Cái tên Nhà giả kim không còn xa lạ với độc giả trên khắp thế giới, đây là cuốn tiểu thuyết giản dị, nhân ái, đầy thi vị và thấm đẫm những minh triết Đông phương huyền bí của Paulo Coelho. Nhà giả kim có tên gốc là O Alquimista, được xuất bản lần đầu tiên vào năm 1988 tại Rio de Janeiro, Brazil, và chỉ bán được 900 bản. Cuốn sách sau khi vượt ra ngoài biên giới quốc gia đã khẳng định số phận đặc biệt của mình cho toàn nhân loại, làm rung động hàng triệu tâm hồn độc giả và trở thành một trong số các tựa sách bán chạy nhất mọi thời đại. Thậm chí, có nhận xét cho rằng Nhà giả kim còn làm thay đổi cuộc đời của người đọc. 

“Và bởi vì Nhà giả kim cũng là cuốn sách biểu tượng trên các trang sách tôi không chỉ đặt vào tất cả những gì tôi biết về vấn đề này, mà còn cố gắng tạo ra những thứ cần thiết, giống như các nhà văn lớn - những người đã có thể lĩnh hội được ngôn ngữ Thế giới như Hemingway, Blake, Borges (Borges cũng đã sử dụng ở một trong các truyện ngắn của mình chủ đề từ lịch sử nước Ba Tư), Malba Tahan.”

Nhà giả kim giống như một ghi chép tổng quan về những trải nghiệm trong chuyến phiêu lưu từ quê nhà tại Tây Ban Nha đến với Kim Tự Tháp xa xôi của chàng trai chăn cừu tên Santiago. Từ những dấu hiệu khi còn quanh quẩn trong vùng Andalusia, cho đến đủ thứ thử thách và bài học trên đường săn lùng kho tàng quý báu ẩn mình dưới Kim Tự Tháp, tất thảy giúp cậu thấu hiểu ý nghĩa sâu xa nhất của hạnh phúc, hoà hợp với con người, với vũ trụ. 

Cuốn sách được đánh giá là phù hợp cho những ai đang truy cầu sự định hướng đúng đắn cho đời mình. 

Đôi điều về tác giả 

Paulo Coelho sinh năm 1947 ở Rio de Janeiro, Brasil, ông từng là sinh viên trường Luật nhưng đã thôi học vào năm 1970 và bắt đầu công cuộc đi du lịch qua châu Mỹ, châu Âu, châu Phi. Sau khi kết thúc chuyến đi, ông trở về và có thời gian soạn lời cho nhạc pop, ca sĩ nhạc rock Raul Seixas là một trong số nghệ sĩ đã từng cộng tác với Paulo Coelho. Năm 1974, Paulo Coelho từng bị giam giữ vì tham gia hoạt động chống lại chế độ độc tài ở Brazil. 

Paulo Coelho đã cho ra mắt trên hai mươi tựa sách, bán được gần 90 triệu bản trên 150 quốc gia, đồng thời nhận về nhiều hưởng ứng tích cực và các giải thưởng danh giá. Trong đó, nổi tiếng nhất là tiểu thuyết O Alquimista - Nhà giả kim, với hơn 65 triệu bản được bán ra trên thế giới theo số liệu thống kê năm 2008, được dịch ra 56 thứ tiếng và chỉ bán chạy sau Kinh Thánh. Tác phẩm sau đó được đạo diễn Hoa Kỳ nổi tiếng Laurence Fishburne chuyển thể thành phim, một phần vì ông rất hâm mộ nhà văn Paulo Coelho. Trong danh sách người yêu thích tác phẩm Nhà giả kim có cả cựu tổng thống Mỹ Bill Clinton. 

Thành công lớn nhất trong cuộc đời viết lách của Paulo Coelho là trở thành tác giả viết tiếng Bồ Đào Nha bán chạy nhất mọi thời đại (Nhà giả kim được viết bằng tiếng Brazil, một biến thể của ngôn ngữ Bồ Đào Nha). Ngoài ra, ông cũng là một trong những nhà văn thu hút nhiều độc giả nhất thế giới, và là tác giả còn sống có tác phẩm được dịch ra nhiều thứ tiếng nhất. 

Bài học về lòng quyết tâm của chàng trai chăn cừu Santiago trong Nhà giả kim cũng chính là lòng kiên trì theo đuổi ước mơ của tác giả. Paulo Coelho được cha mình kỳ vọng sẽ trở thành kỹ sư, trong khi ông mong muốn khi trưởng thành có thể làm nhà văn và cố gắng để ấp ủ hy vọng của bản thân. Trong năm đầu tiên xuất bản, tác phẩm Nhà giả kim chỉ bán được chưa tới 1000 bản tại Brazil, điều này khiến nhà xuất bản phải huỷ hợp đồng với Paulo Coelho. Nhưng nhờ có quyết tâm vững vàng trên con đường đã chọn, cuối cùng Paulo Coelho đã trở thành nhà văn Mỹ Latinh được đọc nhiều nhất khắp thế giới. 

Hành trình của Paulo Coelho và thuật giả kim 

Nếu như cuốn Hành hương (phát hành năm 1987) là cuốn sách hoàn toàn không hư cấu, kể về những hồi ức và trải nghiệm khi tác giả đi qua miền Bắc Tây Ban Nha trong chuyến hành hương đến Santiago de Compostela (tổng giáo phận đạo Công giáo Rôma), thì Nhà giả kim lại mang tính biểu tượng. 

Paulo Coelho đã dành 11 năm cuộc đời để nghiên cứu về thuật giả kim, tương tự mọi người bình thường, chỉ riêng khả năng biến kim loại thành vàng hay điều chế được tiên dược bất tử cũng quá sức quyến rũ khi nghe về giả kim thuật. Paulo Coelho không phủ nhận rằng, từ những bước đầu tiên đầu tiên tìm hiểu về thuật giả kim, ông đã bị tiên đan gây một ấn tượng mãnh liệt. Khi biết đến khả năng chế ra thứ chất lỏng có thể kéo dài thêm sự sống nhân gian, ông đã tận tuỵ hiến mình cho công cuộc nghiên cứu miệt mài đó. 

Đầu thập niên 1970, thời kỳ của các cuộc đại cải cách xã hội, vẫn chưa có công trình thực sự nghiêm túc về thuật giả kim. Paulo Coelho đã ném không ít tiền vào việc tìm kiếm sách nước ngoài có ghi chép về Đại Công trình, dành thời gian nghiền ngẫm ngôn ngữ biểu tượng phức tạp của chúng. Tuy nhiên, sự sốt sắng nhiệt tình đó tuyệt nhiên chẳng đẹp lại chút kết quả nào. Không ít lần ông cảm thấy mình lạc lối trong vô vàn thứ ngôn ngữ biểu tượng, sau sáu năm không tiến triển, ông bắt đầu hoài nghi toàn bộ những gì dính líu đến bí thuật. 

“Trong sự đày ải về mặt tinh thần này, tôi đã đi đến một số kết luận quan trọng cho bản thân mình: chúng ta tiếp nhận chân lý này hay khác chỉ sau khi đã chối bỏ nó bằng toàn bộ tâm hồn; không cần thiết phải trốn chạy vận mệnh của mình - vì sẽ chẳng thể nào thoát được; Thượng Đế nghiêm khắc công minh, nhưng khoan dung vô hạn.” 

Paulo Coelho đã gặp vị thầy chân chính, đưa mình trở lại con đường nghiên cứu giải kim thuật vào năm 1981. Một lần nữa, dưới sự chỉ dẫn của bậc tôn sư, Paulo Coelho chấp nhận dấn thân vào hành trình sợ hãi và đầy mạo hiểm. Chẳng mấy chốc, sau khi kinh qua những giờ học về thuật giả kim, Paulo Coelho vỡ lẽ ra thứ ngôn ngữ biểu tượng khiến nhân loại rối trí và căng thẳng không gì khác là con đường duy nhất dẫn lối tiếp cận Tâm linh vũ trụ, Carl Jung còn gọi là “vô thức tập thể”. 

Lúc cần ăn thì ăn, lúc phải đi thì đi

“Nếu lúc nào cũng chỉ quen một số người thôi, như ở trường đạo, thì họ sẽ thành một phần không thể tách rời của cuộc đời mình. Khi đã như thế thì họ muốn thay đổi cuộc đời mình. Rồi khi ta không thay đổi theo như họ muốn thì họ sẽ thất vọng.” 

Santiago là chàng trai chăn cừu ở vùng Andalusia, dù cha mẹ cậu mong muốn con mình trở thành linh mục (vì trong ngôi làng thì đó là công việc danh giá nhất), nhưng từ nhỏ cậu đã mơ ước được đi cùng khắp thế giới bao la, điều này với cậu còn quan trọng hơn là biết về Chúa và tội lỗi của loài người. Sau khi thuyết phục cha mình, Santiago nhận được sự đồng thuận và lên đường thực hiện mục đích cao cả của đời mình: đi du hành. Với vai trò của một người chăn cừu, sau hai năm rong ruổi cậu đã biết tường tận mọi thành phố của vùng Andalusia. Hơn nữa, cậu đã đem lòng say nắng cô con gái của ông chủ tiệm vải mà cậu thường đến để bán lông cừu. 

Santiago từng qua đêm tại một ngôi nhà thờ cổ hoang phế, ngoài ra cậu còn thấy một giấc mơ trùng lặp đến hai lần. Trên đường trở lại tiệm vải để bán lông cừu như đã hẹn, cậu tìm gặp một bà thầy bói có thể giải đoán giấc mộng ở vùng Tarifa. Bà lão cho Santiago hay rằng cậu sẽ tìm thấy một kho tàng ở Kim Tự Tháp Ai Cập, cùng với đó là yêu cầu hãy trả thù lao cho bà ta bằng một phần mười kho tàng đó khi tìm được. 

“Vì hình như ai cũng tưởng mình biết rất rõ mọi người khác phải sống thế nào cho đúng, trong khi lại mù mờ về cuộc sống của chính bản thân. Giống như bà lão giải mộng kia không biến nổi giấc mộng thành hiện thực vậy.” 

Dù sau khi lắng nghe lời giải đáp và rời khỏi nhà bà lão, Santiago không tin tưởng và hài lòng lắm, nhưng một lần nữa Melchizedek - người tự xưng là vua xứ Salem - truyền cho cậu nguồn cảm hứng muốn chinh phục và hứa sẽ chỉ dẫn cậu. Thế rồi, cậu bán đàn cừu, đưa cho Melchizedek sáu con như thoả thuận và nhận lại hai hòn đá Urim, Thumim. Chuyến hành trình từ đó chính thức bắt đầu. 

“Gió này tuy mang theo người Mauren thật, nhưng đưa đến cả mùi thơm của sa mạc và hương thơm của các phụ nữ đeo khăn che mặt. Nó mang theo cả mùi mồ hôi và giấc mơ của những người đàn ông một ngày nào đó đã lên đường vào chốn vô định để tìm vàng, tìm sự phiêu lưu, tìm cả Kim Tự Tháp nữa.” 

Nhưng đời không như giấc mơ, chỉ trong ngày đầu tiên sau hơn hai tiếng vượt sông sang đến Morocco, Santiago bị lừa mất sạch túi và mắc kẹt lại đó. Một năm tiếp theo trôi qua nhờ công việc phụ giúp cho ông chủ tiệm pha lê, người đàn ông Hồi giáo và xem cuộc hành hương đến Mecca là mục tiêu treo phía trước để luôn phấn đấu thay vì tìm cách hiện thực hoá. Sau khi dành dụm đủ số tiền để mua bầy cừu nhiều gấp đôi trước đây, Santiago vô tình nhìn lại hai viên đá đen trắng mà vua xứ Salem ban cho và đổi ý để đi tiếp chuyến hành trình đến Kim Tự Tháp. 

Nhờ gia nhập đoàn lữ hành băng qua sa mạc để tiếp cận Kim Tự Tháp mà Santiago làm quen với một tay người Anh mang theo tài sản đa phần là sách. Anh ta cho biết mình đã mất hai thập kỷ để tìm kiếm một nhà giả kim chân chính. Trong lúc đoàn người lang thang trên sa mạc, Santiago tìm hiểu về thuật giả kim trong sách của tay người Anh, còn anh ta thì quan sát cái mà Santiago gọi là ngôn ngữ của sa mạc. 

Đoàn lữ hành phải tạm dừng chân tại một ốc đảo, nơi có năm vạn gốc chà là và ba trăm giếng nước, ít nhất là cho đến khi chiến tranh giữa các bộ tộc chấm dứt. Cũng tại đây, tay người Anh bắt đầu lần mò tìm gặp nhà giả kim, còn Santiago vô tình chạm phải tình yêu định mệnh của đời mình - cô nàng Fatima. 

Sau lời bộc bạch của Santiago và sự hứa hẹn đợi chờ của Fatima, cậu tiếp tục lên đường với sự đồng hành của nhà giả kim. Trên đường tiến về phía Kim Tự Tháp, hai người còn gặp phải toán binh hiếu chiến. Để đổi lấy tự do, Santiago phải thể hiện khả năng giao tiếp bằng ngôn ngữ vũ trụ và biến thành gió. Rồi cậu từ biệt nhà giả kim khi cách đích đến không còn xa, Santiago thêm lần nữa phải mất hết vàng trong người vào tay bọn cướp đúng như tiên đoán của nhà giả kim. Cuối cùng, nhờ vụ cướp đó mà cậu phát hiện nơi thật sự cất giấu kho tàng mình đang dày công tìm kiếm bấy lâu nay. 

Ý nghĩa sâu xa của hạnh phúc (cảm nhận sau khi đọc) 

Nhà giả kim không phải là một cuốn sách to lớn hay dày dặn, người đọc cũng không phải mất quá nhiều thời gian để đi từ đầu đến cuối câu chuyện. Xen lẫn trong mỗi cuộc gặp gỡ giữa chàng chăn cừu Santiago và các nhân vật khác, nhiều thông điệp được tác giả đưa ra một cách thẳng thắn và ngắn gọn. Paulo Coelho tin rằng trên thế gian này, mỗi người đều sẽ có cho riêng mình một giấc mơ để tìm cầu và những dấu hiệu chỉ dẫn mà vũ trụ thông tin đến. 

Giống như cách Santiago vượt vạn dặm sa mạc từ Tây Ban Nha đến Ai Cập, rồi phát hiện ra kho tàng giá trị lại nằm ở nơi mà cậu không thể ngờ đến, tác giả Paulo Coelho dường như muốn định nghĩa kho báu thật ra chính là hạnh phúc, không phải là đích đến mà là hành trình dài. “Không bao giờ từ bỏ”, nhà văn người Brazil đã nói như vậy. Kho báu càng không phải tiền vàng hay công thức bí truyền nào đặc biệt, đơn giản đó không gì khác quá trình con người nỗ lực vượt qua thử thách mà cuộc sống sắp sẵn như cái bẫy, chỉ những ai thật sự bền bỉ với điều mình mong muốn  mới xứng đáng sở hữu nó. Sự sống kỳ thực không phải tối quan trọng, đáng trân quý hơn cả chính là sống có ý nghĩa gì. 

Nội dung của Nhà giả kim khá dễ dàng để độc giả lĩnh hội, chiêm nghiệm mà không phải ngụp lặn trong quá nhiều chân lý mầu nhiệm cao siêu hay từ ngữ khoa trương tráng lệ. Rõ ràng, chính cách truyền tải chú trọng vào mạch chảy và nội dung câu chuyện hơn là trau chuốt cho hình thức bên ngoài này, đã giúp tác giả gặt hái thành công vang dội với cuốn tiểu thuyết này. Có lẽ đó là một phần mà Nhà giả kim là tác phẩm bán chạy hàng đầu, chinh phục biết bao người đọc trên khắp thế giới nói chung và nước ta nói riêng. Bất kể người chưa thành công, người đang mất phương hướng hay người đã đạt được thành tựu cho bản thân, đều không khỏi bị cuốn vào chuyến phiêu lưu của chàng chăn cừu Santiago. 

Gấp lại hơn hai trăm trang sách, người đọc trước hết sẽ phải gật gù vì lượng kiến thức vừa vặn, không quá tải cũng không quá nhạt nhẽo mà Paulo Coelho gửi gắm qua từng câu chữ. Sau đó chính là nạp thêm động lực, bước ra thế giới bên ngoài và tự thân trải nghiệm hương vị cuộc sống và tìm gặp một nhân gian muôn màu muôn vẻ. Cuốn sách đã hoàn thành rất tốt vai trò của một người cố vấn khôn ngoan lẫn người bạn đường nhiệt thành. Ai trong chúng ta cũng có thể giống như chàng chăn cừu Santiago, dù chỉ cách kho báu một khoảng rất ngắn, nhưng sau khi đánh một vòng rất xa rồi quay về, nhất định sẽ hiểu rằng kho báu thật sự nằm trong chính mình. 

Phải nói kiến thức mà Paulo Coelho chọn làm chất liệu cho toàn bộ tiểu thuyết Nhà giả kim là một phạm vi rộng, từ đạo đức học, siêu hình học, nhân học cho đến văn hoá, lịch sử, phê bình chủ nghĩa hậu thực dân và chuyện cổ tích. Song, rất nhiều bài học bắt nguồn từ Kinh Thánh, Kinh Koran, chứng tỏ khả năng hiểu biết tôn giáo của tác giả đáng để ngưỡng mộ. Hay hơn cả, chính là lối giải thích, cắt nghĩa mà không cần phải diễn tả quá trần trụi, vừa tạo cho người đọc cảm giác tò mò muốn học hỏi, vừa ngờ ngờ đoán được ý đồ của tác giả. Chẳng hạn “maktub”, từ mà ông chủ tiệm pha lê nói với Santiago rằng chỉ có người Ả Rập mới hiểu được. Về sau, thay vì giải nghĩa rạch ròi cho “maktub” thì Paulo Coelho dùng cụm thay thế là “bàn tay Người đã viết trước”, hoặc có thể hiểu súc tích hơn nữa là định mệnh. 

Dù có nhiều điểm tương đồng với một câu chuyện cổ tích, nhưng đâu đó trong những áng văn, người đọc có thể phát hiện phảng phất chút ít tính du ký. Nhất là ở những trường đoạn tại sa mạc và ốc đảo, phong cảnh, tính khí và nét đẹp của biển cát mênh mông này là một phần thiết yếu để tô vẽ cho cuộc săn lùng kho báu của nhân vật chính. So với cừu, những người bạn bốn chân có bộ lông dày đã dạy Santiago thứ ngôn ngữ không phải để giao tiếp giữa người với người, sa mạc, theo cậu, còn cổ xưa và thông tuệ hơn gấp bội. 

Tác giả còn thông qua hành trình bị réo gọi bởi âm thanh huyền bí từ Kim Tự Tháp của chàng chăn cừu để vạch trần sự dối trá lớn nhất của cuộc sống: một lúc nào đó, khi chúng ta không tự điều khiển đời mình mà phó mặc cho sự xô đẩy của cuộc sống, thì niềm tin đó chính là điều dối trá lớn nhất. Một kết cấu mâu thuẫn hoàn hảo, vừa kích thích sự dò dẫm của người đọc khi không dễ dàng gì chạm tay vào kho tàng nằm dưới Kim Tự Tháp, vừa mang lại dấu hiệu nhận ra tình tiết kế tiếp dễ như trở bàn tay. 

Không quan tâm người đọc liệu có theo tôn giáo hay không, điều không thể kháng cực mà Nhà giả kim mang lại là giá trị từ những triết lý tôn giáo mà tác giả Paulo Coelho đề cao theo mạch truyện. Tờ báo Frankfurter Allgemeine Zeitung của Đức đã nhận xét về tác phẩm này như vầy: “Santiago có khả năng cảm nhận bằng trái tim như Hoàng tử bé của Saint-Exupéry.” Những ngôn ngữ mà chàng chăn cừu tiếp thu được từ khi bắt đầu rời khỏi gia đình không đơn thuần là ngôn ngữ giao tiếp giữa người với người của mỗi vùng lãnh thổ. Đó chắc hẳn là ngôn ngữ của bầy cừu, của sa mạc, của gió, của mặt trời, của vũ trụ, của nội tâm Santiago. 

Văn phong giản dị, gần gũi kết hợp với đôi chút yếu tố thần thoại là một điểm cộng, cũng là điều mà độc giả tìm kiếm trong tác phẩm của Paulo Coelho. Thông qua tiểu thuyết Nhà giả kim, tác giả ngoài mục đích thực hiện đam mê sáng tạo của mình mà còn chia sẻ, lan rộng bài học cuộc sống mình sở hữu đến đông đảo người đọc trên toàn thế giới.