Để có hình thái đồng tiền như ngày hôm nay, tiền tệ đã trải qua vô vàn sự tiến hoá từ những đồng xu nguyên chất đến tiền ảo bitcoin và … có thể là một hình thức mới chúng ta không sẽ không thể tưởng tượng nổi. Nếu bạn muốn tìm hiểu về lịch sử của đồng tiền một cách thật chi tiết và chuyên nghiệp, Lịch Sử Tiến Hoá Của Tiền Tệ của tác giả Nik Bhatia-một nhà nghiên cứu tài chính và Giáo sư tại trường kinh doanh Marshall của Đại học Nam California sẽ là “giáo trình" giúp bạn hoàn thành môn học tiền tệ của mình.

Nội dung của sách về gì? 

Cuốn sách gồm mười chương, đồng thời cũng là dòng thời gian phát triển của đồng tiền, bắt đầu từ Fiorino D'oro (Florin vàng) đến Bitcoin phân lớp. Cuốn sách cũng sẽ giải thích sự hình thành của các của Ngân hàng trung ương, Cục dự trữ Liên Bang và tiền kỹ thuật số cũng như việc nền tài chính thế giới đã đi qua những biến đổi gì. Bên cạnh đó, có một khái niệm xuyên suốt được tác giả sử dụng giống như một điều kiện để đồng tiền phát triển: đó là khái niệm tiền phân lớp. Sự tiến hoá của tiền cũng có nghĩa tiền có nhiều hình thức, nhiều lớp ý nghĩa hơn và tạo nên sự đa dạng cho nền tài chính của con người. Quan trọng nhất, tất cả sự giải thích của tác giả để giúp chúng ta hiểu hơn về một loại tiền mới và tiềm năng của thế kỷ 21: Bitcoin. Qua đó, Lịch Sử Tiến Hoá Của Tiền Tệ sẽ giúp những người học hiểu được sự tương tác giữa con người và tiền tệ và rằng “tài sản của mình đang nằm ở lớp nào của tiền".

Trích Sách

Đồng Florin

Những thành phố ở phía Bắc nước Ý như Florence, Venice, Genoa và Pisa tự xem mình như các thành phố cộng hoà sau khi giải phóng khỏi những lãnh chúa phong kiến trong suốt thế kỷ XI, và theo sau nền độc lập vừa giành lại là việc đúc đồng tiền của riêng mình. Vào năm 1252, khi xưởng đúc tiền của Florence tạo ra đồng Fiorino d'Oro đầu tiên hay còn gọi đồng florin vàng, không có bất cứ điều mới mẻ nào xuất hiện. Nó chỉ đơn giản thuần là một đồng xu khác. Tuy nhiên, nhiều thế kỷ trôi qua mà không có sự thay đổi về trọng lượng hay độ nguyên chất của vàng, đồng florin đã tạo được tiếng vang và khiến tất cả những đất nước xung quanh sử dụng nó làm đồng tiền chung. Trong lịch sử, những đồng xu kim loại quý rất bền, có thể phân chia và có khả năng di động, nhưng với những chính quyền liên tục giảm đi độ nguyên chất của đồng xu thì không có đồng xu nào có được sự tin tưởng qua các thế hệ. Những xưởng đúc tiền ở Florence đã thay đổi điều đó. [...] Vào lúc đồng florin  được 100 tuổi, nó đã phát triển thành chuẩn mực tiền tệ quốc tế cho nền tài chính toàn châu Âu. Tiền lương, trang sức, bất động sản và đầu tư vốn, tất cả đều được tính theo đồng florin. Nó cũng phổ biến với tầng lớp người dân lao động như một cách để bảo quản tiền tiết kiệm cả đời trong túi của họ. Đồng florin được chứng minh là tài sản thế chấp chuẩn mực và có thể dễ dàng cầm cố để vay đồng bạc cho những giao dịch nhỏ hơn. Đồng florin như một đơn vị kế toán phổ biến khắp châu Âu và còn hơn là một đồng tiền chung đáng tin cậy và ổn định nhất của thế giới.

Tính đa dạng của tiền xu

Chỉ riêng việc đúc tiền sẽ không tạo ra hệ thống tiền tệ. Đồng tiền xu đặt ra hai vấn đề lớn đối với nền kinh tế toàn cầu trong thời kỳ đó, bao gồm những thành phố của châu Âu, phía Bắc châu Phi, và Trung Đông nối với nhau bằng biển Địa Trung Hải. Đơn có quá nhiều loại tiền tệ khác nhau và vấn đề về sự đa dạng của đồng tiền cản trở nghiêm trọng đến vận tốc tiền tệ. 

Vận tốc tiền tệ đo lường mức độ nhanh chóng của tiền trao tay. Đó là tốc độ mà tiền trao từ người chủ này đến người khác, và chỉ với tốc độ vừa đủ thì tiền có thể giúp nền thương mại của con người giao dịch với tiềm năng tối đa của họ.

Rủi ro của việc trao đổi vật chất

Thách thức lớn thứ hai của hệ thống tiền đồng xu là rủi ro gắn với việc trao đổi vật chất giữa đồng xu. Gửi tiền theo đường bộ và đường biển là một mối nguy hiểm và là cơn ác mộng về việc vận chuyển trong suốt thời trung cổ. Những vụ đắm tàu thường là những thiệt hại đi kèm không mong muốn khi muốn giải quyết những khoản nợ quốc tế. Một phần lí do những kim loại quý được xem là quý giá là vì khả năng không thể bị phá huỷ của chúng, vì thế, dường như có cả một ngành công nghiệp săn tàu đắm tồn tại cho đến ngày nay để đi tìm những đồng tiền vàng và bạc bị đánh mất trong thời đại đó. 

Cách giải quyết cho những vấn đề này là trả tiền sau. Như một phương pháp thay thế cho việc trao đổi vật chất của kim loại, trả tiền sau diễn ra khi một bên hứa sẽ thanh toán sau cho bên còn lại. Vào thời điểm đó, việc trả nợ cuối cùng xảy ra, bên nợ nhận một khoản thanh toán cuối, thường là vàng và bạc. Những lời hứa, lòng tin được dùng như một cách để người bán giảm thiểu rủi ro trao đổi tiền tệ quốc tế. Những kiểu thỏa thuận trả sau này tồn tại rất lâu trước thế kỷ XII nhưng không có bất kỳ đặc điểm mang tính hệ thống nào. Những lời hứa về tài chính thiếu sự đồng nhất, và một hệ thống chính thức của lòng tin cũng không tồn tại. Đồng florin ổn định là một khối tạo dựng vĩ đại, nhưng hình thành một hệ thống tiền tệ không chỉ dựa vào sự nguyên chất thống nhất của một đồng tiền. Nó yêu cầu một nền văn hoá của những lời hứa.

Hệ thống phân cấp của tiền

Hãy bắt đầu việc định nghĩa chính thức về tiền phân lớp. Ghi nhớ ví dụ về đồng vàng và chứng chỉ vàng ở phần Mở đầu, nghiên cứu ví dụ về Florence thời Phục hưng và đế chế ngân hàng Medici nổi tiếng. Chúng ta bắt đầu với cách tiếp cận phân lớp bằng cách nghĩ về những điểm khác nhau giữa đồng vàng và một mảnh giấy viết rằng “Hệ thống ngân hàng Medici sẽ trả một đồng tiền vàng cho người cầm tờ giấy nếu có yêu cầu". Đồng vàng là tiền lớp đầu tiên và là hình thức thanh toán cuối cùng. Tờ giấy chỉ tồn tại vì số vàng mà nó đại diện; đó là tiền lớp thứ hai, tạo ra một khoản nợ trong bảng cân đối kế toán. Tất cả các khoản tiền ở lớp thứ hai là IOU (I-owe-you-Tôi-nợ-bạn) hoặc lời hứa để trả số tiền lớp thứ nhất. Tất cả chúng đều có thứ gọi là rủi ro các bên, hoặc rủi ro đến từ việc tin tưởng vào lời hứa của đối tác. Rủi ro các bên là một khái niệm quan trọng trong kiến thức về tiền tệ, đặc biệt vì tất cả hình thái của tiền trong hệ thống tài chính ngày nay đều chứa một phần. Lòng tin vào các bên liên quan là điều cần thiết để hệ thống tài chính của chúng ta vận hành, nếu không thì tất cả chúng ta sẽ sử dụng đồng vàng và bạc cho mọi giao dịch. Các lớp của tiền tồn tại vì con người tin vào những hình thái của tiền tệ chứa rủi ro các bên của nhà phát hành. Chúng là một cách để thể hiện các công cụ tiền tệ liên quan đến nhau thế nào dựa vào mối quan hệ giữa những bản cân đối kế toán của các tổ chức tài chính. 

[...] Hệ thống phân lớp của tiền rất linh hoạt, có nghĩa rằng nó là một tập hợp của những mối quan hệ tiếp diễn. Khi lòng tin được tăng lên, kim tự tháp tiền tệ cũng mở rộng như lớp thứ hai tăng trưởng về kích cỡ. Khi lòng tin tăng lên, đồng vàng và ký quỹ vàng gần như không có sự khác biệt rõ ràng. Mọi người dễ dàng chấp nhận chứng chỉ vàng như tiền vì họ tin vào khả năng đáp ứng yêu cầu hoàn tiền của người phát hành. Điều này sẽ bị đảo ngược khi kim tự tháp tiền bị thu hẹp lại và sự khác biệt khách quan giữa tiền và những công cụ giống như tiên được xác định. 

Chế độ bản vị vàng

Đồng bảng Anh là đơn vị tiền tệ của nước Anh kể từ năm 1158 khi vua Henry giới thiệu đồng bạc với 92,5% nguyên chất. Đồng tiền này đại diện cho một trọng lượng bạc nhất định cho đến khi nước Anh bắt đầu đúc đồng vàng vào năm 1663 được gọi là guinea, được đặt tên theo một vùng đất thuộc Tây Phi nơi vàng được khai thác. Đồng guinea khiến đồng bảng phải chịu nhiều khó khăn về chế độ lưỡng kim bài vị khi cả đồng guinea và đồng bạc nước Anh được gọi là đồng shilling giá trị chính thức của bảng Anh. Nhưng rất nhanh sau sự ra đời của Ngân hàng Anh, nhà toán học, vật lý học người Anh Sir Isaac Newton là bậc thầy của việc đúc tiền đã thay đổi vĩnh viễn quá trình lưỡng kim bản vị trên thế giới bằng việc đặt ra một tỉ lệ chuyển đổi giữa đồng shilling guinea vàng và bạc vào năm 1717. Newton nghiên cứu dòng chát của vàng và bạc trong châu Âu và tỉ lệ chuyển đổi được quy định trong tiêu chuẩn lưỡng kim của các nước khác như Pháp, Hà Lan và Đức. Ông dùng nghiên cứu của mình để quyết định tỉ giá giữa vàng và bạc mà ông ấy cho là mang tính chất đại diện hơn cho giá trị nội tại của từng loại. Tỉ lệ chuyển đổi mới khiến những nhà kinh doanh chênh lệch kiếm được nhiều lợi nhuận hơn khi xuất hẩu bạc và nhập khẩu vàng, và không lâu trước khi bạc không còn được sử dụng như tiền ở nước Anh. Sự thay đổi của Newton dù vô tình hay cố ý, cuối cùng đã đưa cả thế giới về chung một kim tự tháp tiền tệ với chỉ mỗi đồng vàng nằm ở đỉnh.

Sự kết hợp của tiền tệ 

16 năm sau Tuyên ngôn Độc lập, Quốc hội Mỹ thứ hai cuối cùng đã thông qua Đạo luật Tiền xu năm 1792 để công bố đồng đô la Mỹ như đơn vị kế toán chính thức của đất nước, xác định 1 đô la là 1,6 gam vàng và 24 gam bạc.

Trong vòng 108 năm tiếp theo, Mỹ thử nghiệm với một vài chế độ tiền tệ khác nhau. Sự điều chỉnh sớm đối với tỉ giá hối đoái giữa vàng và bạc có tác động đối lập với điều chỉnh của Isaac Newton với tư cách là bậc thầy về đúc tiền và dẫn đến vàng không được sử dụng trong một vài thập kỷ.

Hai ngân hàng trung ương riêng biệt được mở ra vào năm 1791 và 1812, nhưng lần lượt đóng cửa sau hiến chương 20 năm. Nhiều người Mỹ trước đấy không tin vào ngân hàng Trung ương để quản lý tiền tệ của họ. Các ngân hàng tồn tại chống lại những lý tưởng hạn chế của chính phủ và dẫn đén nhiều yếu tố chính trị, ngăn cản các tổ chức gia hạn hiến chương. Thay vì tiền lớp thứ hai của ngân hàng trung ương, giấy nợ được phát hành bởi các ngân hàng tư nhân hoạt động như một hình thức tiền mặt hoạt động hiệu quả trong thế kỷ XIX. Những giấy nợ này được đảm bảo bởi Ngân khố Hoa Kỳ, tên gọi cho trái phiếu chính phủ Mỹ. Dưới đây là ví dụ về ngôn ngữ chính thức viết trên tiền giấy được đảm bảo (hay hỗ trợ) bởi Ngân khố Hoa Kỳ từ năm 1902: 

Đồng tiền quốc gia được đảm bảo bởi Trái phiếu Mỹ được ký quỹ với Thống đốc Ngân khố Hoa Kỳ.

Ngân hàng Quốc gia Mỹ ở San Francisco sẽ trả lại 10 đô la cho người cầm giữ tờ giấy nếu được yêu cầu.

Bên cạnh giấy bạc của khối tư nhân, chính phủ Mỹ phát hành chứng chỉ vàng cũng được lưu thông như tiền mặt. Và cuối cùng, công cụ tài chính và tiền giấy trong giai đoạn Nội chiến Hoa Kỳ được gọi là đồng bạc xanh, thứ không thể đổi thành kim loại quý, được lưu hành như tiền mặt trong những năm sau của thế kỷ XIX. Nhìn chung, Mỹ có sự kết hợp giữa các công cụ tiền tệ lớp thứ hai lưu thông trong đất nước.

Dự trữ 

Vào năm 1906, trận động đất 7.9 độ richter tại San Francisco, California gây thiệt hại lớn về người và của; hơn 3000 người chết và thành phố hầu như bị phá huỷ. Nói cách khác, trận động đất này là yếu tố thúc đẩy sự ra đời của Cục Dự trữ Liên bang. Trong những năm này, phần lớn tài sản của San Francisco  được bảo hiểm ở London. Những nhà bảo hiểm Anh đã chi trả một khoản tiền bảo hiểm lớn cho San Francisco vì trận động đất, một lượng vốn lớn đã được chuyển đến California. Để đảm bảo tỉ giá hối đoái giữa đồng bảng và đô la, Ngân hàng Anh đã tăng lãi suất thêm 2,5% trong cuối năm 1906 nhằm thu hút nguồn vốn.

[...] Từ dự trữ nằm trong cái tên của tổ chức, nhưng dự trữ chính xác là gì, và chúng sẽ hoà hợp thế nào với câu chuyện tiền phân lớp? Từ đó ám chỉ một cơ chế an toàn, những điều có lợi trong trường hợp khủng hoảng xảy ra. Hệ thống Dự trữ Liên bang (Cục Dự trữ Liên bang hay Fed) được thành ập để chống lại khủng hoảng tài chính và nó sẽ thực hiện điều này với tiền tệ lớp thứ hai gọi là dự trữ. Dự trữ của Cục Dự trữ Liên bang là một cách nói khác để nói về ký quỹ, những những khoản ký quỹ này Cục Dự trữ Liên bang chỉ phát hành cho các ngân hàng tư nhân. Tiền giấy Cục Dự trữ Liên bang (hay là “tiền giấy đô la" là chúng ta biết ngày nay), hình thức khác của tiền tệ lớp thứ hai của Cục Dự trữ Liên bang đều được người dân sử dụng. 

Sự tương đồng hữu ích của Bitcoin

Đầu tiên, hãy tìm hiểu về 3 pháp ẩn dụ cơ bản dành cho Bitcoin: vàng, đất và email

Bitcoin (BTC) là vàng kỹ thuật số. Nó là một dạng của tiền. Mọi người tin tưởng BTC vì họ tin rằng nó hiếm và có giá trị theo cách mọi người đặt niềm tin ở vàng trong nhiều thiên niên kỷ. Nó có giá trị ở hàng trăm đồng tiền khác nhau, cũng giống như vàng. Và quan trọng nhất là nó không xuất phát từ các bảng cân đối kế toán của tổ chức tài chính nào, giống như vàng. Vàng và BTC đều là những tài sản không có đối tác tương đương. 

BTC là đất kỹ thuật số. Chỉ có 57 triệu diện tích vuông Anh đất trên Trái Đất. Rất may là đất đai kỹ thuật số này có thể chia thành những miếng đất nhỏ nhất. Mark Twain từng nói “hãy mua đất vì chúng ta không thể làm ra nó" để thu hút đầu tư vào bất động sản, và BTC cũng như vậy. BTC khan hiếm, tương tự với số đất trên Trái Đất. Chúng ta có thể so sánh sự tăng giá của BTC với việc mua đất và giải thích hiện tượng tăng theo cấp số nhân của giá trị thị trường và sự chấp nhận như Internet vào những năm 1990. Giá của một miếng bánh Bitcoin đã tăng đều trong thời gian dài vì mọi người xem nó như bất động sản tiềm năng.

Cuối cùng, Bitcoin hoạt động tương tự như email. Bạn có thể không hiểu khoa học máy tính phía sau nó, nhưng hoạt động cơ bản về gửi và nhận email là những thói quen toàn cầu. Địa chỉ email có thể được chia sẻ với mọi người nhưng chỉ người giữ mật khẩu mới có thể truy cập những tin nhắn đến. Bitcoin cũng hoạt động theo cách tương tự. Bạn có thể chia sẻ địa chỉ Bitcoin của mình với những người gửi tiền cho bạn, nhưng chỉ với mật khẩu của mình, được gọi là chìa khoá bảo mật, bạn mới có thể sử dụng nó. Email là một giao thức để gửi và nhận dữ liệul tên chính thức của nó là GIao thức gửi thư đơn giản (SMTP). BTC cũng là một giao thức nhưng để gửi và nhận giá trị thay vì dữ liệu.

Đối với mình, đây có lẽ là một cuốn sách khá “khó nhằn” để đọc vì có rất nhiều những từ chuyên ngành và một chút cao cấp, tuy vậy nhưng đây lại là một tài liệu rất chi tiết, đầy đủ về lịch sử của đồng tiền. Cách tiếp cận của Lịch Sử Tiến Hoá Của Tiền Tệ khá mới mẻ với những sự kiện lịch sử quan trọng của nhân loại cùng phân tích chi tiết của tác giả, một vị giáo sư am hiểu về tài chính và tiền tệ. Nếu bạn muốn thử thách bản thân mình và tìm hiểu về những loại tiền đã từng xuất hiện trong lịch sử con người, đây là sẽ cuốn sách xứng đáng để bạn trải nghiệm đó!

Tác giả: Diệp Anh 

--------------------------------------------------

Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về sách tại link: Bookademy

(*) Bản quyền bài viết thuộc về Bookademy - Ybox. Khi chia sẻ hoặc đăng tải lại, vui lòng trích dẫn nguồn đầy đủ "Tên tác giả - Bookademy." Các bài viết trích nguồn không đầy đủ cú pháp đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.