Thực lòng mà nói thì bản chất con người trong mỗi chúng ta luôn luôn tồn tại những xung đột giữa cái thiện và cái ác, giữa phần con và phần người giữa những sự thúc giục và lực hạn chế, giữa những suy nghĩ và cảm xúc, lí trí và trái tim, cốt lõi bên trong và vỏ bọc bên ngoài,…. Chúng được biểu hiện dưới hình thức bạo lực, lừa dối,… Vậy điều gì đã dẫn đến những hành vi tiêu cực này?

Đã bao giờ, trong một thời khắc nào đó, bạn vô thức nhận ra rằng bản thân mình thực sự chưa bao giờ thấy mình ổn hay không? Với mỗi người chúng ta, có lẽ việc thấu hiểu bản thân thực sự không phải là một chuyện dễ dàng. Sẽ rất khó để chúng ta có thể thật sự thấu hiểu chính mình, biết cách tự chữa lành và trân trọng chính mình. Nhưng bạn biết đó, cái thời khắc mà mỗi chúng ta được sinh ra chính là sự khẳng định chắc nịch cho sự xứng đáng của chúng ta trên cuộc đời. Mỗi chúng ta đều xứng đáng xuất hiện trên cuộc đời này. Và trong cái hành trình trưởng thành của chính mình, tôi tin rằng mỗi chúng ta đã, đang và sẽ luôn luôn phát triển và tốt đẹp hơn, càng ngày, chúng ta càng biết yêu thương, trân trọng và thấu hiểu chính mình.

Bạn biết không, tôi tình cờ đọc được một câu nói rằng: "Phần đông chúng ta đều bước vào đời với một phần nhân cách dễ tổn thương, chứa đầy cảm giác tôi không ổn". Đó chính là kết luận của nhà tâm lý học Thomas Harris trong cuốn sách tâm lý học mang tên Tôi ổn - Bạn ổn. Câu nói ấy thực sự đã chạm đến phần nào đó bên trong con người tôi. Và tôi tin rằng, không chỉ tôi, mà các độc giả khác đã từng có cơ duyên gặp gỡ và trải nghiệm cuốn sách tâm lý học kinh điển này của thời đại, hẳn cũng sẽ có những cảm nhận sâu sắc riêng cho chính mình.

Đôi nét về tác giả của cuốn sách này - nhà tâm lý học Thomas Harris 

Thomas Anthony Harris sinh ngày 18 tháng Tư năm 1910 tại Texas, Hoa Kỳ. Ngay từ khi còn nhỏ, ông đã thể hiện tài năng, năng khiếu và sự quan tâm của mình đối với khoa học, y học. Harris nhận bằng Cử nhân Khoa học tại đại học Arkansas (1938) và bằng Bác sĩ Y khoa tại đại học Temple (1940). Ông được đào tạo về tâm thần học tại bệnh viện Saint Elizabeth, từng là bác sĩ phụ trách về sức khỏe tâm thần trong Hải quân (Thế chiến II), ông cũng từng tham vấn cho cựu tù binh Mỹ. Về sau, Harris mở một phòng khám tâm thần tư nhân ở Sacramento.

Bị cuốn hút bởi học thuyết của Eric Berne, Thomas A. Harris bắt đầu hợp tác chặt chẽ với Bern từ năm 1960 trong việc truyền bá lẫn áp dụng Phân tích Tương giao vào trị liệu lâm sàng. Với các tác phẩm của mình, Thomas A. Harris có công lớn trong việc làm cho phương pháp này trở nên đơn giản, dễ hiểu, đến được với đông đảo bạn đọc phổ thông.

Đôi nét về cuốn sách phân tích tương giao này

Đây là một cuốn sách nói về một loại liệu pháp tâm lý mà số đông người học và người theo chuyên ngành tâm lý ở Việt Nam ít có điều kiện được tiếp cận.

“I’m OK - You’re OK” (Tôi ổn - Bạn ổn) dựa trên lý thuyết Phân tích tương giao được phát triển bởi Tiến sĩ Eric Berne trong cuốn sách Games People Play. Harris tin rằng hầu hết mọi người đều có trạng thái sống tiêu cực “TÔI KHÔNG ỔN - BẠN ỔN” (I’m not OK - You’re OK), dẫn đến các phản ứng cảm xúc đỗi với những người xung quanh bị rối loạn. Harris cũng định nghĩa các trạng thái sống khác và đưa ra lời khuyên hữu ích để cho phép tất cả mọi người hướng đến một vị thế lý tưởng “TÔI ỔN - BẠN ỔN” (I’m OK - You’re OK). Đối với Harris, hài lòng với bản thân và với người khác là cách để hạnh phúc, mãn nguyện và có được những mối quan hệ tối đẹp trong cuộc sống.

Ngôn ngữ chân thật và cách viết dễ hiểu của Harris đã giúp cuốn sách này bán chạy ngay khi vừa mới được ra mắt. Nó cũng đưa cụm từ “I’m OK - You’re OK” vào vốn từ vựng được sử dụng thường ngày của người Mỹ. Quyển sách đạt vị trí số một trong danh sách sách bán chạy nhất của tạp chí New York Times vào năm 1972, ở mục tác phẩm phi hư cấu. Cuốn sách này được dịch sang hơn hai mươi thứ tiếng khác nhau trên thế giới, chủ đề TÔI ỔN - BẠN ỔN gần như đã được công nhận trên tất cả các châu lục.

Trong cuốn sách này, tác giả đã chỉ cho người đọc cách áp dụng mô hình PAC vào các tương tác xã hội hàng ngày của chúng ta để học cách  tự phân tích bản thân từ đó trở thành con người sáng suốt, lý trí và có năng lực hơn. Đây là một trong những đột phá khoa học lớn trong thời đại và đặt nền tảng cơ bản để mỗi chúng ta có được bước tiến mới trong việc xây dựng mối quan hệ với chính mình và giữ gìn các mối quan hệ xung quanh. Cuốn sách I’m OK - You’re OK (Tôi ổn - Bạn ổn) là một cuốn sách có độ dày vừa phải với 465 trang được chia thành 13 chương lớn đó là:

• Chương 1: Freud, Penfield, Berne

• Chương 2: Cái tôi cha mẹ, Cái tôi người lớn và Cái tôi trẻ em

• Chương 3: Bốn vị thế sống

• Chương 4: Chúng ta có thể thay đổi

• Chương 5: Phân tích sự tương giao

• Chương 6: Chúng ta khác biệt như thế nào

• Chương 7: Chúng ta sử dụng thời gian như thế nào

• Chương 8: Mô hình P-A-C và hôn nhân

• Chương 9: Mô hình P-A-C và nuôi dạy con cái 

• Chương 10: Mô hình P-A-C và trẻ vị thành niên

• Chương 11: Khi nào thì việc trị liệu là cần thiết?

• Chương 12: Mô hình P-A-C và các giá trị đạo đức

• Chương 13: Các tác động xã hội của mô hình P-A-C

Quyển sách Tôi Ổn - Bạn Ổn là bản hướng dẫn đầy giá trị giúp bạn thấu hiểu những trải nghiệm quá khứ và ký ức ảnh hưởng như thế nào đến cuộc sống hiện tại của bạn. Thậm chí tác động của những năm đầu đời cũng có thể cản trở chúng ta hướng đến cuộc sống mình mong muốn. Vì vậy, hãy cùng khám phá về những tác động của ký ức, cách kiểm soát những cảm xúc của bạn và giải thoát bản thân khỏi quá khứ để xây dựng một tương lai hạnh phúc, lành mạnh hơn.

Hôm nay, tôi muốn gửi đến các bạn cuốn sách này, một cuốn sách với chủ đề tâm lý học được viết với văn phong gần gũi, mộc mạc và dễ hiểu nhất mà tôi từng đọc. Mong các bạn có thể dành chút thời gian, từng chút, từng chút một để đọc và cảm thấu cuốn sách này. Tôi tin nó sẽ đem đến nhiều giá trị không ngờ đến cho các bạn. 

Cảm nhận của cá nhân tôi về cuốn sách này

Đây là lần đầu tiên tôi review một cuốn sách thuộc chủ đề tâm lý học, hơn nữa lại còn về một chủ đề khá khó và lạ lầm với tôi đó là Phân tích tương giao. Thú thực thì lúc ban đầu, bản thân tôi vô cùng e dè, vô cùng e ngại cái việc đọc cuốn sách này bởi vì với tôi, tôi chỉ đơn giản đọc sách để chữa lành đời sống tâm hôn của bản thân cũng như học thêm một chút gì đó để mở mang về thế giới. Những cuốn sách tâm lý hay những cuốn sách có phần cứng nhắc và quá học thuật, thông thường tôi sẽ không chọn để đọc đâu, nhất là tôi thường dành thời gian rảnh của mình để đoc sách nên tôi thực sự không muốn bản thân bị stress và phải đau đầu suy nghĩ một vấn đề vĩ mô nào đó đâu!

Cảm nhận ban đầu mà tôi bắt đầu đọc cuốn sách Tôi ổn - Bạn ổn này, thực sự là không mấy tốt đẹp và suôn sẻ. Tôi cảm thấy khá khó đọc và có phần khó hiểu. Tuy rằng tác giả dùng những câu từ và lời lẽ rất quen thuộc, đời thường nhưng tôi cũng phải mất kha khá thời gian để thẩm thấu và cảm nhận được nội dung của cuốn sách. Nhưng khi đọc hết cuốn sách này, với tôi nó lại là một cuốn sách đáng đọc. Thường xuyên đọc những cuốn sách nhẹ nhàng, dễ ngấm thì đôi khi đổi gió với những quyển sách nặng đô hơn một chút, đòi hỏi sự suy ngẫm và tập trung nhiều hơn, tôi nghĩ đó là một trải nghiệm đầy thú vị đó. Có lẽ lâu lắm rồi tôi mới mất thời gian lâu như vậy để đọc xong một cuốn sách, thế nên tôi nhớ khá rõ về nội dung của nó, nhớ khá lâu nữa ấy. Vậy nên, các bạn đọc à, nếu các bạn cũng như tôi, đọc sách theo sở thích và phong cách của bản thân, thì đôi lúc thay đổi một chút, đọc thử một quyển sách không phải “gu” của mình, biết đâu bạn sẽ lại có thêm sở thích đọc mới đó!.

“Thuyết Phân tích Tương giao mô tả ba trạng thái Cái Tôi trong mỗi con người. Cái Tôi Người Lớn, Cái Tôi Cha Mẹ và Cái Tôi Trẻ Em, ba trạng thái này chính là nền tảng của nội dung và chất lượng giao tiếp giữa người với người.

Phần lớn chúng ta trải qua tuổi thơ với cảm giác KHÔNG ỔN của một đứa trẻ. Ở một thời điểm rất sớm trong đời, chúng ta đã tiếp nhận một vị thế về tương quan giữa bản thân và những người khác - thứ sẽ định đoạt hầu như mọi thứ chúng ta làm, mọi điều chúng ta nghĩ.

Có bốn vị thế sống tất cả và chỉ duy nhất vị thế “Tôi ổn - Bạn ổn” là chìa khóa cho hạnh phúc và bình an. Tuy nhiên, phần đông lại đang sống với ba vị thế còn lại, đặc biệt là vị thế “Tôi không ổn - Bạn ổn”. Vị thế sống tiêu cực này làm ô nhiễm Cái Tôi Người Lớn lý trí của chúng ta, đẩy ta vào tình trạng dễ tổn thương vì những phản ứng cảm xúc không thích đáng của Cái Tôi Trẻ Em và những dữ liệu mâu thuẫn được tiếp thu không suy xét, vốn đã lập trình trong Cái Tôi Cha Mẹ. 

Bằng việc khám phá cấu trúc nhân cách của chúng ta và hiểu được những phán quyết xưa cũ, Harris tin rằng chúng ta sẽ tìm thấy thứ tự do có thể thay đổi cuộc đời mình.”

• 3 trạng thái Cái Tôi trong mỗi con người chúng ta: 

Đầu tiên là Cái Tôi Cha Mẹ (P – Parent): là tập hợp tất cả những gì đứa trẻ đã ghi lại trong những năm đầu đời của mình. Tất cả các quy tắc, lời khuyên và giới hạn đều thuộc về cha mẹ. Harris nói rằng vì cuộc sống của những đứa trẻ phụ thuộc vào cha mẹ nên mọi thứ từ chúng đều được ghi lại là “sự thật”…Nếu cha mẹ rất nghiêm khắc trong các quy tắc của họ, có thể trẻ em sẽ khó đặt câu hỏi và từ bỏ những quy tắc đó sau này khi lớn lên.

Thứ hai là Cái Tôi Trẻ Em (C – Child): Vì đứa trẻ không biết thể hiện gì trong những năm đầu đời nên hầu hết những hồi ức của nó là cảm xúc. Đứa trẻ, phụ thuộc vào bố mẹ, luôn tìm kiếm những dấu hiệu tán thành hoặc không tán thành từ họ. Đứa trẻ không có cách nào để hiểu được điều gì gây ra sự tán thành hoặc không chấp thuận, điều này khiến nó thất vọng và dẫn đến kết luận: “Con không ổn”, điều này đã được ghi nhớ trong não bộ của chúng và không thể thay đổi.

Cuối cùng Cái Tôi Người Lớn (A – Adult): Người Lớn lớn lên khi đứa trẻ tìm kiếm câu trả lời cho chính mình. Chúng nhận ra rằng có những dữ liệu khác với những gì được cha mẹ dạy và những gì được cảm nhận bởi đứa trẻ trước đây.  Cái Tôi Người Lớn có dữ liệu độc lập với Cái Tôi Trẻ Em và Cái Tôi Cha Mẹ, có khả năng kiểm tra, chất vấn và điều chỉnh dữ liệu từ hai Cái Tôi kia, tạo ra trạng thái cân bằng. Một Cái Tôi Người Lớn lành mạnh là điều kiện tiên quyết để đạt đến vị thế “TÔI ỔN – BẠN ỔN”.

Từ các nguyên tắc của thuyết Phân tích Tương giao, Harris phát triển lý thuyết về bốn vị thế sống, hay là cách con người cảm nhận về tương quan giữa bản thân và những người khác. Harris cho rằng phần lớn chúng ta trải qua tuổi thơ với cảm giác Không ổn trong Cái Tôi Trẻ Em. Trong mắt đứa trẻ lên ba, cha mẹ to lớn, vĩ đại, luôn đúng – Cha mẹ rất Ổn. Bản thân đứa trẻ, vì vóc dáng nhỏ bé và sự vô lực của nó, tự thấy mình thấp kém hơn người lớn xung quanh – rằng nó Không Ổn. 

Harris gọi cảm giác Không ổn này là “sản phẩm thặng dư của việc từng là một đứa trẻ”, là “tình thế lưỡng nan của tuổi thơ”. Ông cũng khẳng định “Những đứa con của những bậc cha mẹ ‘tốt’ vẫn mang theo gánh nặng của sự KHÔNG ỔN”.

• 4 vị thế sống và gánh nặng “TÔI KHÔNG ỔN” 

Tôi không ổn, Bạn ổn: đây hầu như là mặc định của mọi đứa trẻ, cách nó cảm nhận về bản thân và những người khác. Nếu tiếp tục được duy trì, vị thế tiêu cực này sẽ khiến cuộc sống về sau của người đó chìm trong khổ sở; họ nhìn nhận bản thân kém cỏi, không có giá trị và phải liên tục tìm kiếm tương tác kích thích và sự công nhận từ người khác – tất cả nhằm giảm tải gánh nặng đáng sợ của cảm giác KHÔNG ỔN. Nếu ngay từ rất sớm đứa trẻ đã nghĩ rằng “Mình không ổn”, nó cũng kết luận rằng cha mẹ của nó, người cung cấp những nhu cầu lớn trong cuộc sống của nó, phải ổn.

Tôi không ổn, bạn không ổn: Nếu có một người mẹ lạnh lùng hoặc hung hăng, tàn bạo, một đứa trẻ lớn lên trong hoàn cảnh này sẽ từ chối sự vuốt ve và kết nối tình cảm từ những người khác trong cuộc sống. Trong vị thế này, Cái Tôi Người Lớn ngừng phát triển và cá nhân rơi vào trạng thái thu rút,  tuyệt vọng.

Tôi ổn, bạn không ổn: Con cái của những bậc cha mẹ bạo hành, trong khi hồi phục vết thương, có thể chuyển sang lập trường tội phạm nếu chúng thấy mình ổn, nhưng cha mẹ chúng – và sau này là cả thế giới – thì không ổn. Người chấp nhận vị thế này không thể khách quan về bản thân và luôn đổ lỗi cho người khác. Họ “mù luân lý” và dễ sa vào các hành vi phạm tội.

Tôi ổn, Bạn ổn: đây là vị thế  duy nhất có ý thức, cũng là mục đích mà cuốn sách này hướng tới. Đây là vị thế được chọn bởi Cái Tôi Người Lớn lành mạnh, được giải phóng, là vị thế duy nhất đảm bảo cho hạnh phúc con người.

Thuyết Phân tích Tương giao cùng công cụ chính của nó là mô hình P-A-C đã trở thành trợ thủ đắc lực cho các nhà trị liệu, đặc biệt trong phương pháp trị liệu nhóm. Mô hình P-A-C của thuyết Phân tích Tương giao có thể tháo gỡ các vấn đề trong mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái, giữa vợ và chồng, giữa mọi cá nhân trong xã hội và cả các vấn đề về đạo đức.

Harris tin rằng bằng việc khám phá ba trạng thái Cái Tôi của bản thân và hiểu được chúng, chúng ta sẽ tìm thấy tự do để thay đổi và không bao giờ là quá muộn để thay đổi trạng thái bản ngã của bạn. Và tôi tin rằng mỗi chúng ta đều đang cố hắng thấu hiểu và thay đổi chính mình để trở thành một phiên bản tốt đẹp hơn, để sống với một trạng thái ổn định hơn với vị thế “Tôi Ổn - Bạn Ổn”. Hi vọng rằng mỗi chúng ta sẽ tìm được trạng thái ổn định của chính mình.

Lời kết

Có lẽ tôi không cần phải ca ngợi quá nhiều về cuốn sách này, bởi lẽ không phải tự nhiên mà cuốn sách này lại trở thành một trong những cuốn sách tâm lý tiêu biểu của thời đại. Tôi mong rằng các bạn độc giả có cơ duyên nhìn thấy và đọc được bài review này của tôi sẽ có thể một lần thử tìm đến cuốn sách này. Và rồi, bạn hãy quan sát chính xác bản thân mình, để tìm thấy hy vọng thay đổi. Thay đổi từ bên trong, bằng cách bỏ đi những thứ ngăn cản chúng ta tốt hơn, và thông qua sự tái tạo, bạn sẽ tìm thấy hy vọng hoàn hảo để chiến thắng sự kìm kẹp của tội lỗi chúng ta mang trong mình. Mong rằng mỗi người chúng ta đều sẽ trở nên tốt đẹp theo cách mà ta mong muốn.

Tóm tắt bởi: Thu Hương - Bookademy

Hình ảnh: Đình Thành

--------------------------------------------------

Theo dõi fanpage của Bookademy để cập nhật các thông tin thú vị về sách tại link: Bookademy 

(*) Bản quyền bài viết thuộc về Bookademy - Ybox. Khi chia sẻ hoặc đăng tải lại, vui lòng trích dẫn nguồn đầy đủ "Tên tác giả - Bookademy." Các bài viết trích nguồn không đầy đủ cú pháp đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.