Cuộc sống của những người bình thường đầy sắc màu và ý nghĩa, với những sự kiện bình dị nhưng đầy cảm xúc luôn là nguồn cảm hứng không ngừng cho mọi người. Trải qua những ngày tháng, những khoảnh khắc giản đơn nhưng đáng nhớ trong cuộc sống hàng ngày không chỉ làm cho cuộc sống trở nên phong phú mà còn giúp chúng ta hiểu rõ hơn về ý nghĩa thực sự của hạnh phúc và sự hài lòng. Những buổi sáng êm đềm, khi bước ra ngoài ngõ, những cảm giác nhẹ nhàng của gió vàng, tiếng chim hót líu lo, tất cả tạo nên một khung cảnh bình dị nhưng đầy ấm áp. Những người láng giềng vui vẻ chào đón, những cuộc trò chuyện với người bán hàng ở góc phố, những cái nhìn tri ân và nụ cười chân thành từ những người quen đã làm cho những khoảnh khắc nhỏ trong cuộc sống trở nên đáng trân trọng.

    Len lỏi trong những khoảnh khắc dịu dàng, bình yên của cuộc sống cũng có những khó khăn và cơ cực. Đó có thể là khó khăn về tài chính, tiền bạc. Việc phải chi trả cho những nhu cầu cơ bản như thức ăn, quần áo, và nhà cửa có thể là một thách thức đối với những người phải sống trong điều kiện kinh tế eo hẹp. Họ phải làm việc hết sức mình mỗi ngày chỉ để kiếm được một ít tiền để nuôi sống gia đình. Đó là nỗi đau về sự mất mát. Mất đi người thân yêu, mất đi công việc, hoặc mất đi nguồn thu nhập khiến cho họ phải đối mặt với những tình huống căng thẳng và lo lắng về tương lai. Tuy nhiên, dù với những khó khăn và thách thức, những người bình thường vẫn luôn giữ vững tinh thần lạc quan và kiên nhẫn. Họ học cách vượt qua mọi gian khó bằng sự kiên trì và lòng can đảm. Họ học cách trân trọng những điều nhỏ bé trong cuộc sống và biết ơn những gì mình có. Cuộc sống cơ cực không hề làm cho họ đánh mất hy vọng, mà ngược lại, nó khiến cho họ trở nên mạnh mẽ và kiên định hơn trong cuộc sống.

     Tất cả những khoảnh khắc kì diệu nhưng bé nhỏ trong cuộc sống đã được nhà văn Thạch Lam chắp vá lại thành một tập truyện ngắn. Tập truyện ngắn Thạch Lam là tổng hợp những câu chuyện ngắn hay và ý nghĩa trong suốt sự nghiệp sáng tác của ông.

1. Tác giả và tác phẩm

    “Tôi phải gọi Thạch Lam là người kể chuyện tài ba. Cách kể chuyện của ông lúc nào cũng mang một giọng điệu nhẹ nhàng, ý nhị mà vô cùng tinh tế. Bằng kinh nghiệm và vốn sống phong phú của mình, Thạch Lam thường chỉ viết về những gì mình đã từng nghe, từng thấy từng cảm và luôn coi trọng sự thành thật trong văn chương. “Không có một sáng tác nào của Thạch Lam mà không có rất nhiều Thạch Lam trong đó.” (Thế Lữ)

     Nhà văn Thạch Lam, tên thật là Nguyễn Tường Vinh (1910 – 1942), sau đó đổi tên thành Nguyễn Tường Lân và lấy bút danh là Thạch Lam. Sau khi đã đỗ Tú Tài lần thứ nhất, Thạch Lam thôi học để chuyển về làm báo với 2 người anh trai. Những buổi đầu, nhà văn Thạch Lam tham gia vào Tự Lực văn đoàn do người anh trai là Nguyễn Tường Tam sáng lập và được phân công biên tập tuần báo Phong hóa và tờ Ngày nay của văn đoàn này. Đến năm 1935, ông được giao làm chủ bút của tờ Ngày nay. Nhà văn Thạch Lam được biết đến là một cây bút thiên về tình cảm, hay viết lại chính những cảm xúc của mình trước những số phận hẩm hiu, nghèo khổ của người nghèo, nhất là phụ nữ trong xã hội cũ nát, sống vất vả, chịu đựng, thầm lặng và trong đó có cả sự hy sinh (trong tác phẩm Cô hàng xén). Có truyện ông viết với sự cảm thông sâu sắc về một gia đình đông con, sống một cuộc sống cơ cực trong xóm chợ (trong tác phẩm Nhà mẹ Lê). Ngoài ra ông còn viết tiểu luận kiểu tùy bút, ghi lại những gì mà ông suy nghĩ về nghệ thuật. Cuốn Hà Nội ba sáu phố phường được nhà văn Thạch Lam miêu tả lại có trong đó hương vị đậm đà của quê hương, nhưng cũng vô cùng gợi cảm.

     Cái tên Thạch Lam từ lâu đã in hằn trong tâm trí của biết bao thế hệ độc giả với những tác phẩm kể về những sự kiện nhỏ nhặt đời thường, bình thường đến nỗi nhiều khi bị quên lãng. Không cần đến những xung đột gây cấn, không cần đến những tình huống éo le, chỉ là những chi tiết rời rạc của nhịp sống thường ngày. Thạch Lam đi vào lòng người bởi cái chất chân chất của nhịp sống ấy, từ trong những sự kiện thường nhặt ấy lại toát lên thứ cảm xúc man mác, vừa nhẹ nhàng vừa sâu sắc. Đó là cái cảm giác lần đầu làm bố thoạt đầu có chút thờ ơ rồi dần dần là sợi dây liên kết máu mủ thiêng liêng của Tân (Đứa con đầu lòng). Đó là cái lần về quê thăm mẹ già vỏn vẹn chỉ trong một tiếng đồng hồ của Tâm và vài đồng tiền mỗi tháng gửi về xem như tròn bổn phận người con (Trở về). Đó còn là cái đêm gió lạnh, hai đứa trẻ nghe tiếng chim kêu ngoài cửa sổ (Tiếng chim kêu)… Những câu chuyện không có cốt truyện như thế cứ đi vào lòng bạn đọc, nhẹ nhàng và neo đọng mãi.

2. Truyện ngắn Hai đứa trẻ

    Trào lưu văn học lãng mạn là một trong những xu hướng nổi bật trong giai đoạn 1930 - 1945, và Thạch Lam đóng vai trò quan trọng trong trào lưu này. Truyện ngắn “Hai đứa trẻ” từ tập “Nắng trong vườn” là một kiệt tác nghệ thuật, thể hiện phong cách đặc trưng của tác giả. Toàn bộ câu chuyện được kể qua góc nhìn của nhân vật Liên - một thiếu nữ trẻ. Điều này tạo nên sự khách quan và làm cho bức tranh cảnh vật cùng với tâm trạng của Liên trở nên sinh động, đậm chất cảm xúc. Truyện diễn ra trong không gian một phố huyện nghèo trước thời kỳ Cách mạng tháng Tám năm 1945, đặc biệt là từ chiều tối đến đêm khuya - khoảng thời gian có ý nghĩa lớn trong văn học.

     Mở đầu là bức tranh phố huyện vào lúc chiều tàn, với âm thanh của tiếng trống thu và tiếng ếch nhái. Bức tranh được mô tả với sắc màu rực rỡ, từ đỏ lửa của phương Tây đến ánh hồng của than sắp tàn. Tác giả tận dụng âm thanh và màu sắc để tạo nên một bức tranh sống động, như một bản hòa nhạc đầy cảm xúc của chiều tà nơi quê hương Việt Nam.Bức tranh phố huyện trong tác phẩm mở ra từ chiều tối đến nửa đêm, đặc biệt, cách Thạch Lam mô tả chiều tàn làm nổi bật nét lãng mạn, buồn bã, tạo nên cảm giác u ám. Thạch Lam tận dụng âm thanh như tiếng trống buổi chiều, tiếng ếch, tiếng muỗi và tiếng chõng tre, tạo ra bức tranh âm thanh riêng biệt cho phố huyện nhỏ bé, nghèo khó. Hình ảnh hoàng hôn với ánh mặt trời cuối cùng rực rỡ làm nổi bật sự tuyệt vọng và tiếc nuối về sự kết thúc. Mùi 'âm ẩm bốc lên' làm tăng thêm hình ảnh ẩm thấp, bẩn thỉu, chán chường của phố huyện nghèo.

     Cảnh thiên nhiên trong bức tranh của Thạch Lam là một bản tình ca dịu dàng, làm người đọc hòa mình vào không khí bình yên, nhưng cũng đồng thời gợi lên cảm giác hoang tàn, buồn bã. Sự nặng lòng đó chủ yếu đến từ cuộc sống khó khăn của những con người nơi phố huyện - những kiếp đời tàn. Cuộc sống khốn khó được thể hiện qua hình ảnh của đứa trẻ đang nhặt rác tại chợ tàn. Những đứa trẻ phải sống, tìm kiếm trong những gì người khác bỏ đi. Thạch Lam miêu tả chân thực hình ảnh những đứa trẻ này 'cúi lom khom trên mặt đất đi lại tìm tòi', nhưng đầy sự chăm chú, tận hưởng từng phút giây bên những thứ họ tìm thấy. Hình ảnh của chúng là biểu tượng cho số phận đen tối, ngột ngạt và bế tắc, không có tương lai nơi phố huyện.

     Trong những hình ảnh của những cuộc sống khó khăn, Thạch Lam chọn Liên, một cô bé 9 10 tuổi, làm nhân vật chính. Mặc dù sống trong nghèo đói, Liên trưởng thành sớm và có tâm hồn nhạy cảm, yêu thương con người. Điều đặc biệt là cách Liên nhìn nhận cảnh chiều tàn tại phố huyện, làm nổi bật sự trưởng thành khác biệt của chị. Liên không chỉ nhạy cảm với nỗi buồn của quê hương mà còn hiểu rõ mùi đất quê, thấu hiểu và yêu thương nó. Sự tinh tế của Liên thể hiện ở cách chị quan tâm và yêu thương người khác, từ mẹ con chị Tí đến bà cụ Thi điên và mấy đứa trẻ ven xóm chợ. Sự tội nghiệp và ái ngại trước những số phận khốn khổ được thể hiện rõ trong từng dòng văn của Liên.

     Chị Tí, qua ánh nhìn của Liên, là hình ảnh của người phụ nữ lao động, vất vả với chõng đầy đồ đạc. Ngày làm tép, đêm bán nước từ chiều đến tận đêm. Hình ảnh này gợi nhớ đến bài thơ Thương vợ của Tú Xương: 'Thân cò lặn lội nơi quãng vắng'. Cuộc sống của An và Liên đầy khó khăn, và sự kiện thất nghiệp của thầy Liên khiến gia đình họ gặp khó khăn. Họ chọn quay về quê, nhưng cuộc sống ở đây không khác biệt nhiều. Quán tạp hóa của chị em nhỏ xíu, nhưng không khác gì gánh hàng của chị Tí, nghèo nàn và chẳng có nhiều khách. Cuộc sống khó khăn, tăm tối, và bế tắc là điều luân phiên trong câu chuyện. Trong cái phố huyện nhỏ đó, không chỉ một hay vài cảnh đời đau lòng, những số phận bất hạnh xuất hiện khắp nơi. Cái nghèo ập đến họ như bóng tối che phủ. Trong bóng tối ấy, cảnh đời khốn khổ lại hiện hình nhiều hơn. Bác Siêu, bác xẩm, và bà cụ Thi điên - họ chỉ thoắt ẩn hiện qua vài dòng tả thực nhưng để lại nhiều cảm xúc khó diễn đạt. Toàn bộ khung cảnh phố huyện hiện ra qua đôi mắt của Liên, nơi chứa đựng những cảnh đời đau lòng, tăm tối và cảnh ngộ thăng trầm. Cuộc sống này đầy nỗi buồn và bi kịch, từ khía cạnh vật chất, đói kém đến tinh thần với những kiếp sống quằn quại, đơn điệu, mệt mỏi, vô nghĩa, tù túng, ngột ngạt, không biết nơi nào tìm thấy niềm vui, hy vọng cho tương lai. Những cuộc đời ấy thật là vô ý nghĩa!

     Thạch Lam khéo léo tạo nên bức tranh về phố huyện bằng sự kết hợp tinh tế giữa hiện thực và lãng mạn, thể hiện qua trải nghiệm và chiêm nghiệm cá nhân. Đó là một cái nhìn tổng thể về xã hội Việt Nam thời thuộc địa, nơi nỗi đau, tù túng, và tăm tối lan tỏa, tạo nên cảnh ngộ đau lòng, vô ý nghĩa. Bức tranh được mô tả theo dòng chảy của thời gian từ chiều tàn đến đêm khuya qua đôi mắt của nhân vật Liên - một cô gái trẻ với tâm hồn nhạy cảm. Thạch Lam vẽ nên bức tranh quê hương với vẻ đẹp sâu sắc, thể hiện tình yêu và lòng thương cho những số phận đau thương. Hơn nữa, ông tinh tế phê phán xã hội thực dân, nơi quyền sống của người dân không được đảm bảo.Cái phố huyện yên bình và nghèo nàn, dường như không mang lại hy vọng cho bất cứ điều gì. Tuy nhiên, có một điều mà tất cả mọi người ở đây đều chờ đợi, đó là chuyến tàu đêm.Chuyến tàu đêm là sự kiện cuối cùng trong mỗi ngày, mọi người đều hồi hộp chờ đợi. Dù Liên đã cảm thấy 'buồn ngủ ríu cả mắt', có lẽ để chuẩn bị cho việc 'bán hàng, hy vọng sẽ có vài người mua' theo lời mẹ. Nhưng thật ra, Liên thức dậy không chỉ để kinh doanh mà còn vì lý do khác, 'vì muốn ngắm chuyến tàu cuối cùng của đêm khuya'. Mọi người đã quá lâu sống trong tình trạng mệt mỏi và tù túng của thế giới tăm tối, và chuyến tàu đêm là một cơ hội để họ mơ về một cuộc sống mới, sáng sủa hơn.

     Đối với Liên, chuyến tàu đêm làm tâm hồn chị thanh thản. Ban ngày, những nỗi buồn không rõ nguyên nhân làm cho chị cảm thấy “tâm hồn Liên yên tĩnh, có những cảm giác mơ hồ không hiểu”. Chính chị cũng không hiểu tại sao mình mong đợi chuyến tàu đêm này. Tàu tiến gần, “tiếng còi vang lên, và tàu rầm rộ tiến tới”, âm thanh này khiến phố huyện rộn ràng giữa đêm tối. Thứ ánh sáng chói lòa “các toa tàu tỏa sáng trưng, chiếu sáng xuống đường”, “đồng và kền lấp lánh, cửa kính sáng” xua tan bóng tối, mang lại niềm tin, hy vọng về một tương lai tươi sáng, nơi họ có thể sống giữa ánh sáng long lanh, lấp lánh ấy. Dù chỉ là một thoáng qua rồi biến mất, “những đốm than đỏ tung bay trên đường sắt”, nhưng ý nghĩa nó để lại không nhỏ, không chỉ với Liên mà còn với mỗi người dân ở phố huyện này. Chuyến tàu không chỉ là đam mê của Liên mà là điều kích thích những ký ức tươi sáng về Hà Nội xa xăm, rực rỡ và huyên náo khi gia đình Liên chưa gặp khó khăn như hiện tại. Liên mơ về một thế giới khác, “khác hẳn ánh sáng đèn của chị Tí và lửa của bác Siêu”.

     Hai đứa trẻ của Thạch Lam không chỉ khám phá đau khổ, tù túng của những lao động nghèo ở phố huyện, mà còn đào sâu vào thế giới nội tâm của nhân vật để làm nổi bật niềm đau xót của tác giả đối với số phận của những con người nghèo khổ, cuộc sống quẩn quanh. Cuối cùng, câu chuyện là biểu hiện của tài năng của một nhà văn trẻ, với bút phê mô tả sâu sắc nội tâm nhân vật và những trải nghiệm đậm đặc về cuộc sống của những người cùng chung số phận.

     3. Truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa

     Truyện ngắn "Gió lạnh đầu mùa" có cốt truyện đơn giản nói về chuyện cho áo, trả áo rét giữa ba đứa trẻ và hai người mẹ nơi phố huyện nghèo, cách chúng ta ngày nay trên 60 năm trời. Đúng như có ý kiến đã cho rằng: "Truyện tuy có nói đến gió lạnh nhưng lại ấm áp tình đời và tình người".

     Truyện mở đầu bằng cảnh gió lạnh, đó là một buổi sáng mùa đông. Cái rét mướt chợt đến chỉ sau một đêm mưa rào, trời nổi gió bấc. Sơn ngủ dậy thấy mọi người trong nhà, mẹ và chị… "đã mặc áo rét cả rồi". Ngoài sân "Gió vi vu… thổi lăn những cái lá khô lạo xạo". Rét lắm, trời "một màu trắng đục". Những cây lan trong chậu "lá rung động và hình như sắt lại vì rét". Lạnh lắm, Sơn "co ro" đứng dậy sau khi kéo chăn lên đắp cho em nhỏ. Gió lạnh mà ấm áp tình đời. Cả nhà nhớ đến những mùa đông lạnh lẽo đã qua. Nhìn chiếc áo bông cánh xanh đã cũ nhưng còn lành, mẹ Sơn nói: "Đây là cái áo của cô Duyên đấy". Vú già, người đã nuôi Duyên từ lúc mới đẻ "với lấy cái áo lật đi lật lại ngắm nghía, tay mân mê các đường chỉ". Bé Duyên đã chết từ năm lên bốn tuổi. Nghe mẹ nói, Sơn "nhớ em, cảm động và thương em quá". Nhìn thấy mẹ "yên lặng…", Sơn xúc động khi thấy mẹ "hơi rơm rớm nước mắt". Cái áo bông, một di vật của bé Duyên bạc mệnh để lại, gợi lên bao nỗi đau và tình thương: tình mẹ con, tình anh em, tình thương của vú già nhân hậu. Tình tiết nói về chiếc áo bé Duyên cho thấy ngòi bút Thạch Lam rất tinh tế, giàu xúc cảm, "tâm hồn nhạy cảm và từng trải về sự đời" (Nguyễn Tuân).

    Gió càng lạnh, thế giới tuổi thơ càng ấm áp tình người. Chị em Sơn là con nhà trung lưu, được mẹ săn sóc, cho ăn mặc ấm áp. Sơn được mặc cái áo dạ chỉ đỏ lẫn áo vệ sinh, ngoài lại mặc phủ cái áo vải thâm. Cách ăn mặc ấy đối với trẻ em ngày xưa phải nói là đẹp, con nhà nghèo chỉ mơ ước. Trong lúc đó, trẻ con xóm chợ, thằng Cúc, thằng Xuân, con Tí, con Túc vẫn mặc những bộ quần áo nâu bạc đã rách vá nhiều chỗ. Môi chúng nó "tím lại"", chỗ áo quần rách "da thịt thâm đi". Gió lạnh thổi đến, chúng nó lại "run lên", "hai hàm răng đập vào nhau". Thạch Lam rất nhân hậu khi ông nói về tình bạn tuổi thơ. Lũ trẻ con xóm chợ đều lộ vẻ "vui mừng" khi chị em Sơn đến chơi. Sơn và chị Lan "thản mật" chơi đùa với các bạn. Thằng Xuân đến "mó vào" chiếc áo của Sơn, "tặc lưỡi" khen, ngạc nhiên vì chưa thấy cái áo đẹp như thế bao giờ! Thằng Cúc "ngây ngô" giương mắt lên hỏi Sơn về nơi mua cái áo. Sơn ngây thơ, hồn nhiên "ưỡn ngực" nói với các bạn nhỏ là áo mua tận Hà Nội, "mẹ tôi còn hẹn mua cho tôi một cái áo nhiều tiền hơn nữa kia". Có hạnh phúc nào bằng khi "già được bát canh, trẻ được manh áo mới". Cái ước mơ có manh áo mới, có áo ấm trong mùa đông đối với con nhà nghèo được Thạch Lam nghĩ đến, nói đến với tất cả tình thương và lòng trắc ẩn đáng quý.

    Tình tiết, cái Hiên con nhà mò cua bắt ốc đứng "co ro" bên cột quán, trong gió lạnh chỉ mặc có manh áo "rách tả tơi", "hở cả lưng và tay" được tác giả nhắc đến thật xúc động. Sơn "động lòng thương" chợt nhớ ra mẹ cái Hiên rất nghèo, nhớ đến em Duyên ngày trước vẫn cùng chơi với Hiên ở vườn nhà. Chị Lan và Sơn đã bàn với nhau cho cái Hiên chiếc áo bông cũ. Chị Lan "hăm hở" chạy về nhà lấy áo. Sơn yên lặng đợi chờ, trong lòng tự nhiên thấy "ấm áp vui vui". Chiếc áo bông cũ đối với cái Hiên lúc bấy giờ là vô giá. Em đang sống trong cảnh nghèo, đói rét. Một miếng khi đói bằng một gói khi no. Cái áo cũ mà chị em Sơn đem cho cái Hiên chứa đựng biết bao tình người, thể hiện tình cảm san sẻ "lá lành đùm lá rách". Trong gió lạnh đầu mùa mà thế giới trẻ con lại ấm áp tình người cao quý.

    Phần cuối truyện mở ra một tình huống mới: trả áo và cho vay tiền mua áo. Mẹ cái Hiên đã đem cái áo bông đến trả cho bà mẹ của chị em Sơn và nói: "Tôi về thấy cháu nó mặc cái áo bông, tới hỏi ngay. Nó bảo của cậu Sơn cho nó. Tôi biết cậu ở đây đùa, nên tôi phải vội vàng đem lại đây trả mợ…". Mẹ cái Hiên tuy nghèo đói mà sạch và thơm. Đối với mẹ của Sơn thì cái áo bông cũ là di vật thiêng liêng của đứa con gái bé bỏng tội nghiệp đã mất khi lên 4 tuổi. Cử chỉ mẹ của Sơn cho mẹ cái Hiên vay năm hào bạc để mua áo rét cho con là nghĩa cử "Thương người như thể thương thân". Người mẹ hiền "âu yếm ôm con vào lòng" và bảo: "Hai con tôi quý quá, dám tự do lấy áo đem cho người ta không sợ mẹ mắng ư?" làm cho câu chuyện thêm ý vị. Mẹ hiền dạy con bài học biết cách thương người.

    Thạch Lam là một cây bút, một thành viên của Tự lực văn đoàn. Sau hơn nửa thế kỉ, văn chương của Tự lực văn đoàn, nói chung đã rơi dần vào quên lãng. Thế nhưng truyện ngắn Thạch Lam vẫn đem đến cho ta nhiều "nhã thú", có lẽ vì tâm hồn ông giàu tình thương và quý trọng người nghèo, ông đã dành cho tuổi thơ những trang văn đậm đà, trong sáng. Và ta càng thấy rõ tình nhân đạo thấm đẫm làm nên chất thơ trong truyện ngắn Thạch Lam. Vì thế, truyện "Gió lạnh đầu mùa" mãi mãi để lại trong lòng người sự ấm áp của tình người và tình đời. Đúng, "người nhân hậu là người đáng quý trọng, đáng yêu nhất".

4. Phần kết

    Truyện ngắn Thạch Lam không chỉ là một tập hợp các câu chuyện đầy cảm xúc mà còn là một cẩm nang về cuộc sống, về những khó khăn và niềm vui của những người bình thường. Thạch Lam đã khéo léo tạo ra những bức tranh sống động về cuộc sống hàng ngày, với những biến cố, nỗi đau, và tình yêu thương. Thông qua các câu chuyện như "Hai đứa trẻ" và "Gió lạnh đầu mùa", Thạch Lam đã làm cho độc giả nhận ra giá trị của tình người, tình thương và sự nhân ái trong mỗi khoảnh khắc của cuộc sống. Tác phẩm không chỉ đề cập đến những khó khăn và gian khổ mà những người bình thường phải đối mặt mà còn làm nổi bật sự đẹp đẽ và ý nghĩa của cuộc sống đích thực. Với ngôn từ tinh tế, hình ảnh sâu sắc và những câu chuyện đầy cảm xúc, Truyện ngắn Thạch Lam không chỉ là một tác phẩm văn học mà còn là một bức tranh chân thực về xã hội, về con người và về những giá trị vĩnh cửu của tình thương. Đó là một tác phẩm đáng đọc và để lại nhiều dấu ấn trong lòng độc giả, thúc đẩy họ suy ngẫm và cảm nhận sâu sắc về cuộc sống.