoài kia.

Cứ thế, những ngày ở Cửa hiệu tự sát dần trôi qua, người đọc cũng thấy được nhiều vị khách đến tiệm, mỗi người với lý do và cách thức tự sát khác nhau: một ông giáo viên thể dục thể thao không thể chịu nổi bọn học trò quậy phá không nghe lời và đã chọn seppuku - kiểu tự sát bằng cách tự mổ bụng của các chiến binh samurai Nhật Bản ngày xưa; một quý bà (có đứa con trai đã đến Cửa hiệu ít lâu trước đó) muốn ra đi theo kiểu nữ tính nhưng lại phân vân không biết nên chọn giữa uống, thoa, hay hít và đã mua loại thuốc độc tổng hợp cả ba thứ trên; v.v..

Ở đây, ta cũng thấy được sự tự hào của gia đình dành cho Vincent, khi chàng liên tục nhận được những lời tán dương của bố mẹ. Thế nhưng, đối với Marilyn lại khác, mọi chuyện không đơn giản như thế. Nàng liên tục bị hạ thấp, vì lẽ đối với bố mẹ cô đây là chuyện bình thường hàng ngày, nhưng đối với nàng, chuyện này lại gây ra cho nàng muôn vàn đau khổ. Nhờ những lời nói của mẹ nàng, nàng luôn tự ti với ngoại hình của chính mình và nàng cũng tin rằng sẽ chẳng ai có thể yêu được nàng.

Đến sinh nhật lần thứ mười tám của Marilyn, nàng được bố mẹ tặng cho loại thuốc khiến những nụ hôn của nàng trở thành thuốc độc, và nàng sẽ được phụ giúp cửa hàng ở quầy hàng sống. Nàng nhận lấy món quà và nhỏ nước mắt.

Thế nhưng, Alan như một tia sáng rọi lên cuộc sống u ám của nàng. Nó luôn khen chị mình thật xinh đẹp, và ở sinh nhật lần thứ mười tám của Marilyn, nó tặng nàng một dải lụa. Chính dải lụa này đã giúp Marilyn nhận ra rằng nàng thật xinh đẹp làm sao, và những điểm nàng cho là xấu xí và lấy làm tự ti thật ra lại rất lộng lẫy. Nàng không còn tự ti nữa, giờ đây nàng mĩ lệ và chết chóc.

“Cô là người thiếu nữ đẹp nhất khu phố! Không một cô gái trẻ nào trong khu phố Những Tôn Giáo Bị Lãng Quên có thể bằng cái mắt cá chân của cô (vì cô vô cùng xinh đẹp). Món quà của đứa em trai, còn hơn cả một giấc mơ…”

Có thể nói, Alan đã cứu lấy chị của mình. Và qua những chương tiếp theo, nó còn tiếp tục cứu được thêm càng nhiều người hơn nữa: một cô bé đã không chết do Alan quẳng mất viên kẹo tẩm độc của cô; người anh lớn Vincent dần hứng thú với mọi thứ xung quanh hơn và chẳng còn chứng biến ăn nữa; Marilyn, nhận ra rằng mình không mang một giọt độc nào trong người, cũng đã đến được với tình yêu của đời nàng. Nó cũng đã can thiệp vào không ít món hàng ở cửa hiệu, nó mài mòn những lưỡi dao lam cho đến khi chúng trở nên cùn và vô hại, nó soi tìm những viên kẹo tẩm độc và vứt bỏ chúng, nó cắt những sợi dây treo cổ để chúng không đủ sức làm hại bất cứ ai, nó thay những quả táo độc thành táo thường, v.v..

Tuy nhiên, những hành động đó lại làm bố nó nổi giận. Ông không chấp nhận việc kinh doanh và uy tín của cửa hiệu bị đứa con trai làm ảnh hưởng, và ông quyết định gửi nó đến Monaco để tham gia khóa huấn luyện đặc công tự sát. Bà Lucrèce van xin chồng đừng làm vậy, nhưng ý ông đã định, và Alan sẽ bị gửi đến một nơi toàn “những thằng điên, những đứa thù hận và tàn bạo.”

Với sự tác động của Alan, mọi người cũng đã dần thay đổi, dù rằng sự hiện diện của nó đã tạm thời không còn nữa. Cửa hàng bắt đầu bán những chiếc mặt nạ ghê rợn khiến người ta phì cười, bà Lucrèce cũng đã bắt đầu làm giống con trai - bà lựa và bỏ đi hết những viên kẹo có độc - giờ đây bà chỉ dỗ dành những đứa trẻ đến cửa hàng và khuyên bảo chúng trở về với gia đình. Ngay cả ông bố luôn tỏ ra cứng rắn cũng nhớ Alan tha thiết, ông trốn dưới hầm và khóc nức nở khi đọc thư của nó. Nỗi nhớ như bao trùm và bóp nghẹt lấy từng thành viên trong gia đình. Giờ đây, khi thiếu vắng sự hiện diện của Alan, họ nhận ra được tầm quan trọng của nó đối với từng người bọn họ, và họ chẳng thể nào sống nổi mà không thương nhớ về nó.

“Lucrèce, Marilyn, Mishima, Vincent... Tất cả đều cảm thấy thiếu vắng Alan như cuộc đời thiếu vắng mục đích sống.”

Và rồi Alan cũng trở về từ Monaco, và cuộc sống của gia đình Tuvache lại một lần nữa có được màu sắc. Sau khi trở về, Alan lại tiếp tục giúp những vị khách đến cửa hàng, nó thuyết phục họ hãy yêu thương bản thân hơn và quay trở về, và nó đã thành công.

“Cô nhìn xem con người này đang đứng trước mặt cô. Hãy nhìn người này! Đừng xấu hổ! Nếu cô gặp người như vậy trên đường, cô có muốn giết không? Người này đã làm gì để bị căm ghét đến vậy? Người này đã phạm tội gì? Tại sao lại không yêu thương người này? Trước tiên cô hãy kết bạn với cô gái ấy và những người khác sẽ làm theo như vậy.”

Nhưng lần này, không chỉ có mình Alan giúp đỡ những vị khách, mà cả gia đình nó cũng chung tay đóng góp công sức. Cửa hiệu tự sát dần không còn là Cửa hiệu tự sát, giờ đây, nó ngập tràn tiếng nhạc và tiếng bận rộn của một quán ăn gia đình. Tuy vậy, vẫn còn duy nhất một người không thể chấp nhận được sự thay đổi ấy - người bố. Tất cả sự thay đổi này khiến ông sụp đổ, ông không thể chịu được và chỉ muốn ở một mình trên giường cả ngày dài. Ông đã mắc trầm cảm.

Mọi chuyện càng tồi tệ hơn qua từng ngày và đỉnh điểm là khi chính phủ muốn phát trực tiếp cảnh họ tự sát để tạ lỗi với người dân và đặt hàng thuốc độc của cửa hiệu, nhưng chính Alan, do nhầm lẫn, lại cho khí cười vào thuốc độc!

Chính phủ, vì sự kiện ấy, đã cho dẹp cửa tiệm vào sáng ngày hôm sau, bố nó nổi khùng và đuổi theo Alan lên sân thượng, lăm le muốn tự tay kết liễu mạng sống của chính mình. Cả gia đình đuổi theo ông, và cũng đe dọa sẽ tự sát theo nếu ông xuống tay. Alan, do hoảng sợ trước cảnh tượng cả nhà sẵn sàng chết cùng nhau, đã ngã từ trên tầng thượng xuống.

Nhưng may mắn thay, nó bám được vào cái máng xối, và với sự hỗ trợ từ dải băng đầu của Vincent, mọi người từ từ kéo nó lên. Dưới cú sốc của sự kiện, cả gia đình nhận ra được ý nghĩa của sự sống, và họ cuối cùng cũng có thể cười rạng rỡ khi nghĩ đến một tương lai tươi sáng ngập tràn ánh nắng ban mai và hạnh phúc.

“Và đứa trẻ, một tay nắm giữ, đang lên. Nó chỉ còn cách họ ba mét. Trên lưng chiếc áo thun màu sáng và chiếc quần tây phản chiếu những chữ viết Trung Hoa. Alan, nắm chặt dải băng, không một lời kêu cứu, không hận thù, không sợ sệt đối với những gì họ đã làm, nó nhìn họ đang tiếp tục kéo lên từng nhịp. Niềm hạnh phúc của họ, niềm tin bất chợt vào tương lai và những nụ cười rạng ngời trên khuôn mặt của họ, đó là tác phẩm của cả đời nó. Cách nó hai mét, chị gái đang hớn hở. Bà Tuvache nhìn nó tiến lại gần như bỗng nhiên bà thấy mẹ bà bước đến dưới sân trường. Nhiệm vụ của Alan đã hoàn thành. Nó buông tay!”

Đó cũng là đoạn kết của tiểu thuyết.

Đôi lời về tác phẩm

Đoạn kết của Cửa hiệu tự sát đã làm tất cả độc giả bị chấn động và không thể nào tin nổi. Tại sao Alan lại buông tay? Liệu đây có phải là một cái kết xứng đáng?

Có thể nói rằng chỉ với một câu cuối cùng ngắn gọn, đây là thứ đã làm nên giá trị của toàn bộ tác phẩm. Hành động của Alan có vẻ bất chợt và khó hiểu, vì chỉ riêng mình nó là người đã luôn luôn giữ nụ cười trên môi, và quyết định để Alan buông tay tự sát là không hợp lí một chút nào với nhân vật này. Nhưng nếu để ý kĩ, ngay từ lúc Alan ở Monaco, đã có những chi tiết mơ hồ ám chỉ về việc này.

“Trên chiếc áo dưới đáy một cái lọ đựng cá có dòng chữ: Goodbye. Ở phía trên miệng lọ một con cá vàng đang nhỏ nước và bay lên không, đính vào đầu sợi dây bong bóng bay. Một con cá khác ở lại trong lọ đang thả bong bóng và hét: No, Brian! Don’t do it!”

Chính chi tiết này đã cho thấy có lẽ vẻ bề ngoài rạng rỡ của Alan chỉ là một vỏ bọc cho phần tâm hồn đã vụn vỡ thành từng mảnh bên trong. Thử nghĩ mà xem, Alan đã bị mắng chửi cả cuộc đời mình, bị đối xử như một người ngoài cuộc, một nỗi thất vọng, và khi bị gửi đến Monaco sống chung với những thành phần điên rồ và tàn ác nhất, nó thậm chí đã phải tận mắt chứng kiến chỉ huy của mình nổ tung.

Trong suốt chiều dài của tác phẩm, tác giả cũng đã chỉ rõ ra rằng sự bi quan và tiêu cực của những con người nơi đây đều không phải tự nhiên mà có, Vincent do những cơn đau đầu hành hạ, Marilyn do sự tự ti và chê bai của người xung quanh, hay ngay cả bà Lucrèce cũng là do bóng ma từ thuở ấu thơ:

“Bà lưu giữ từ thời thơ ấu khả năng quên hết mọi thứ xung quanh, cái cách bỗng nhiên nhìn xa xăm trước mặt. Một lỗ hổng lớn trong đầu giống như mỗi khi bà đợi mẹ trên một băng ghế ở sân trường. Bà hóa đá tại đó, không còn cảm nhận được gì của cơ thể, dám chắc bà cũng không còn thở nữa. Khi người mẹ tới, đứa con gái của bà ấy không còn sống nữa.”

Vả chăng, có lẽ Alan giỏi ở khoản xoa dịu người khác đến thế, cũng là bởi do chính tâm hồn nó cũng chịu chính những tổn thương như thế.

“Cuộc đời là như thế. Nó đáng giá của nó. Nó làm những gì có thể, nó cũng có những sai lầm. Không nên đòi hỏi quá nhiều ở cuộc đời. Đến mức phải tự sát. Nên xem những mặt tích cực thì tốt hơn.”

Tuy rằng Cửa hiệu tự sát rất ngắn nhưng không có nghĩa là nó hời hợt. Tác giả đã lồng ghép những chi tiết vô cùng tỉ mỉ, khéo léo và rất thông minh. Dưới ngòi bút sắc sảo và lém lỉnh của mình, Cửa hiệu tự sát đã giúp ta nhận ra những giá trị của cuộc sống bằng cách đem ta lại gần cái chết hơn. Nhìn chung, đây là một tác phẩm rất đáng đọc và gợi lên cho độc giả nhiều suy nghĩ riêng về sự sống cũng như cái chết.

Tóm tắt bởi: Ngọc Hân - Bookademy

Hình ảnh: Ngọc Hân

--------------------------------------------------

Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về sách tại link: Bookademy.

(*) Bản quyền bài viết thuộc về Bookademy - Ybox. Khi chia sẻ hoặc đăng tải lại, vui lòng trích dẫn nguồn đầy đủ "Ngọc Hân - Bookademy." Các bài viết trích nguồn không đầy đủ cú pháp đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.