Thiền không còn là một khái niệm xa lạ với chúng ta trong thời đại hiện nay. Thực hành thiền đã trở thành một phần quan trọng trong cuộc sống của nhiều người, giúp họ tìm kiếm sự tĩnh lặng và cân bằng giữa những bộn bề của cuộc sống. Tuy nhiên, để hiểu được thiền một cách sâu sắc và toàn diện không phải là điều dễ dàng. Câu hỏi “Thiền là gì?” không chỉ đơn thuần là một câu hỏi về định nghĩa mà còn là một lời mời gọi khám phá về bản chất phức tạp và sâu xa của thiền.

“Vậy thì, thiền là gì? Những câu và đoạn trích được trình bày trong sách (tự thân nó cũng đã là thiên) sẽ mở ra cách tiếp cận độc nhất theo kiểu Krishnamurti về chủ đề này một cách đơn giản đến ngạc nhiên, nhưng cũng cực kỳ sâu sắc. Ông cho rằng thiến có liên quan trực tiếp đến đời sống hằng ngày của chúng ta, chứ không phải thứ gì đó tách biệt, và nó chỉ khả dĩ với trật tự trong đời sống thường ngày. Thiến không phải là ép tâm trí phải lặng yên, cũng không phải là bắt nó tập trung hoặc suy ngẫm, mà thiến là một sự nhận biết sâu sắc về bản chất của cái tôi và hành động tư duy, để tư tưởng có thể tìm về đúng vị trí của nó. Đó là một sự tự do mang tính cách mạng vượt thoát những điều đã biết:”

Trong phần mở đầu của cuốn sách Thiền là gì? đã viết:

"Thiền là sự chuyển động có chú tâm. Sự chú tâm thì không có biên giới hay ranh giới nào để vượt qua, sự chủ tâm vốn trong trẻo, vắng bặt những tư tưởng. Tư tưởng không thể nào tạo nên sự trong trẻo bởi vì tất cả tư tưởng của ta đều khởi nguồn từ một quá khứ vốn đã tiêu tan, tư duy là một hành động được thực hiện trong tăm tối. Nhận thức được điều này là chú tâm. Sự nhận thức không phải là phương pháp dẫn đến sự chú tâm một sự chú tâm như thế vẫn còn nằm trong phạm vi của tư tưởng và có thể kiểm soát hoặc điều chỉnh. Nhận thức được sự không chú tâm chính là chú tâm. Thiền không phải là một tiến trình của trí năng, nó là sự vượt thoát khỏi tư tưởng và là một động thái trong khoảnh khắc xuất thân của sự thật.”

Riêng với J.Krishnamurti thì,

“Thiển là chủ đề trung tâm trong các bài viết của Krishnamurti cũng như các buổi nói chuyện trước công chúng. Trước việc thiền ngày càng phổ biến và vô số kỹ thuật, phương pháp tiếp cận ra đời, Krishnamurti lại né tránh việc luyện tập, đặt ra mục tiêu và ý chí kiểm soát - điều mà các vị thấy và các truyền thống thường chủ trương. Ông cho rằng, thiển không phải là thứ bạn có thể tạo tác hay thậm chí trải nghiệm, thiển cũng không thể nào học hỏi từ một ai khác. Vì vậy, đây không phải là một quyển sách hướng dẫn cách thiền như thường thấy.

J. Krishnamurti được xem là một trong những nhà tư tưởng và bậc thầy vĩ đại nhất từ trước tới nay. Tầm ảnh hưởng của ông đã bao trùm cả những nhân vật lớn như George Bernard Shaw, David Bohm, Alan Watts, Henry Miller, Bruce Lee, Eckhart Tolle, Jackson Pollock và Aldous Huxley.”

1. Giới thiệu về cuốn Thiền là gì và tác giả J. Krishnamurti

Thiền luôn là một chủ đề cốt lõi trong các tác phẩm của J. Krishnamurti, một nhà tư tưởng nổi bật của thế kỷ 20. Ông có một cách tiếp cận thiền hoàn toàn khác biệt so với những phương pháp truyền thống. Trong khi nhiều người tìm đến thiền với mong muốn kiểm soát tâm trí hay đạt được một trạng thái tinh thần nhất định thông qua việc luyện tập và tuân theo các kỹ thuật, Krishnamurti lại nhấn mạnh rằng thiền không phải là một phương pháp hay mục tiêu có thể đạt được qua sự nỗ lực hay rèn luyện. Theo ông, thiền không thể được tạo ra hay truyền dạy bởi bất kỳ ai; đó là một trạng thái tự nhiên và tự phát khi con người nhận thức sâu sắc về bản chất thực sự của mình.

Tầm nhìn này của Krishnamurti không chỉ phá vỡ những quy chuẩn thông thường về thiền mà còn mở ra một cách tiếp cận mới mẻ, nơi mà sự tự do trong nhận thức đóng vai trò trung tâm. Điều này giải thích vì sao cuốn sách "Thiền là gì?" không đơn thuần là một cẩm nang chỉ dẫn cách thiền như nhiều sách khác, mà là một lời mời gọi người đọc tự khám phá ý nghĩa của thiền thông qua sự quan sát và chiêm nghiệm cá nhân. Cách tiếp cận độc đáo của Krishnamurti đã ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều nhân vật quan trọng trong lịch sử, từ các nhà tư tưởng, nghệ sĩ cho đến các nhà khoa học, nhấn mạnh tầm quan trọng của thiền trong đời sống hiện đại.

2. Những điều thú vị về Thiền mà có thể bạn chưa biết

        Thẩm nghiệm sự chấm dứt nỗi đau buồn cũng là một phần của thiền, chứ không phải trốn chạy vào trong những ảo tưởng.

“Tự biết mình chính là khởi đầu của thiền. Nếu không biết mình mà cứ tụng niệm những từ ngữ trong kinh sách thì chẳng có ý nghĩa gì cả. Chúng có thể làm ta nguôi ngoai, có thể giúp tâm trí tĩnh lặng, nhưng bạn cũng có thể làm vậy với một viên thuốc. Khi bạn tụng niệm một cụm từ nào đó liên tục, não bạn sẽ tự nhiên trở nên yên ắng, buồn ngủ và đờ đẫn. Trong tình trạng đờ đẫn và mất cảm giác đó, bạn có thể có những trải nghiệm và đạt được những kết quả nhất định, nhưng sự thật là bạn vẫn khao khát, đố kỵ, tham lam và gây thù địch.

Thiền là tìm hiểu về bản ngã. Nếu không có sự tìm hiểu này thì cái gọi là thiền, dù dễ chịu hay đau đớn, cũng chỉ đơn thuần là một dạng tự huyễn hoặc. Nếu bạn luyện tập kiểm soát bản thân, làm chủ suy nghĩ và tập trung đẩy mạnh sự trải nghiệm, thì đó chỉ là những hoạt động lấy bản ngã làm trung tâm, chứ không phải thiền. Thấy được đó không phải thiền cũng chính là khởi đầu của thiền.

Thấy được cái thật trong cái giả sẽ giúp tâm trí thoát khỏi cái giả. Và không thể thoát khỏi cái giả bằng cách khao khát đạt được. Nó chỉ xảy ra khi tâm bạn không còn quan tâm đến thành công hay việc đạt được mục đích. Phải ngừng hết tất cả nỗ lực tìm kiếm. Chỉ khi đó, một thứ không thể gọi tên mới có thể bắt đầu hiện hữu.

Sự tự lừa dối xảy ra khi có bất cứ hình thái khao khát hay dính mắc nào: dính mắc vào định kiến, vào một kinh nghiệm hay hệ tư tưởng. Người trải nghiệm, dù hữu thức hay vô thức, cũng luôn tìm kiếm những trải nghiệm rộng hơn, sâu hơn, to lớn hơn. Chừng nào kinh nghiệm còn tồn tại, chừng đó còn có ảo tưởng dưới hình thức này hay hình thức khác.

Thời gian và sự kiên nhẫn là những yếu tố cần thiết để đạt được mục tiêu. Một con người tham vọng, dù tham vọng đó trần tục hay không, cũng cần có thời gian để đạt được một mục đích. Tâm trí là sản phẩm của thời gian và tất cả tư tưởng đều là kết quả của nó. Tư tưởng càng cố thoát ra khỏi thời gian thì sự lệ thuộc vào thời gian của nó sẽ càng thêm mạnh. Thời gian chỉ tồn tại khi có một khoảng cách tâm lý giữa cái đang là và cái phải là Cái phải là ở đây là lý tưởng hay mục đích. Nhận ra sự sai lầm của toàn thể cách suy nghĩ này chính là đã thoát khỏi nó mà không đòi hỏi phải nỗ lực hay luyện tập gì cả. Hiểu ngay lập tức, không phụ thuộc vào thời gian.

Khi sai lầm đã được buông bỏ, cái không sai lầm sẽ tự do hiện hữu. Bạn không thể tìm cái đúng thông qua cái sai, cái sai không thể làm bàn đạp để đến với cái đúng. Cái sai phải chấm dứt hoàn toàn, không phải bằng cách so sánh với cái đúng. Không có sự so sánh giữa sai và đúng, bạo lực và tình yêu không thể nào so sánh với nhau. Bạo lực phải chấm dứt thì tình yêu mới hiện hữu. Chấm dứt bạo lực không phải là vấn đề của thời gian. Nhận ra cái sai đúng với bản chất của nó chính là chấm dứt cái sai rồi.

Hãy để tâm trí trống rỗng và đừng chất đấy mọi thứ vào tâm trí nữa. Lúc đó chỉ có thiền, chứ không có một thiền giả nào đang thiền cả.”

Như vậy, trong phần này của cuốn sách, Krishnamurti đưa ra một cái nhìn sâu sắc về bản chất của thiền, nhấn mạnh rằng thiền không phải là một phương pháp hay kỹ thuật để đạt được trạng thái tĩnh lặng như nhiều người vẫn nghĩ. Ông cảnh báo rằng nếu chỉ tụng niệm hay sử dụng các biện pháp ép buộc tâm trí yên tĩnh, con người có thể dễ dàng rơi vào tình trạng đờ đẫn, mất đi sự nhạy bén và sáng suốt. Đây không phải là thiền đích thực, mà chỉ là một sự tự huyễn hoặc, khiến con người lạc vào những ảo tưởng về sự an bình tạm bợ.

Krishnamurti lập luận rằng thiền thực sự bắt đầu từ việc tự biết mình, tức là một quá trình thấu hiểu sâu sắc về bản chất của cái tôi và những hành động xuất phát từ nó. Ông cho rằng thiền không phải là một phương tiện để đạt được bất kỳ mục tiêu nào, mà là một hành trình để khám phá bản ngã, để từ đó nhìn thấy rõ ràng những ảo tưởng mà tâm trí thường tạo ra nhằm trốn tránh nỗi đau buồn hay bất an. Đây là một quá trình không thể bị kiểm soát hay thúc đẩy bởi ý chí; ngược lại, nó đòi hỏi sự buông bỏ hoàn toàn mọi khát vọng đạt được và mọi nỗ lực tìm kiếm.

Ông cho rằng, nỗi đau buồn là một phần không thể tách rời của cuộc sống, và chỉ khi con người dám đối diện và thấu hiểu nó từ gốc rễ, họ mới có thể vượt qua. Thiền, theo cách hiểu này, không phải là một sự tĩnh lặng đạt được qua việc gạt bỏ cảm xúc hay trốn tránh thực tại, mà là một trạng thái của sự tự do tuyệt đối – một sự nhận thức sáng suốt, không bị ràng buộc bởi những ảo tưởng về hạnh phúc hay an bình.

Nói cách khác, thiền không phải là một con đường để trốn chạy khỏi nỗi đau, mà là một hành trình giúp ta thẩm nghiệm và chấm dứt nó. Khi chúng ta ngừng chạy theo những ảo vọng và dám nhìn thẳng vào bản chất của nỗi đau buồn, tâm trí sẽ tự giải thoát khỏi những ràng buộc vô hình. Sự tĩnh lặng và an lạc thật sự chỉ đến khi con người hoàn toàn tự do, không còn bị chi phối bởi những ảo tưởng mà tâm trí tự tạo ra để né tránh sự thật. Đây chính là cốt lõi của thiền mà Krishnamurti muốn truyền đạt, một sự tự do đến từ việc thấu hiểu sâu sắc và vượt qua những đau khổ nội tại.

Vì vậy, trốn tránh thực tại không phải là giá trị mà thiền có thể đem lại, điều quan trọng là nhìn thấy rõ thực tại và tìm cách để vượt qua nó. Chính qua sự nhận thức rõ ràng và toàn diện về thực tại, chúng ta mới có thể đạt được sự giải thoát thật sự khỏi những ràng buộc của tâm trí. Krishnamurti nhấn mạnh rằng thiền đích thực không phải là việc né tránh các vấn đề mà là sự dũng cảm đối diện với chúng, để từ đó vượt lên trên chúng. Đây là một thông điệp mạnh mẽ khuyến khích người đọc không tìm cách thoát khỏi nỗi đau hay khó khăn bằng cách lẩn trốn, mà thay vào đó, hãy dùng thiền như một phương tiện để thấu hiểu và vượt qua thực tại, đạt được sự tự do và bình an thật sự.

    “Thiền là một thứ cực kỳ nghiêm túc, nó không giúp bạn thư giãn, làm việc tốt hơn hay kiếm nhiều tiền hơn. Mà thiền là sự xả bỏ hoàn toàn cái ngã.”

    “Thiền là gì? Đó là trạng thái của tâm mà trong đó không có sự hoạt động và rèn luyện của ý chí. Nó không có định hướng. Nó không tìm kiếm một kinh nghiệm nào. Nó không còn tìm kiếm gì nữa. Cho nên, tâm thiền là thoát khỏi mọi nỗ lực kiểm soát.”

Krishnamurti mở đầu phần này bằng cách xác định thiền như là một trạng thái của tâm không bị chi phối bởi ý chí hay các mục tiêu cụ thể. Ông nhấn mạnh rằng thiền không phải là một hành động có chủ đích, mà là một trạng thái tự nhiên của sự thoát khỏi mọi cố gắng kiểm soát. Thông qua đó, ông muốn truyền đạt rằng thiền thực sự không phải là một quá trình nỗ lực, mà là sự tự do hoàn toàn khỏi mọi ràng buộc và áp lực bên trong tâm trí.

“Trong suốt cuộc đời chúng ta, từ thời thơ ấu cho đến khi nhắm mắt, những khi đau đớn, xung đột, lo âu, những khi cảm thấy đơn độc, không biết yêu là gì hay muốn yêu, chúng ta đều được dạy phải kiểm soát bản thân – kiểm soát cơn giận, kiểm soát khao khát, suy nghĩ của mình. Chúng ta không hề truy vấn lý do tại sao chúng ta phải kiểm soát. Và ai là kẻ kiểm soát? Kẻ kiểm soát ấy chính là tư tưởng, là cái quá khứ tự nói với mình rằng: “Phải thế này, không được thế kia. Cái này phải kìm nén, cái kia phải theo đuổi".

Trong khi kiểm soát, ta thấy có sự rập khuôn, tuân thủ, kìm nén và nỗi sợ không thành công, sợ không trở thành, sợ không đạt được. Đối với những người tự nhận là sùng đạo, kiểm soát nghĩa là khổ hạnh. Từ khổ hạnh (austerity) ở đây có nghĩa là khắc nghiệt, khô khan – một cái tâm khô khan, bị kiểm soát, bị héo úa, ngược đãi và thương tổn. Cái tâm như thế có thể chưa bao giờ biết sự khổ hạnh của tính giản dị, sự khổ hạnh của tình yêu, sự khổ hạnh của cái đẹp. Nó chỉ biết chối bỏ, hà khắc và phẩm chất tàn héo, khô khan của sự kiểm soát.”

Ngay từ khi còn nhỏ, chúng ta đã được giáo dục phải kiểm soát cảm xúc và hành vi của mình mà không hề truy vấn về nguyên nhân hoặc bản chất của sự kiểm soát này. Điều này xuất phát từ chính những tư tưởng trong quá khứ, thứ đã hình thành các chuẩn mực và khuôn mẫu cho hành động của chúng ta. Thế nhưng, điều đáng buồn là sự kiểm soát này đã phần nào làm méo mó cái nhìn của con người về thực tại và ràng buộc họ trong những khuôn mẫu cứng nhắc. Dần dần, sẽ có lúc chúng ta trở nên xa lạ với những giá trị nhân văn cao đẹp như tình yêu và cái đẹp, khiến con người sống trong nỗi sợ hãi, áp lực và sự tuân thủ máy móc. Khi đó, thiền chính là một giải pháp giúp chúng ta thoát khỏi những khuôn mẫu và sự kiểm soát về mặt tâm trí.

Tác giả cho rằng: “Thiền không phải là làm cho tâm trí héo tàn bằng cách kiểm soát, kìm nén, phục tùng khi theo đuổi một khuôn mẫu nào đó. Bạn có thể thắc mắc: “Tâm mà không kiểm soát thì làm sao sống được trong thế giới này”. Nhưng nhận thức và quan sát sẽ lớn hơn kiểm soát. Khi bạn thấy một thứ là giả thì chính nhận thức đó sẽ đem lại cho bản thân nó một bài học. Bài học này không dính đến sự kiểm soát.

Tự do có trật tự của riêng nó, vốn không phải là thứ trật tự có được do kiểm soát. Tự do có sự vận động của riêng nó để tạo nên trật tự, mà trong đó cái gọi là kỷ luật không tồn tại. Kỷ luật nghĩa là học hỏi. Không phải tuân thủ, không phải bắt chước, không phải kìm nén, mà là học hỏi. Việc học hỏi tự thân nó mang đến một trật tự mà không phải do bên ngoài áp đặt. Một tâm thiền sẽ không có sự kiểm soát nhưng vẫn có tự do. Một sự tự do vận động trong trật tự.”

Như vậy, hãy nhận thức lại về bản chất thực sự của thiền và sự tự do. Chúng ta không nên tìm kiếm sự an toàn giả tạo thông qua kiểm soát, mà thay vào đó, hãy tìm kiếm sự tự do qua việc thấu hiểu bản chất của mình và thế giới xung quanh. Hãy nhớ rằng, thiền không phải là một hành động kiểm soát, mà là một trạng thái tự do trong nhận thức và học hỏi.

 3. Cảm nhận chung

Thiền là gì? Là một cuốn sách ngắn nhưng vô cùng thú vị. Nó đưa đến những cái nhìn mới lạ về thiền và giá trị mà thiền đem lại. Tác giả phân tích các ý khác nhau về thiền và hướng người đọc đến một cái nhìn thú vị hơn về một bộ môn được coi là có phần gò bó. Thế nhưng, trên thực tế, trên thực tế, thiền không phải là một hành động gò bó, ép buộc hay khô khan như nhiều người lầm tưởng. Thay vào đó, thiền mở ra cho chúng ta một cánh cửa để khám phá chính bản thân mình, hiểu rõ nguồn gốc của những đau khổ và lo âu trong cuộc sống. Qua cuốn sách, Krishnamurti không chỉ làm sáng tỏ những khái niệm sâu sắc về thiền mà còn khơi dậy trong mỗi chúng ta một khát khao tìm kiếm sự thật, vượt qua những ràng buộc của ý niệm và lý tưởng. Thiền, theo ông, là con đường để khám phá cái nền tảng đầu tiên – cội nguồn của vạn vật, nơi mà trí thông minh và lòng trắc ẩn dẫn lối, mang lại sự an toàn tối thượng không gì có thể lay chuyển. Khi bạn đạt đến trạng thái đó, mọi sự tìm kiếm và đau khổ đều tan biến, nhường chỗ cho sự bình an thực sự. Đúng như tại trang cuối cuốn sách đã viết:

“Đâu là nguồn gốc của mọi đau buồn, thống khổ, nhức nhối, lo âu và sự tìm kiếm an toàn của chúng ta?

Có một sự an toàn tuyệt đối trong trí thông minh đầy trắc ẩn. Sự an toàn toàn diện. Nhưng chúng ta lại muốn tìm an toàn trong những ý tưởng, niềm tin, khái niệm và lý tưởng. Chúng ta ôm giữ chúng và coi đó là sự an toàn của mình, dù nó giả trà, dù nó vô lý. Nơi nào có lòng trắc ẩn, nơi đó có trí thông minh và sự an toàn tối thượng. Khi bạn có lòng trắc ẩn, khi bạn có trí thông minh đó, bạn sẽ không còn thắc mắc về sự an toàn nữa.

Có một cội nguồn, một nền tảng đầu tiên nơi mọi thứ khởi sinh. Cái nền tảng đầu tiên đó không phải là lời, lời nói không bao giờ là gì cả. Thiến là để tìm ra nền tảng đó, cội nguồn của vạn vật vốn vượt thoát khỏi mọi thời gian. Đó là con đường của thiền và phúc thay cho ai tìm được nó.” (Trích “Thiền là gì?”)

Tóm tắt bởi: Minh Thúy - Bookademy

Hình ảnh: Minh Thúy

--------------------------------------------------

Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về sách tại link: Bookademy

(*) Bản quyền bài viết thuộc về Bookademy - Ybox. Khi chia sẻ hoặc đăng tải lại, vui lòng trích dẫn nguồn đầy đủ "Tên tác giả - Bookademy." Các bài viết trích nguồn không đầy đủ cú pháp đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.