Tiền và tâm lý học là những thứ đã đi cùng loài người từ thời cổ đại cho đến ngày nay. Có thể trước đây chúng ta không biết nhiều về mối liên hệ song hành giữa chúng. Vậy tiền và tâm lý học có liên quan như thế nào? Chúng ta hãy cùng đi tìm hiểu qua cuốn sách này nhé. Gần đây, sự phát triển và phổ biến của tâm lý học ngày càng lan rộng và liên quan đến nhiều lĩnh vực. Người ta nói nhiều, học nhiều về tâm lý học, tâm lý học tội phạm, tâm lý học tư pháp, hay các thuật ngữ: thao túng tâm lý, tâm lý học quản lý, … Còn tiền – một khái niệm đã quá quen thuộc với chúng ta trong đời sống thường ngày, tiền xuất hiện từ rất lâu và chưa có một nghiên cứu chắc chắn, nhưng theo ước tính những đồng tiền kim loại đầu tiên xuất hiện vào khoảng 600 năm TCN. Tiền là vật trao đổi ngang giá trong xã hội, đóng vai trò là hiện diện của các loại tài sản – và có thể được thể hiện dưới bất cứ hình thức nào. Về mặt pháp lý, tiền thể hiện tín dụng của nhà nước – nghĩa là lòng tin của người dân với chính phủ khi người dân sử dụng đồng tiền đó. Như vậy, thật khó hiểu để người ta liên tưởng tiền – một thực thể vật chất đa dạng về hình thức lại có mối quan hệ mật thiết như thế với tâm lý học – một phạm trù thiên về ý thức và hành vi của con người.

Tâm lý học về tiền – không giống như hầu hết mọi người thường đánh giá khi mới chỉ đọc tiêu đề - đây không phải cuốn cẩm nang vạn năng với những hướng dẫn cụ thể về cách kiếm tiền, cách để làm giàu. Nếu bạn đang tìm một cuốn sách như thế, tôi khuyến khích bạn nên đọc những cuốn sách về đầu tư hay tài chính chuyên sâu. Cuốn sách này giống như một chiếc la bàn nhưng là trong vấn đề tiền bạc và tâm lý; những tư tưởng trong sách là sự định hướng tuyệt với cho bạn trong việc kiểm soát đồng tiền, tài chính của bạn trong suốt quãng đời của bạn nếu muốn, còn chuyện kiếm tiền – là cuốn tự truyện của mỗi người. Mỗi chúng ta đều có cách riêng để làm nó.

Cuốn sách được chắp bút bởi Morgan Housel, là một tác giả nối tiếng trong lĩnh vực tài chính, đầu tư – kinh doanh. Ông là đối tác của The Collaborate Fund và là cây bút của nhiều chuyên trang về tài chính. Ông hai lần đạt Giải thưởng Kinh doanh xuất sắc nhất của Hiệp hội nhà văn và Biên tập Kinh doanh Hoa Kỳ. Hiện nay, ông đang sống ở Seattle với gia đình. Nói vậy để khẳng định tính chuyên môn và tính định hướng của sách.

Bây giờ, cùng đến với vấn đề chính của cuốn sách này tiền bạc và tâm lý. Tiền bạc là yếu tố để duy trì cuộc sống, và thật sự dù bạn yêu tiền hay không, không thể phù nhận: bạn cần tiền. Do đó tiền bạc chi phối cuộc sống của chúng ta – theo những cách khác nhau trực tiếp và gián tiếp. Mọi người có thể làm mọi thứ xung quanh tiền: kiếm tiền, sử dụng tiền, rửa tiền, … Bạn biết điều gì cũng mang những đặc điểm như trên và cũng khó nắm bắt như vậy không; vâng chính là tâm lý của con người. Cũng chi phối và khó nắm bắt như vậy. Nhưng tôi không chắc đây là lý do mà tác giả để tiền bạc và tâm lý học đi với nhau như vậy. Ý tôi là chắc hẳn tâm lý và tiền bạc phải có mối quan hệ khăng khít như thế nào chứ? Đúng vậy, không nhiều thì ít, Morgan Housel đã nói thế này:

Tiền đề của cuốn sách này là việc kiếm tiền có liên quan một chút đến mức độ thông minh của bạn và liên quan rất nhiều đến cách bạn cư xử. Và hành vi này rất khó học, ngay cả với những người thông minh. Một thiên tài mất kiểm soát có thể là một thảm hoạ tài chính. Điều ngược lại cũng đúng. Những người bình thường không được học hành về tài chính có thể giàu có nếu có một số kỹ năng không liên quan gì đến các thước đo thông minh thông thường

Cuốn sách này sử dụng những câu chuyện ngắn để cho chúng ta thấy rằng đôi khi ta đã bỏ qua các yếu tố về cá nhân nói chung và tâm lý nói riêng khi sử dụng những phương trình tính toán về tiền bạc. Và ta không biết rằng tâm lý và cách hành xử của con người quan trọng như thế nào trong các vấn đề về tiền bạc cho đến khi ta quay đầu và thận trong xem xét kỹ nó bằng nhiều ví dụ hay bằng qua một khoảng thời gian dài hơn.

Nếu bạn không phải một người chuộng về kinh tế, tài chính hay những con số và tỷ lệ, hay ngược lại bạn là một người lý trí và ghét những điều uỷ mị về tâm lý – tin tôi đi bạn sẽ giành thời gian để đọc ngấu nghiến cuốn sách này dù ai chăng nữa. Bởi đây không phải một cuốn sách phân tích những chiến lược kinh doanh với những bản báo cáo, phân tích dày hàng trang, thực chất nó là những bài học được gắn mác bởi những câu chuyện, hay những câu chuyện ẩn sau những bài học. Những điều hiếm hoi bạn biết được về những con người có thật, họ đã giàu lên như thế nào? Họ đã làm gì với tiền của họ? Điều gì đã làm nên những bài học về đồng tiền như thế? Tất nhiên bạn không thể yêu cầu một cuốn sách viết về tiền bạc loại bỏ những biểu đồ hay những tính toán hoặc lí luận về tài chính, nhưng chắc chắn cuốn sách này không “nặng đô” như tưởng tượng. Tâm lý học về tiền  là một ly Latte kết hợp khéo léo những vấn đề về tiền bạc và tâm lý, những câu chuyện thú vị về những danh nhân (hoặc sự vật), đôi khi bạn sẽ cảm thấy vị đắng và khó nuốt nhưng chính điều ấy lại tạo nên sự cuốn hút và khao khát được tìm hiểu; ngay cả khi bạn không phải tín đồ của đồng tiền, bạn vẫn có thể học được gì đó qua những ví dụ sinh động có thể áp dụng trong bất cứ hoàn cảnh nào của cuộc sống.

Nói tổng thể thì cuốn sách này là tập hợp của những bài học mà chúng ta hay nhầm tưởng về tiền bạc và đầu tư, nhưng mỗi bài học ấy không giáo điều hay được thể hiện qua những con số, hay hằng đẳng thức, công thức mà nhắc nhở ta thông qua những câu chuyện của những con người: có thể là vô danh hoặc cũng có thể là những danh nhân thế giới, - họ đã làm gì với tiền của mình? Đi cùng với những mẩu truyện ấy có thể là những bài học được rút gọn, tóm tắt trong mỗi chương để giúp chúng ta so sánh, kết luận và rút được bài học quý giá. Đặc trưng trong cuốn sách là tác giả sử dụng những yếu tố về tâm lý và hành vi của con người để nói về cách mà chúng ta làm với tiền bạc – đây là một điều không thường thấy người ta nhan nhản nói về các kĩ thuật hay phân tích đầu tư, chúng ta có hàng trăm hàng nghìn cuốn sách dạy ta về chiến lược đầu tư, nhưng chưa từng có thứ gì dạy ta về suy nghĩ, hành vi hay đơn giản là cảm tính trong việc đầu tư.

Càng nghiên cứu và viết nhiều về cuộc khủng hoảng tài chính, tôi càng nhận ra bạn có thể hieur rõ hơn về nó qua lăng kính tâm lý học và lịch sử chứ không phải tài chính

Để nắm được lý do tại sao mọi người lại chôn mình trong nợ bạn không cần nghiên cứu về lãi suất; bạn cần nghiên cứu lịch sử của lòng tham; sự bất an và lạc quan. Để biết lý do tại sao các nhà đầu tư bán ra ở đáy của thị trường giá xuống, bạn không cần phải nghiên cứu phép toán về lợi nhuận kỳ vọng trong tương lai; bạn cần nghĩ về sự đau đớn khi nhìn gia đình và tự hỏi liệu các khoản đầu tư của bạn có đang ảnh hưởng đến tương lai của họ không

Bạn có thể đọc cuốn sách này một cách rời rạc, nhưng đồng thời cũng có thể kết nối các chương với nhau. Để nói về cách mà tác giả xây dựng nội dung mà nói, đối với tôi cuốn sách có thể gồm hai phần: những sai lầm thường thấy của chúng ta về tiền bạc; tâm lý và hành vi của con người về tiền. Hãy để tôi nói về một số bài học tâm đắc mà tôi thích nhé:

May mắn & rủi ro

Rủi ro & may mắn là hai đường thẳng song song nhau, nhất là với tiền bạc, đôi khi chúng chỉ cách nhau vài milimet và chúng ta cũng không thể chắc chắn có thể nhìn nhận chúng. Điều đó khiến cho mọi hành động trong cuộc sống không thể chỉ được quyết định dựa vào nỗ lực của bạn. Tuy nhiên, chúng ta thường không chú ý đến vấn đề này, đó là thứ chúng ta có xu hướng bỏ qua. Thực tế rằng chúng ta thường buộc tội người khác thành công là do sản phẩm của may mắn – điều đó sẽ khiến chúng ta cảm thấy ít ghen tức và ganh tỵ hơn. Đến lượt mình , khi tự đánh giá, việc cho thành công của bản thân là do may mắn khiến ta khó chấp nhận. Đó là lí do ta thường bỏ các yếu tố may rủi ra khỏi nhận thức của mình về tiền bạc hay thành công. Morgan Housel đã chỉ cho chúng ta câu chuyện về ông trùm Bill Gate, chọn ra từ 300 triệu thiếu niên trên thế giới lúc đó, Bill Gate có 1/300 cơ hội để thành công và trở nên như hiện tại, nhưng may mắn đã đứng về phía ông; điều tương tự không xảy ra với Kent Evans – một người bạn được đánh giá thông minh xuất sắc như Bill – mất trong cuộc tai nạn leo núi có tỉ lệ tử vong khoảng một phần triệu.

Vì thế, ta không thể đánh giá mọi thành công hay thất bại của bản thân hoàn toàn xuất phát từ bản thân, bởi ngoài yếu tố rủi ro hay may mắn, ta còn gặp phải nhiều vấn đề khác như lượng thông tin tiếp nhận, sự kiện cuối cùng xảy ra, hay tổ hợp gây nhiễu, …Cho nên ta không thể vội vàng đánh giá người khác mà không chú ý bối cảnh xung quanh.

Bên cạnh đó phần kết luận của chương này cũng chỉ ra rằng ta nên tập trung vào các ví dụ rộng thay vì các thành công cụ thể, những thành công cá nhân hoặc kỳ tích như: Bill Gate, Warrant Buffett,… Ta đã gặp quá nhiều cuốn sách viết về sự thành công của họ, nhưng chả mấy cuốn đề cập họ đã thất bại như thế nào, hay yếu tố may mắn, rủi ro nào đã ảnh hưởng đến họ. Vì thế như một nguyên tắc Morgan nói: “ Kết quả càng khắc nghiệt, bạn càng ít có khả năng áp dụng những bài học của nó vào cuộc sống của chính mình, vì càng có nhiều khả năng kết quả bji ảnh hưởng bởi may mắn và rủi ro”

Hợp lý > Có lý.

Khi nói đến có lý, ta thường nghĩ đó là những kết luận có sở khoa học rõ ràng, hoặc ít nhất là có thể được chứng minh bằng cách nào đó. Có lý thì hơi nghiêng về góc nhìn của từng cá nhân và cảm xúc cá nhân một chút. Vậy tại sao tác giả lại khuyên người đọc hướng đến những lựa chọn cảm tính hơn những sự chắc chắn về lý tính, nhất là trong vấn đề tiền bạc đôi khi đòi hòi sự chính xác đến lạnh lùng. Theo cuốn sách cũng như những nghiên cứu y khoa đã chứng minh: sốt là một cơ chế bảo vệ cũng như cảnh báo của cơ thế sau hàng triệu năm tiến hoá - sốt vẫn bị coi là điều xấu. Mặc dù sốt có lợi, nhưng chúng ta vẫn tìm mọi cách để thoát khỏi nó. Điều này không có lý; nhưng nó hợp lý. Đơn giản vì sốt làm chúng ta khó chịu, và đơn giản chúng ta muốn chữa bệnh để hết đau.

Với tiền bạc cũng vậy, đôi khi người ta giành hàng tháng, năm để tìm kiếm những chiến lược đầu tư tối tư về mặt toán học cho tiền của họ, nhưng thực tế chúng ta muốn tìm một cách tiêu tiền tối đa hoá để được ngủ ngon vào ban đêm. Tỷ lệ kiếm tiền từ chứng khoán trên thị trường Hoa Kỳ là 50/50 trong một ngày; 68% một năm; 88% trong 10 năm; và 100% trong 20 năm. Đây là phân tích hợp lý có cơ sở, thế nhưng chúng ta liệu có tin và thực hiện theo cái cách đầu tư tiền trên thị trường chứng khoán liên tục 20 năm được không?

Lãi kép.

Lãi kép không phải một bài học trong câu chuyện về 20 bài học của Morgan Housel, nhưng nó xen kẽ với những gì mà tác giả viết và như một chìa khoá cho nhiều câu chuyện trong cuốn sách.

Thể hiện qua cái cách mà cuốn sách so sánh nhà đầu tư giàu nhất mọi thời đại và nhà đầu tư vĩ đại nhất mọi thời đại. Jim Simons người đứng đầu quỹ đầu cơ Renaissance Technoligies, kiếm được lãi kép ở mức 66%, Warrant Buffett tăng 22% - bằng 1/3. Nhưng giá trị tài sản ròng của Jim chỉ ở mức 21 tỷ dollar ít hơn 75% so với Bufett. Lí do là gì? Lãi kép. Bởi vì Jim bắt đầu thấy được bí quyết ở tuổi 50. Tính chất của lãi kép là sự tích luỹ, bất kỳ sự tích luỹ nào trải qua thời gian cũng có sự biến đổi mà đôi khi chúng ta lờ qua chúng. Sự biến đổi về lượng dẫn đến biến đổi về chất! Thế nhưng để có thể tận dụng được lãi kép chúng ta cần ti tỉ những bài học khác để thực hiện được nó, và duy trì nó. Tôi nghĩ bạn nên đọc chương “ chúng ta sẽ thay đổi” (we’ll change) để thấy việc thiết lập mục tiêu quan trọng đến thế nào. Và tôi thề bạn sẽ không thể dời mắt khỏi nó.

Kết luận

Còn rất nhiều câu chuyện cũng như lí luận về tiền bạc được diễn giải tại sách, tuy nhiên tôi không tiện tóm tắt, và truyền tải tại đây. Tuy nhiên, bạn nên cân nhắc khi đọc cuốn sách này, do tác giả là một nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp, do đó không tránh khỏi nhiều chương có sự liên quan mật thiết đến kiến thức chuyên ngành, do đó, vừa khó tiếp cận nhưng cũng vừa thu hút, vừa xa vừa gần.  Cuốn sách sẽ giúp bạn thôi mơ mộng về những điều lớn lao và tập trung vào những sai lầm thực tế. Nếu phải chọn ra một chương để giới thiệu cho bạn, tôi tâm đắc với câu nói: “Lạc quan nghe có vẻ hay nhưng bi quan cũng có thể giúp bạn”.

Tóm tắt bởi: Sơn Dương – Bookademy

--------------------------------------------------

Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về sách tại link: Bookademy

(*) Bản quyền bài viết thuộc về Bookademy - Ybox. Khi chia sẻ hoặc đăng tải lại, vui lòng trích dẫn nguồn đầy đủ "Tên tác giả - Bookademy." Các bài viết trích nguồn không đầy đủ cú pháp đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.